Cumhurbaskani adaylarindan Vazgen Manukyan diyasporanin Turkiye ye daha sert oldugunu belirterek Ermenistan in ise baska problemleri var ve bunlarin biri de komsulariyla iyi iliskiler kurmaktir dedi Insani Kalkinma Merkezi Baskani Poghosyan ise beyin gucu mali olanaklari ve etkinligiyle diyasporanin kendileri icin en onemli varlik oldugunu soyledi. Ancak diyasporanin yatirimlari cok yetersiz Bati daki Ermeni diyasporasi ile Ermenistan in cikarlarinin her zaman ortusmeyebilecegini ne zaman yazsak ozellikle Amerika daki Ermenilerin elestiri bombardimanina ugruyoruz. Bu konuda soylediklerimiz Turk propagandistlerin Ermeniler arasina nifak sokma cabasi olarak goruluyor. Biz de bayatlamis bir girisim pesinde kosmakla suclaniyoruz. Her seyden once diyaspora Ermenileriyle Ermenistan Ermenilerinin ayni millete mensup olduklarini ve 1915 olaylari konusunda ayni goruslere sahip olup bu konuda ayni acilari paylastiklarini hic kimse inkâr etmiyor. Fakat iki kesim arasinda cikar catismasi olmasi esyanin tabiatinda var. Hukumran bir ulke olan Ermenistan in kendi gelecegi icin yaptigi tasarilarla Fransa nin Marsilya kentinde veya Amerika nin Glendale kasabasinda yani farkli bir ulkenin vatandaslari olarak yasayan Ermeni cemaatlerinin tasarilarinin her zaman ortusmesi mantik geregi mumkun degil. Bu arada bir diger husus da goz ardi edilemez. Soguk savas boyunca diyaspora kapitalist dunyanin icinde zenginlesen ve siyasi etkinlik kazanan had safhada burjuva bir topluluk olarak yasarken Ermenistan Ermenileri Sovyetler Birligi vatandaslari olarak 75 yil boyunca cok farkli sosyo-ekonomik kosullar altinda yasadilar. Diyasporaya toz kondurulmuyor Bundan kaynaklanan farkliliklar da zaten ornegin hem Glendale Ermenilerini hem de Ermenistan i gormus olan kisiler acisindan ortaya cikiyor. Ermenistan in onde gelen siyasetcilerinden ve sali gunu yapilacak cumhurbaskanligi seciminde aday olan Vazgen Manukyan in bazi sozleri de buna isaret eder nitelikteydi. Erivan da konustugumuz Manukyan diyaspora Ermenilerinin Turkiye ye karsi Ermenistan Ermenilerinden cok daha sert oldugunu kabul etti. Bunu diyasporanin 1915 tehcirinin ve soykiriminin urunu olmasina baglayarak Ermenistan in ise baska problemleri var ve bunlardan biri de komsulariyla iyi iliskiler kurmaktir dedi. Ote yandan diyaspora ile Ermenistan Ermenileri arasindaki cikar catismasini ortaya koyanlarin basinda hunharca katledilen gazeteci dostumuz Hrant Dink geliyordu. Dink Fransiz Parlamentosunda Ermeni soykirim tasarisi ile ilgili olarak 12 Ekim 2006 da CNN Turk ten Sirin Payzin a verdigi demecte buna da deginmisti. Payzin in Diyaspora Ermenileriyle Ermenistan Ermenileri gercekten ayni telden caliyor mu? sorusunu soyle yanitlamisti: Diyaspora ile Ermenistan arasinda Ermenistan i kim yonetecek turunden bir egemenlik mucadelesinin var oldugunu goruyoruz. Diyaspora cok acik bicimde secme ve secilme hakkiyla birlikte cifte yurttaslik istiyor. Ermenistan hukumeti ise egemenligini diasporaya kaptirmak istemiyor ama onun katkisina ekonomik yardimina her seyine de muhtac. Dink in sozleri aslinda durumun bir fotografi niteligindedir. Nitekim Erivan daki temaslarimiz sirasinda da bazi sikintilar kabul edilse bile diyasporaya toz kondurmama egiliminin agir bastigina tanik olduk. Ornegin Uluslararasi Insani Kalkinma Merkezi Baskani Tevan Poghosyan beyin gucu mali olanaklari ve siyasi etkinligi nedeniyle diyasporayi Ermenistan acisindan en onemli varlik olarak tanimladi. Bu arada diyaspora hakkinda genellemelerde bulunmanin da cok dogru olmadigini soyleyerek sosye devam etti: Safaryan: Gundemlerimiz farkli Ermeniler arasinda soykirimi inkâr edecek olan yoktur. Ancak bunu Turklerle iliski icin bir onkosul yapmayalim diyenler var. Bu diyaspora icin de gecerli. Onun icin ornegin diaspora Turk Ermeni Uzlasma Komitesi nin calismalarini engelledi demek de tumuyle dogru degil. Kisacasi diasporaya kaliplasmis bir acidan bakmak hatali olur. Miras Partisi Genel Sekreteri ve milletvekili Stepan Safaryan ise diyaspora-Ermenistan iliskileri konusunda daha net konustu. Ermenistan in gundemi ile diyasporanin gundemi ayni degil diyen Safaryan Turkiye iki kesimi ayni kefede goruyor. Diyaspora soykirim konusunda bastiriyor cunku kendisi icin baska kanal gormuyor. Ancak Turkiye ile diplomatik diyalogu da olumlu karsilayacaktir. Safaryan bu diyaloga diyasporada her seye ragmen karsi cikanlarin olacagini da teslim etti. Ancak bunlar belirleyici olmazlar diye ekledi. Safaryan in diyasporayla ilgili sozleri baska bir acidan da ilgincti. Zira Miras Partisi nin diaspora-Ermenistan cekismesi acisindan ozel bir konumu var. Partinin baskani Los Angeles kokenli olan ve Ermenistan in ilk Disisleri Bakani olarak gorev yapmis bulunan Raffi Hovanisyan dir. Hovanisyan in buna ragmen cumhurbaskanligina adayligini koymasi engellenmis. Neden olarak da vatandaslik sorunu gosterilmis. Hovamisyan 1991 den beri Ermenistan da yasadigi sure zarfinda iki uc kez vatandaslik basvurusunda bulunmasina ragmen bu basvurularina yanit dahi alamamis. Sonunda basvurusu kabul edilmis olsa da bu kez vatandas olarak gerekli 10 yillik sureyi doldurmadigi gerekcesiyle cumhurbaskani adayligi geri cevrilmis. Bu ornek bile Hrant Dink in Payzin a 2006 da soylediklerini dogrular nitelikteydi. Safaryan da haliyle diger parti uyeleri gibi partisinin baskaninin yasal degil siyasi bir engel ile karsi karsiya oldugunu savunuyor. Poghosyan: Diyaspora onemli Uluslararasi Insani Kalkinma Merkezi Baskani Tevan Poghosyan beyin gucu mali olanaklari ve siyasi etkinligi nedeniyle diyasporayi Ermenistan acisindan en onemli varlik olarak tanimladi. Bu arada diyaspora hakkinda genellemelerde bulunmanin da cok dogru olmadigini soyledi. Turkiye nin AB uyeligine diyasporadan farkli bakiliyor Ermenistan ile diyaspora arasindaki bir diger nuansi Turkiye nin AB ye tam uye olma cabalari konusunda gormek mumkun. Erivan bu uyeligi dogal olarak destekliyor. Zira bu suretle Avrupa nin sinirina gelecegini dusunuyor. Ermenistan in bu konudaki yaklasimini Yunanistan in tutumuna benzetmek de mumkun. Atina Turkiye nin uyeligini istiyor zira guvenliginin AB disinda kalmis bir Turkiye tarafindan daha fazla tehdit edilecegini dusunuyor. Ayni sey Erivan icin de gecerli. Ornegin eski basbakanlardan olan Hiristiyan Demokrat Partisi baskani Khosrov Harutyunyan kendisiyle konusmamizda Turkiye nin AB perspektifine hos bakiyorum. Turkiye nin AB ye entegrasyonunun bolge icin yararli olacagini biliyoruz dedi. Fakat hemen ardindan Ama Ermenistan i bir yana birakarak baypas eden bir Turkiye AB ye uye olamaz diye ekledi. Ilk bakildiginda olumsuz gibi gorunen bu sozler aslinda diasporayla olan bir diger farki da ortaya koyuyor. Soyle ki ozellikle Fransa daki diaspora Ermenileri Turkiye nin AB uyeligini Ankara nin soykirimi tanimasi on kosuluna baglanmasini istiyorlar. Turkiye yi AB de gormek istemeyen Fransiz siyasetciler de buna tabii ki kullanarak destek veriyorlar. Fakat Harutyunyan in sozlerinden de anlasildigi gibi Ermenistan in ongordugu onkosul soykirimin taninmasi degil Turkiye nin Ermenistan i tecrit edip izole etme politikasindan vazgecmesidir. Bu yapildigi takdirde Erivan in -saglayacagi somut avantajlari da gozeterek- soykirim konusunu Ankara ya dayatmaya calismasi zayif bir olasilik olarak degerlendiriliyor. Diyasporadan gelen yatirimlar yetersiz Erivan i gezerken ozellikle Amerikan ve Fransiz toplumun en zengin tabakasina mensup olan Ermeni diyasporasi mensuplarinin Ermenistan ekonomisine yaptiklari katkilarin cok sayida ornegine rastlayacagimizi dusunmustuk. Oysa durumun pek de oyle olmadigini gorduk. Nitekim Ermeni arastirmaci Manuk Herginyan 1998-2004 yillari arasinda ulkeye yatirim yapanlarin yuzde 69 unun diyasporaya mensup olmalarina karsin yaptiklari yatirimlarin toplam yabanci yatirimlar icinde sadece yuzde 24 luk bir payi temsil teskil ettigini yani cok yetersiz kaldigini tespit etmis. Erivan da konustugumuz ancak bu konuda isimlerinin sakli kalmasini isteyen kisiler bunu cesitli nedenlere bagladilar. Bunlarin arasinda yolsuzluk ile rusveti sayarak bunun Batili is âdetlerine alismis diyaspora mensuplari uzerinde caydirici oldugunu belirttiler. Baglar sanildigi kadar degil Ulkeye yatirim yapacak kisilerin Ermenistan da siyasi gucu elinde tutan odaklarla pek de yasal olmayan sekillerde isbirligi yapmalari zorunlulugunun da caydirici oldugunu soylediler. Bu arada agirlikli olarak Anadolu kokenli olan diyasporanin bugunku Ermenistan a duygusal baglarinin sanildigi kadar guclu olmadigini soyleyenler de cikti. Fakat bunun aksini gosteren somut orneklere de rastladik Erivan da. Ornegin merkezi Amerika da bulunan Kafesciyan Vakfi Erivan in en gorkemli tepelerinden birinde devasa bir sanat muzesi ve kultur sarayi insa ediyor. Ote yandan Ermeni asilli Arjantin vatandasi Eduardo Ornekyan ulkenin dis dunya ile baglantisini saglayan Zvarnots Havaalani ni 2001 de 30 yilligina kiralayarak yeni terminal binasinin insa etmis. Fakat yapilan yatirimlarin yetersiz kaldigini gormek icin yukarida da belirttigimiz gibi Erivan i gezmek yetiyor. Bu cercevede Sinir acilip iliskiler normallesirse Turkiye den gelecek olan yabanci yatirimin diyasporadan gelen yatirimdan fazla olmasi halinde buna sasmayacagini soyleyen bir muhatabimizin sozleri de ilgincti. Bu soylenenlerde diyasporaya karsi duyulan bir hayal kirikligini sezer gibi olduk. DISISLERI BAKANI VARTAN OSKANYAN: Iliskilerimiz olsaydi buna diyaspora olumlu bakardi Erivan da gorustugumuz Disisleri Bakani Vartan Oskanyan a Diyasporanin bastirmasiyla cesitli Batili ulkelerin parlamentolarinda gundeme getirilen soykirim tasarilari Turkiye ile Ermenistan arasinda arzulanan normal iliskilerin saglanmasini zorlastirmiyor mu? diye sorduk. Bu gelismeler Turkiye nin neler yapmadigini gosteren bir durumdur diye konusan Oskanyan sunlari soyledi: Ulkelerimiz arasinda normal iliskiler olsaydi sinir acik olsaydi sorunlara bakan hukumetler arasi komiteler olsaydi diyaspora da tabii ki bu gelismelere olumlu bakardi. Turkiye ye karsi duyulan kizginlik da Amerikan Kongresi nin veya Fransiz Parlamentosu nun Ermeni soykirimini tanimasi icin yapilan baskilar seklinde aciga cikmayabilirdi. Diyasporanin islerine karismadiklarini da kaydeden Oskanyan soyle devam etti: Bu Turkiye de var olan yanlis bir algilamadir veya kasitli olarak boyle gosteriliyor. Oysa Ermenistan hukumran bir ulkedir ve baska hukumran ulkelerin ic islerine karismiyor. Diyasporamizin yaptiklari ise kendileri ve secilmis temsilcileri arasinda cereyan eden seylerdir. Kanimca tum bunlarin altinda yatani gormek icin en iyi sinav ulkelerimiz arasinda normal iliskiler tesis etmektir. O zaman her seyi dogru cercevesinde ele alip farkli ulkelerde meydana gelen bu gelismelerin arkasindaki gercek niyetlerin ne oldugunu analiz etme firsati dogacaktir. Agri ya nazir sanat merkezi Merkezi Amerika da bulunan Kafesciyan Vakfi nin Erivan in en yuksek tepelerinden birinde Agri Dagi na nazir insa etmekte oldugu devasa sanat muzesi ve kultur sarayi diyasporanin Ermenistan a yaptigi yatirimlarin somut bir ornegini olusturuyor. KOLYA AMCA NIN EN BUYUK ISTEGI: Gencligimizde yasadigimiz Los Angeles taki Ermeni mahallelerinde Turk kimligimizi cekinerek disa vurdugumuzu animsadigimiz icin Erivan da Turk oldugumuzu ogrenenlerin bizi sicak bir sekilde karsilamalari hos bir surpriz oldu. Bunlardan biri de Azerbaycan dan gelen Kolya adli yasli Ermeniydi. Hos Azeri sivesiyle Turkce soyledigi Sag ol sag ol saksagan ol. Esekten dus aksagan (topal) ol tekerlemesi bizi guldurdu. Kolya Amca ayrica her gun izledigi Turk kanallarini da bize siralayarak hic gormedigi Turkiye yi cok gormek istedigini ama bunun icin cok fakir oldugunu soyledi. YARIN: Karabag sorunu ve Turk Ermeni iliskilerine ozgun bir bakis