Hrant Dink cinayetinden birkac gun once Agos Gazetesi nde onun ofisindeydim: Uzun sure hazirlamakta oldugu son makalesi olan ve politik vasiyeti olarak kalacak yazisi uzerinde uzun sure konustu. Bana yeni ceza yasasinin 301 No lu maddesi nedeniyle kinanan tek kisi olusunun sebebini acikladi. Ben de ona bazi seylerin degismesini istemeyen tum insanlarin neden hedefi oldugunu acikliyordum. Hrant oldu. Ben essiz bir arkadasimi kaybettim; ancak hepimiz yetimiz. Turkiye yetim Ermenistan yetim ve diaspora yetim. Trajik haberi aldiktan sonra hemen Istanbul a geldim. Sadece Hrant Dink in cenaze torenine katilmak icin degil. Sadece Ermeni Turk ve Agos Gazetesi nin her bir uyesiyle gozyasi ve uzuntuyu paylasmak icin degil. Geldim; cunku Istanbul ve Turkiye de durumu daha somut bir sekilde gormeliydim. Diasporadan birisi olarak ki burada herhangi bir akrabam yok Ermeni toplumunun Istanbul daki munzevi hayatini gormem icin cok zamanim oldu. Sali gunu Turkiye de tuhaf ve tarihî uzun bir gun oldu. Sokaklarda Hrant Dink in arkasindan yuz bin kisi yuruyordu. Pankartlarda Hepimiz Hrant Dink iz hepimiz Ermeni yiz yaziyordu. Insanlar evlerinin pencerelerinde mimikleriyle Hrant Dink i son yolculuguna ugurluyor bu ana taniklik ediyor cenazenin ardindan yuruyenlerin acisini paylasiyorlardi. 10 yil oncesine kadar kim boyle bir seyi hayal edebilirdi ki? Hrant Dink in Turk toplumunda suurlari uyandirmak ici buyuk bir is yaptiginin farkina vardim. Deprem gibi bir sey oldu sanki. Hrant Dink siddeti toleranssizligi reddederken hakliydi. Ilk ve de en onemli ortak savasimizin demokrasi icin olduguna herkesi ikna etmeye calisiyordu. Sivil toplumu duygulandiracak ve onu duyarli hale getirecek kelimeleri biliyordu. Turk toplumunun neyin adaletsiz oldugunu anlayacagini biliyordu ve iste bu nedenle siddeti ortadan kaldirma ve tum fasist tutumlarin geri donusunu engelleme surecine dahil oldu. Turk halkina tesekkur ediyoruz Sali gunu Hrant Dink icin yuruyen tum insanlara tesekkur etmek istiyorum. Onlara bu mesajin isitildigini gormekten ne kadar duygulandigimi soylemek istiyorum. Sabahindan aksamina kadar bu torenin ucsuz bucaksiz degeri karsilikli idrak icin bir yol bulundugunu diyalog yonunde calismamiz gerektigini karsilikli nefreti reddetmeyi ve bu ulkenin her bir vatandasinin degerine saygi duyulmasi gerektigini gosterdi. Evet Hrant Dink 301 No lu madde ve kendisine karsi yoneltilen sorumsuz nefret kampanyasi yuzunden suikasta ugradi ancak simdi herkes kendisine Turkiyeli bir Ermeni nin oldugunu sormak durumunda. Buyuk bir tarihî ironi ile sali gunu insanlar 30 yildan bu yana ilk kez zihinlerindeki sorun nedeniyle Agos Gazetesi nin bulundugu Osmanbey den Taksim yonune yuruyordu. Bu su an kacamayacagimiz zor fakat kacisi olmayan bir sorun. Bu saliyi ve gordugum seyi asla unutmayacagim. Kalabaligin asaleti Hrant Dink e son bir saygi sunuyordu. O bu saygiyi tumuyle hak ediyordu; cunku ulkesinde bir konuda idrakin olusmasinin sesi olmustu. Hrant Dink bu ulkeyi terk etmeyi ve yabanci bir ulkede daha konforlu bir sekilde yasamayi asla istemedi. Burada sevdigi ulkesinde kalmayi tercih etti ve tum yasamini demokrasinin ve hukuk devletinin pekistirilmesine adadi. Bu gunu bana cesaret verdigi icin asla unutmayacagim. Dink in trajik bir sekilde oldurulmesinden sonra kendime sunlari soyleme egilimi icindeydim: Eger boyleyse bu defteri kapat herhangi bir degisikligin olacagina dair hicbir umut yok bu umutsuz bir sorun. Ancak sali gunu Hrant Dink tarafindan soylenen ve yazilan seyler yuzunden Hrant Dink in basina gelen olay nedeniyle kendilerini asiri alakadar hisseden taninmis ya da taninmamis tum insanlari gordugumde bir umut isigi oldugunu dusundum. Diasporayi etkileyen tablo Dink in basarmaya vakti olmadigini ancak olumunden sonra devam edecek muazzam bir is baslattigini dusundum. Cenazedeki birlik ve butunlugu Dink in bu ulkede cozulmemis cok sayidaki problemin cozumune dair kararli bir itici kuvvet olusturdugunun kabulunun bir ifadesi olarak yorumladim. Onun oldurulmesinin yarattigi soktan sonraki tepkileri Dink in ortak bir gelecegin ortak evrensel degerlerin paylasilmasi arzusunu tasiyarak kendisini devletinin gelecegine gercek anlamda adadigina sivil toplumun buyuk bir bolumunu ikna edisinin bir kaniti olarak yorumladim. Bu mumkundu; cunku kendini sadece kendi toplumuna yonelik ayrimciliklara karsi cikmaya degil ayni zamanda demokrasi ve gercege de adamisti. Sali gunu cenaze torenindeki her bir detay Hrant Dink in bu ulkede oynadigi kararli politik rolun dogrulamasi niteligindeydi. Bu benim edindigim izlenim belki herhangi bir izlenim kadar subjektif ancak sali gunu uzerinde konusmak benim icin aglayan insanlarin butunlugunu goz onunde bulundurmak anlamina gelmektedir: Hepimiz Ermeni yiz hepimiz Hrant Dink iz sozleri onun ulkesindeki insanlarin zihinlerinin demokratiklesmesine nasil onemli bir katki sagladiginin farkina varmayi anlatmiyor da neyi anlatiyor? Umut ediyorum ki bu surec uzun olsa bile tersine dondurulemez olsun. Gercegi soylemek gerekirse onceki gunku kalabalik Hrant Dink in katledilmesini bir uyari olarak algilamak istemediklerini gosterdi. Eger Hrant Dink suikasti bu adamin sessiz bir toplum uyesi olarak kalmayarak kirmizi cizgileri gecmesi nedeniyle digerlerine bir ornek olacaksa onun oldurulmesinden sonra insanlar tarafindan ifade edilen sempati duygusu kamuoyunun boylesi bir uyariyi artik kabul etmedigini acik bir sekilde gostermistir. Kendilerini Turkiye Ermenisi olarak tanimlayarak insanlar cogunluk ve azinliklar arasinda herhangi bir statu farkini artik kabul etmediklerini soylemeye niyetli olduklarini ve ulkeleri icin hak ettigi demokrasiyi istediklerini ortaya koydular. Tarihin su aninda Hrant Dink demokrasiye gercege ve ifade ozgurlugune adanmisligin bir sembolu oldu. O politik adalet duygusuna sahipti. Ermeni dunyasinin jeopolitik vizyonuna sahip birkac Ermeni den biri olan Dink Turkiye ile Ermenistan arasindaki iliskilerin normallestirilmesinin onemine vurgu yapiyordu. Turkiye ile Avrupa Birligi arasinda muzakere surecinin baslamasinin onemini kavrayacak kadar parlak bir zekaya sahipti. Yine demokrasi ve onun tum bolgede uygulanmasi konusunda gercek anlamda kaygilanan birkac Ermeni den biri olan Dink bu unsurlarin tum bolgenin istikrarlastirilmasi icin anahtar oneme sahip oldugunu biliyordu. Ulkesi bolge ve tum dunya icin guclu bir kararlilikla ve herkesi etkileyen ahlaki bir butunluk icinde her seyin ama her seyin en iyisini istedi. Dink dunyanin yoksun oldugu ahlaki bir oze sahipti. Ve bu cesaretinin bedelini odedi. Ancak hâlâ bos yere olmedigine dair umudum var: Sali gunu gonullulugu ve asiri milliyetci propagandaya ve onun temsil ettigi tehlikenin sonuclarina karsi direnis kapasitesini gordum. Herkese gore onu gercekte olduren 301 No lu madde oldu. Turkiye nin kimligini korumak icin boyle bir maddeye ihtiyaci yok ancak Turkiye vatandaslarini fasistlere karsi korumak durumunda. Bu sali gunu Hrant Dink in cenaze toreninde toplanan kitlelerin verdigi politik mesajdi. (*) Bu yaziyi Zaman icin kaleme alan bayan Isabelle Kortian Ermeni kokenli Fransiz arastirmaci. Bayan Kortian Fransa nin onde gelen arastirma kurumlarindan biri olan Jeostrateji Merkezi ENS de gorev yapiyor. Kortian dunyada Ermeni arastirmalarinin onemli bir ismi olarak biliniyor.