Osmanli nin kaderini ilgilendiren toplantilardan biri de 1856 Paris Konferansi (ustteki cizim) olmustu. Kirim savasi sirasinda Istanbul a cok sayida sivil ve asker Ingiliz gelmisti. Osmanli devleti dort asir kendi ureticisi oldugu guvenligin 19 uncu yuzyilda alicisi konumuna geldi... Paris Anlasmasi yla Avrupa Ittifaki na katilmaya cabalamasinin asil sebebi de toprak butunlugunu korumayi basarmakti... Turk dis politikasinin disa ozellikle de ABD ve AB eksenine bagli hale gelmesinden yakiniyoruz. Irak a yonelik sinir otesi operasyon icin Washington da yesil isik arayisindan tutun Kibris konusuna Ermenilerle ilgili sikintilardan Kurt meselesine varana kadar onumuzde sinir dugumu halinde duran ne kadar konu varsa hepsinde yuregimiz ne soylerse soylesin aklimiz gozumuz Bati da. Bugun ortaya cikmis bir durum degil bu. Yaklasik iki asirdir yasadigimiz gercek. Imparatorlugun yukselis asirlarinda Pax Ottoman denilen Osmanli Barisi doneminin bitmesinden itibaren ayakta kalmanin caresini arayan devletin buldugu yol bu. 17. yuzyilin sonu 18. yuzyilin basindan itibaren asagiya donmustu ibre. Bati birlesip yuklense cok daha erken gerceklesebilirdi cokus belki ama talih bir asirlik zaman kredisi acti Osmanli ya. Ingiltere Avusturya Fransa ic karisikliklarla bogusuyordu. Donemin buyuk gucu Ingiltere nin basi Hindistan ve Irlanda da dertteydi sonra Fransa ihtilal girdabindan cikmaya calisti. Avusturya da Germen Birligi sancisini cekiyordu. Fransiz ihtilalinin yukselttigi milliyetcilik dalgasi Osmanli yi cozebilirdi ama imdada Rusya nin aceleci davranip dogrudan Istanbul u hedef aldigi Kirim Savasi ve Avusturya da siyasi lider olarak sivrilen Klemens Metternich yetisti. Ortada bir mutabakat olmadigi halde Metternich in siyasi yonlendirmesi sonucu Avrupali devletler Rusya karsisinda Osmanli nin yaninda saf tutup savasa girdiler. Metternich ve Osmanli Kuskusuz Osmanli ne olacak diye bir derdi yoktu Prens Klemens von Metternich in. Ama onun Fransiz ihtilalinin yukselttigi milliyetcilik hurriyet ve cumhuriyetcilik bayragina karsi cikip statukonun korunmasi geregi devletlerin ve hanedanlarin mesrulugu dusuncesi uzerine olusmasini sagladigi kutsal ittifak in mantigi geregi Osmanli nin ayakta durma sansi dogdu... Ingiltere ve Fransa gibi liberal krallikla bu ittifakin altina imza atmadilarsa da icerigine sadik kaldilar. Prens Metternich Avrupa yi bir federasyon haline getirme fikrindeydi. Kraliyetler hanedanlar statu olarak mevkilerini koruyacaklar ancak Rusya ya ve Rusya dan kaynaklanmasi muhtemel anarsi dalgasina karsi Avusturya nin siyasi liderliginde musterek hareket edeceklerdi. Osmanli devletini avantajli konuma geciren kosullar bundan ibaret degildi elbette. Ingiltere ticari cikarlari gerektirdigi icin ama ondan daha cok Hindistan yolunun guvenligi acisindan Osmanli hâkimiyetinin devamindan yanaydi. Kaldi ki Osmanli o zamana kadar 1839 da Tanzimat donemini baslatarak yuzunu Bati ya donmus bir dizi reform uygulamasini gerceklestirmis 1856 senesinin basinda cok daha ileri bir adim olan Islahat Fermani ni ilan ederek bu yolda devam edeceginin isaretlerini vermisti. 1856 senesinin kasim ayinda Paris te bir araya gelindiginde tablo buydu. Babiâli nin ki Ali Pasa demekti bu- stratejisi dolayisiyla Osmanli heyetine verdigi talimat gorusmelerde ne Tanzimat tan ne Islahat Fermani ndan ne de gayrimuslimlerin durumundan soz edilmemesini bu konularin gundeme gelmemesini saglamakti. Laf acildiginda iyilestirmelerin yapildigi uygulamanin iyi sonuclarinin duzenli olarak Batili ulkelere iletilecegi soylenip konu kapatilacak istikrara ve burokrasinin duruma hâkimiyetine vurgu yapilip Osmanli nin da Bati li liberal hukumdarliklardan biri olma yolunda oldugu padisah dahil herkesin bu fikiri benimsedigi soylenecekti. Konferansta bu amaca ulasilamadi ama anlasmaya bir madde ekletmeyi basardi Osmanli diplomasisi. Dis mudahaleye izin verilmeyecegini amirdi bu madde. Ayrica Osmanli devletinin toprak butunlugu garanti ediliyordu. Ali Pasa anlasmada bu durum acikca dile getirilmis olsa da muzakereler sirasinda Imparator 3. Napolyon un gizlice Ingiltere ye Afrika daki Osmanli topraklarini paylasmayi teklif ettigini ogrendiyse de bunu gundeme getirip anlasmayi akim birakmayi goze alamadi. Ayrica Osmanli sadrazami gerek Imparator Napolyon un gerekse Italya Basbakani Camillo Cavour un Osmanli yi Anadolu ya gerileterek Avrupa ve Kuzey Afrika haritasini yeniden cizmek konusundaki niyetlerinden de bihaber degildi. Sonucta Osmanli hariciyesi Batili devletlerin kendi aralarindaki rekabetten yararlanarak istedigini elde etti 1856 da... Sonraki on yil zarfinda da Avrupa devletleri kendi dertleriyle ugrastiklari icin Osmanli pastasi gundeme gelmedi... Avusturya once Piyomente ve Fransa yla ardindan 1866 da Prusya yla savasa tutusup yenilmisti; Fransa ve Ingiltere ise Cin de hâkimiyet mucadelesi veriyordu... Yeri gelmisken soyleyeyim Piyomente denilen Italyan Kralligi aslinda sanal bir vak adir. Osmanli nin guclu oldugu donemde siyaseten ve ekonomik olarak Istanbul a bagimli Fransa nin Hiristiyanlik gayretiyle Osmanli ya karsi acilan savaslara aciktan katilamadigi icin kurdurdugu ordusu uniforma degistiren Fransizlardan olusan kralliktir bu... Yildizin parlayisi ve sonusu 1856 Anlasmasi sonrasinda Osmanli hariciyesi baska basarilar da elde etti. 1864 te Ali Pasa Eflak- Bogdan yani bugunku Romanya konusunda uluslararasi konferans toplanmasi girisiminde istedigi sonucu aldi; 1869 da Girit meselesi gundeme geldiginde yine Paris te ustelik Yunanistan dan Haydutlugu milli meslek haline getirmis devlet diye soz ederek arzu ettigi sonucu aldi. Osmanli Hariciye Nezareti nde basin burosunun kuruldugu burokrasinin gerek mesai gerekse kirtasiye duzeni olarak Batili normlarda calismaya basladigi yabanci ulkelerdeki Osmanli elcilerinin davetlere katildiklari davetler duzenlemeye basladiklari donemdir bu. Sultan Abdulmecid in Fransiz elciliginde baloya katilarak ilki gerceklestirdigi 1867 de Sultan Abdulaziz in Avrupa gezisine ciktigi donemdir. Faydasi nedir bu acilimin derseniz Rusya nin baskisina ragmen Fransa ve Ingiltere dostane gelisen iliskileri sebebiyle Osmanli cografyasi uzerine yapilacak hesaplara soguk baktiklarini gostermislerdir... Sonraki yillarda 2. Abdulhamid in de can guvenligi acisindan Avrupa seyahatlerine cikmamasina karsilik Batili krallarla duzenli olarak mektup yazdigi bilinir. Nitekim onun 1878 de Istanbul Anlasmasi sirasinda Kralice Viktorya ya yazdigi mektubun Ingiltere nin siyasetinde ibreyi Osmanli dan yana cevirdigi soylenebilir. Abdulhamid bu mektubunda Osmanli Imparatorlugu nun Islam devleti olmakla birlikte tebasina esit muamelede ve uluslararasi iliskilerde laik bir tavir icinde oldugunu ifade ediyordu. Bu surec dunya siyasi ve ekonomik sistemindeki dengelerin degismesine kadar devam etti... Iki Balkan Savasi ve ardindan 1. Dunya Savasi... Osmanli 1900 lere gelindiginde askeri ve ekonomik acidan daha da zayiflamis siyasi bakimdan da hem kargasa icine girmis hem de degisimin sinirina dayanmistiO Diplomasinin yapabilecegi fazla bir sey kalmamisti... Ancak buna ragmen Milli Mucadele doneminde ve sonrasinda Ankara Osmanli hariciyesinin birikimini devraldi. Aradan bir bucuk asir gecse de Ali Pasa nin dis politika icin belirledigi ilkeler degismedi. Suydu bu ilkeler: Turkiye nin bagimsizliginin ve toprak butunlugunun Avrupa icin oneminin ortaya konmasi; Batili devletlerin bu haklara saygi gostereceklerine dair taahhut altina sokulmasi; Turkiye nin Buyuk Devletler den biri olarak taninmasi ve Avrupa guc dengesinde asli bir unsur sayilmasi. Cerceve Bolge okullari akla geldi... Dogu ve Guneydogu Anadolu da egitimin cekirdegi yatili bolge okullaridir. Koyler bir yana ilcelerde hatta illerde okul acilmasinin mazisi cok uzun degil; 30 yil... Yatili bolge okullari kurulmasi fikri 1924 te Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun cikmasindan sonra dogdu. O zamana kadar doguda sayilari 8 bini asan medresenin islevini ustlenecekti kurumlar. Ama 1930 lara kadar yaprak kipirdamadi. 1980 lerde gazeteci olarak gezme firsati buldugum yatili bolge okullari konusundaki hissim fiziki olarak buralarda egitim yapilmasinin imkânsiz olduguydu. Okul denilen yerler sadece dam alti idi... Akan cati mukavva ya da kontrplakla kapatilmis pencereler. Elektrik yok su kesik... En onemlisi de helalar; cogu ana bina disinda ve pislik icinde!.. Donup yazdigimda kale alinmamis kime anlattiysam gulup gecmisti. Eruh ta ceketime asilip hallerini yazacagim konusunda benden yemin etmemi isteyen ogrenciler hâlâ gozumun onunde. Bugun bu tablo yok elbette cok sey degisti... Bir sey haric: temizlik!.. O hâlâ dert... Cagdas Yasami Destekleme Dernegi nin tesvikiyle Vitra Artema Ipek Kâgit ve Eczacibasi nin sponsorlugunda tuvaletlerin yenilemeye basladigini ogrendigimde 25 yil oncesi tanik oldugum sefalet tablosu aklima geldi ve mujde almis gibi oldum.. Temizlik nihayet akla gelmisti... Projeye gazeteci arkadasimiz Tayfun Talipoglu nun destek vermis olmasi da ayrica sevindirici.