Surp Hac Kilisesi nin acilisina damgasini vuran Turk milliyetciligi Ermeni davetliler kadar toreni duzenleyenleri de sasirtti. Bazi Ermenilerin de sadece kiliseye hac koyulmasindan soz etmesi diyalog konusundaki ikiyuzlulugu gozler onune serdi Turk hukumeti gecenlerde Van Golu ndeki Akdamar Adasi uzerinde bulunan Surp Hac Kilisesi ni acti. Acilis Turk-Ermeni iliskilerinin gelismesi acisindan onemli bir muspet adimdi fakat acilisa milliyetci Turk protestocularin yani sira kilisenin cevresindeki Turk bayraklari ve bir Kemal Ataturk posteri eslik ediyordu. Buyuk kismi Turk devletinin bazi kesimleri tarafindan sergilenen cirkin bir guc gosterisiydi ve Turk politikasindaki mevcut siyasi paradoksu yansitiyordu. Milliyetcilerin acilis torenini duzenleyenleri de en az susmak zorunda kalan Ermeni davetliler kadar sasirttigindan eminim. Eskiden de hacsizdi Surp Hac ta hac olmamasi Ermeni basininda buyuk yanki buldu. Ermeni diasporasinin gazeteleri kilisenin uzerinde hac bulunan eski fotograflarini yayimladi ve restorasyonda gorevli yetkililerden biri olan Yakup Hazan la dalga gecti zira Hazan kilisenin hacla hic fotografini gormedigini soyluyordu. Turkiye nin Kultur ve Turizm Bakani Atilla Koc ise ileriki bir tarihte kiliseye hac konmasi ihtimalini kenara itmeyecek kadar zeki davrandi. Kiliseye hac konmamasina yonelik aleni saplantiysa Ermeni cevrelerdeki vahim olgunluk noksanligini gozler onune serdi onlar arasinda bir dereceye kadar var olan cehaleti veya sahtekârligi gosterdi. Bazilari soz konusu korodan kendisini ayiramaz miydi? Sozgelimi bir kilisenin uzerine hac konulmasinda israr etmenin hele burasi muze gibi laik bir nedenle kullanilacaksa hicbir dini ve kutsal sebebi yok. Bu bir estetik ve tercih meselesi. Mevcut tercih de hac konmamasi yonunde. Dahasi Surp Hac uzerindeki haca dair buyuk tartisma surecinde bir Ermeni akademisyen veya gazeteci de cikip gercegi aciga vurmadi: Kilise gecmiste de hacsizdi. Boylesi bir ifsa Ermeni entelektuellerinin hatiri sayilir bir kesiminin meslektaslariyla Turk-Ermeni meselelerini konusurken gerekli durustluge ve bilgiye sahip bulundugunu gostermis olurdu. Ne yazik ki Surp Hac in acilisi Akdamar Adasi nin otesine ulasmadi. Turkiye deki diger tarihi Ermeni yapilarina hatta Akdamar in menziline girenlere dair hicbir tartisma yasanmadi; halbuki hepsi acilen korunmaya muhtac. Bu tur bircok yapi yarin obur gun kelimenin tam anlamiyla yikilabilir ancak yorumcular bu yapilarin acilen korunmasina dair hâlâ ayrintili bir girisimde bulunmadi. Birileri Surp Hac uzerindeki haca dair gelecek hafta gelecek ay veya gelecek yil lobi faaliyeti yurutebilir fakat tam da su anda Turkiye deki manastirlar ve kiliseler topyekûn yok olma surecinde. Ermeni yorumcular da Surp Hac in acilisinin Turkiye nin paradigmasindaki bir degisim mahiyetinde onemini tartismadi. Boyle bir degisimin Turklerin kalplerine ve zihinlerine diyalog ve egitim yoluyla ulasmak bakimindan sundugu firsatlardan kimse soz etmedi. Ortak zemin bu tavirla bulunamaz Surp Hac in acilisini protesto eden Turk milliyetcileri bunu yapmakta bir nedeni vardi. Tam ortalarindaki 10. asra ait bir Ermeni mimarlik hazinesinin alenen kabul edilmesinin Turkiye nin gecmisine dair zor sorular dogurmasindan korkuyorlar. Neticede bu bolgedeki Ermeni tarihinin ve uygarliginin varligi resmi Turk tarihcelerinde hâlâ reddediliyor. Yarim saat uzakliktaki Van Arkeoloji Muzesi nde bile bu reddiyeyi gormek mumkun. Gorunen o ki butun o guluslerin ve dayanismanin ardinda ilerici Ermeni ve Turklerin saflarinda bile hâlâ bir cifte standart var. Bu tur tavirlar Turk-Ermeni iliskilerinin iyiye gitmesi icin gereken ortak zeminden veya ortak temel kurallardan uzak dusmek anlamina geliyor. (Osmanli Imparatorlugu nun son donemi ve modern Ermeni tarihi uzerine uzman tarihci Gomidas Enstitusu nun direktoru) Ara Sarafyan