Ermenistan in kenar semtlerinde bir evde yirmi bes Ermeni aydini Turkiye-Ermenistan iliskilerini tartisiyor ve cozum ariyor. AIPRG’nin duzenledigi toplantida Ermenilerin Turkiye’den toprak talebi olmadigini daha sik ve daha yuksek sesle dile getirmek gerektigini soyleyen de var soykirim kavraminin agir bir yuk tasidigini ve Turkiye’yi buna zorlamanin dogru olmadigini soyleyen de. Turkiye’de Ermeni Konferansi duzenlenirken yasananlar o kadar taze ki hafizamizda sasirmaktan kendimizi alamiyoruz. ISTANBUL’daki Ermeni Konferansi surecinde yasanan sorunlari dusununce gordugumuz manzara karsisinda sasiriyoruz elbette. Saskinligimizin sebebi AIPRG (Armenian International Policy Research Group)’in Erivan’in kenar mahallesinde bir evde duzenledigi yuvarlak masa toplantisindaki renklilik. Cogunlugunu genclerin teskil ettigi yirmi bes kisilik grup butun boyutlariyla Turkiye-Ermenistan iliskilerini tartisiyor. Ermenilerin herhangi bir toprak talebi bulunmadigina dair Turkiye’nin ikna edilmesini isteyenler de var aralarinda Kars Anlasmasi’ni tartismaya kimsenin niyetinin olmadigini sik sik vurgulamak gerektigini dile getiren de. Hatta katilimcilardan birisi soykirim kavraminin agir bir yuk ihtiva ettigini ve Turkiye’yi bunu kabule zorlamanin en azindan simdilik dogru olmadigini soyluyor. Etyen Mahcupyan’in Agos’ta yazdigi gibi Soykirim kelimesini merkeze alan her tartisma kacinilmaz olarak iki pozisyon arasinda ideolojik bir mucadeleye donusuyor cunku. Isin ilginc tarafi bunu soyleyen tepki filan da gormuyor ve biz Turkiye’deki tartismalarin uslûp ve mantigini bildigimiz icin biraz daha sasiriyoruz. Arastirma Merkezi’nin yoneticilerinden Mher Baghramyan bu tur toplantilari cok sik yaptiklarini belirterek yekpare bir Turkiye olmadigi gibi yekpare bir Ermenistan olmadigini da vurguluyor. En onemli beklentileri ise sinirin acilmasi. Bu tur tartismalarin iki toplum arasinda yapilabilecek duzeye gelinmesi en onemli asama olacak belki de. Levon Ter Petrosyan ismi bunun icin one cikiyor. Oncelikle soykirimi kabul ettirmek veya dunya parlamentolarindan soykirim tasarilari gecirmek icin ugrasmak yerine Turkiye’yle iyi komsuluk iliskileri gelistirmeyi vaad ediyor Petrosyan. Ermenistan Devlet Baskani iken MHP lideri Alparslan Turkes’le Paris’te goruserek onemli bir adim da atmisti ustelik. Isi tarihcilere birakalim tezinin mimarinin Petrosyan oldugunu da hatirlatmak gerekiyor. ILK GERCEK TEMAS Lilit Bleyan The Center for Puplic Dialogue and Development (CPDD) bunyesinde Avrupa Birligi’nin ABD’nin ve Ingiltere’nin destegiyle European New Neighbors Policy (Avrupa Yeni Komsuluk Politikalari - ENP) cercevesinde kurulan internet sitesinin yoneticisi. Ingilizce yayina baslayan site Turkce Ermenice ve Gurcuce versiyonlar icin hazirliklarini surduruyor. Bleyan iki ulke milli takimlarinin yapacagi maclarin bir anlamda ilk gercek temas niteligi tasidigini ve bu nedenle son derece onemli bir tecrube olacagini belirterek sunlari soyluyor: Futbol gercek bir alan. Oyuncular gercek diyalog ve temas gercek. Sadece futbolcular degil taraftarlar da gercek ve bu gercek bir temas olacak. Iki ulke de karsi tarafi agirlayacak milli marslar soylenecek. Bize burada dusen gorev butun dunyaya iki ulke arasinda gercek sorunlar olmadigini ve iki tarafin da diyalog yanlisi oldugunu gostermek. Futbol sayesinde karsimiza cikan bu sansi en iyi sekilde kullanmamiz gerekir. Ermenistanli aydinlarin dedigi gibi top gercekten de Turkiye’de. Hic degilse maclar icin siniri acarak usta bir vurus yapabilir mesela... Soykirim Muzesi’nde yasanan hayal kirikligi Beklentim neydi de hayal kirikligi yasadim bilmiyorum dogrusu. Oysa muzenin konumu anit ve anitin sembolik degeri kar altindaki tepede derinden derine duyulan huzunlu muzik ve anitin tam karsisinda yer alan Agri Dagi son derece etkileyici. Hepsi bir araya gelince 1915’te yasanan buyuk trajediyi sessiz bir bicimde temsil ediyor sanki. Ne var ki buyunun onemli bir kismi Muze’nin icine girince bozuluyor. Herhalde bunun ilk sebebi Muze’de sergilenen malzemenin zayifligi. Duvarlarda yer alan buyutulmus fotograflar hemen her yerde gorduklerimizden mesela. Fotograflarda kimin Ermeni kimin Turk kimin Kurt oldugu da mechul. Turkiye’de pek cok gazete benzer ya da ayni fotograflari Ermeni mezaliminin kaniti olarak yayimliyor. Vitrinlerde de Hanry Morgenthau Vahank Dadrian James Bryce-Arnold Toynbee Aram Andonian gibi ismini bildigimiz yazarlarin kitaplari sergileniyor. Donemin buyukelcilerinin mektuplari ve elbette Talat Pasa’nin telgrafi. Ermeni asilli Fransiz ressam Hovaness Semerjian’in (Jansem) soykirim kurbani kadinlara iliskin temsili tablolari manzarayi tamamliyor. Bir de Ermenilerin dirilisini sembolize eden kucuk bir anit ve etrafinda Van Erzurum Sivas Diyarbakir Kars Bitlis gibi Ermenilerin yasadigi Anadolu kentlerinden getirilmis topraklarin yer aldigi platformlar var. Evet hepsi bu kadar. Hayal kirikliginin sebebi de bu zaten. Elbette soykirima ait somut bir kanit beklemiyordum ama hic degilse Diaspora ve Ermenistan arsivlerinden daha farkli belgeler umuyor insan. Yoksa o arsivlerde hicbir sey yok mu? IHD soykirimi tanidi mi SoykIrIm Muzesi’nin brosurunde 1915’te yasanan trajediyi soykirim olarak taniyan ulkelerin ve orgutlerin listesi de yer aliyor. Buna gore 18 ulke parlamentosundan soykirim karari cikmis bulunuyor. Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi’nin yanisira Insan Haklari Dernegi Istanbul Subesi de soykirimi taniyan orgutler arasinda zikrediliyor. Ayni brosurde Hitler’e ait olup olmadigi hálá tartisilan Ermenileri kim hatirliyor ki? sozleri de bulunuyor.