Eskiden boyle bir ayrimcilik yoktu Muslumanlarin Rumlarin Musevilerin Ermenilerin birlikte yasadigi yerlerde buyudugunu soyleyen Mesrob II Cocuklugumda pek hissetmezdim boyle ayrimcilik. Insan komsularindan cekinir hale gelmemeli diye konusuyor DERYA SAZAK: Fransa Meclisi nde kabul edilen Ermeni soykirimini inkâri suc sayan yasa onerisine Turkiye Ermenileri Patrigi olarak karsi ciktiniz ve bu girisimi Turk ve Ermeni toplumlari arasindaki diyalog sureci ne darbe olarak nitelediniz. Fransa bunu neden yapiyor? Mesrob II: Beni son zamanlarda kaygilandiran Ermenistan ile Turkiye arasinda diyalogun kesilmis olmasi. Sorun sadece Ermenistan degil diaspora var onlarin da Ermeniler uzerinde etkisi var. Fransa nin kabul ettigi yeni yasa diyalog yollarini tikayan asiri milliyetci ve irkci gruplarin ekmegine yag surecek ve tehlikeli bir surec baslatacak. Kopruler tamamen yikilacak kaygisi var bende. Gazetelerin web sitelerindeki yorumlara bakacak olursaniz Fransa daki oylamanin ardindan asiri milliyetci tepkiler yukselise gecti. Bunun boyle olacagi belliydi. Fransa kiskirtti Asiri milliyetcilik dusman arar. Ermeni dusmanligi rant yapiyor demistiniz. Fransa daki karar Turkiye deki demokratik tartisma ortamini da sabote etmedi mi? Etti tabii iyi niyetli insanlarin cabalarina da sekte vuracak. Fransa Ermeni sorununa niye bu kadar mudahil olma cabasinda? 1915 ve oncesinde ozellikle Cukurova havzasindaki olaylarda bire bir parmagi vardi. Ermenileri Osmanli ya karsi cesaretlendirdi. Daha sonra o insanlarin yaninda olmadi. Fatura da tamamen Ermenilere kesildi. Bu yil Fransa da Ermenistan yili. 2007 de secim var. O nedenle ic politika malzemesi de yapiliyor. Fransa nin Ermeni sorununu koruklemesinde Turkiye nin AB uyelik surecini engelleme stratejisi de rol oynuyor. Turkiye Ermeni soykirimini tanimadan uye olamaz sesleri yukseliyor. Fransiz liderler bunu soyleseler de Avrupa Parlamentosu AB surecinde Ermeni sarti one surulemez diye karar aldi. Din etkili oldu Ermeni tehcir i karari alinmadan cok once Avrupa nin azinlik politikalarini dayatmasinin yasananlarda payi yok mu? Osmanli ya karsi gayrimuslumleri kiskirtmak ve sonucta Ermenileri Anadolu da yasayamaz hale getirmek gibi. Din faktoru devreye giriyor. Din tabii ki cok etkili oldu. Osmanli hukumdarlari da halifeydi. Fatih Sultan Mehmet devrindeki hosgorunun daha sonra gelen sultanlar ve halifeler doneminde degistigini tarih kitaplarindan okuyoruz. Buyukelci Kamuran Gurun din faktorunun Osmanli da Ermeni sorunu cikmasinda en buyuk rolu oynadigini savunuyor. 1915 e gelirken Ittihak ve Terakki nin uygulamalarindan dogan bazi sorunlar olusuyor. Balkan Savasi ndan sonra uluslasma basliyor. Afrika da bagimsizlik savaslari basliyor. O surecte Ittihat Terakki kadrolari Gidecegimiz yer yok Anadolu Turklerindir demeye basliyor. Bu dusunce Turk dusunurlerini etkiliyor. Olaylari buna bagliyorum. Azinliklari mumkun oldugu kadar dislamak ve ekonomik hayattan uzaklastirmak. Varlik vergisi de bu anlayisin sonucu. 1. Dunya Savasi baslarken patrikhane kayitlarina gore 2 milyonun uzerinde Ermeni kokenli vatandasi vardi Osmanli nin. O zaman kilise vergisi alinirdi. Iddianiz kayitlara mi dayaniyor? Benim iddiam degil. Kitaplarda yazilanlar ve patrikhanenin kayitlarinda. Vergi tahsil edildigi icin bu rakamlarda yanlislik olacagini tahmin etmiyorum. Ne kadar insan hayatini kaybetti bilmiyorum goc edenler oldu. Cok buyuk trajik olaylar oldu. Sonucta bugun Turkiye de yasayan Ermeni nufusu 70 bin kadar. Ad koymak istemiyorum 1915 trajedisini siz nasil tanimliyorsunuz? Pek cok niteleme yapiliyor. Bir ad koymak istemiyorum. Onemli olan trajik olaylarin 90 yil sonra siyasi amaclarla kullanilmamasi. Insanlar bir aci yasamis. Bir konferansta da soyledigim gibi bunda Ermenilerin ayrilikci politikalarinin da rolu var. Turkiye yi daha millilestirme hareketinin de etkisi var. Yabancilarin da payi var. Bu insanlarin cocuklari da disaridalar. Tepki gosteren onlar. Artik bir baris uzlasma saglayacagiz. Patrikligimizin gorusu budur. Cunku Turkiye de yasayan bizleriz. Komsularimiz var pek cok seyi paylasiyoruz. Siyasetin bu komsuluk iliskilerinin icerisine girmesini buradaki insanlar da istemiyor ve son gelismeler onlari tedirgin ediyor. Sosyal baski var Yasa tartismalari nedeniyle Turkiye Ermenileri olarak ciddi bir baski hissettiginizi bir mektupla Istanbul Valiligi ne bildirdiniz kilise ve azinlik okullarinda guvenlik onlemleri alinmasini istediniz. Neden? Universitede bu gergin ortamda cocuklar birbirleriyle tartismislar. Gecen gun bir televizyon ekibi gelmis saygisiz sekilde Patrikhaneye kameralariyla girmek istemisler. Guvenlikciler engellemisler. Kumkapi daki okula girmek istemisler. Okulla ne ilgisi var Fransa daki tartismalarin. Anlamiyorum. Carsida calisan Ermenistanlilari cekmek istemisler. Bunlar sonucta hissedilen sosyal baskilar. Bu tur gerginliklerin giderilmesi icin siyasetcilerin bu olayi kullanmaya son vermeleri gerekiyor. Yabancilarin da yerel politikacilarin da. Bu bir insanlik drami. Yasanmis bitmis. Ileriye bakmamiz lazim. Bunun da tek yolu uzlasmak. Ve iki toplumun barismasi. Olaylari Asala tirmandirdi Ermenistan daki kilise uzerinden diyalog surecini zorluyor musunuz? Ne yazik ki bu konuda anlasamiyoruz. Oteki patriklerle de anlasamiyoruz. Su anda diasporanin cabasi 1915 olaylarinin soykirim olarak taninmasini uluslararasi duzeyde saglamak. Butun gucleriyle calisiyorlar. Bizim bu konuda daha barisci ve uzlasma isteyen bir tutuma girmemiz de anlasilmiyor. Turkiye de bunlar rehindir. Mecburen boyle konusuyor diye yorum yapiyorlar. Istanbul dogumlusunuz. 1970 lerde Turk diplomatlari sehit edilmeye baslamadan once Ermeni sorunu gundemde yoktu. Asala nedeniyle tirmandi bu olaylar. Cocuklugumda pek hissetmezdim boyle ayrimcilik. Muslumanlarin Rumlarin Musevilerin Ermenilerin birlikte yasadigi mahallelerde buyudum. Azinlik okullari da Milli Egitim e bagliydi. TBMM deki son tartismalara anlam da veremiyorum oyle bir davraniyorlar ki sanki Turkiye deki Ermeni okullari yabanci okullar. Bunlarin hepsi Turkiye vatandaslari. Derslerin cogunu Turk ogretmenler veriyor. Istanbul da yasayan Ermenistan pasaportu tasiyan cocuklarin bu azinlik okullarina gitmesinde ne sakinca gorduler anlamis degilim. Sorunumuzun AB uyum yasalariyla falan da ilgisi yok. Sayin Basbakan a bir mektup yazdim ve insani bir soruna cozum getirilmesini istedim. 30 - 40 bin tane Ermenistan vatandasinin BM Cocuk Haklari Sozlesmesi ne gore egitim haklari var. Bunu devlet olarak yerine getirecek misiniz? diye sordum. Bu cocuklarin egitimi ne olacak? Sanki Turkiye nin altina dinamit koyuyormus gibi asiri milliyetci bir yaklasim gosterdiler Meclis te. Pamuk u okuyacagim Orhan Pamuk un 2006 Nobel Edebiyat Odulu nu kazanmasina ne diyorsunuz? Gecen yil Turkiye de 1 milyon Ermeni 30 bin Kurt olduruldu dedigi icin TCK 301 den basi derde girmisti. Turkiye den bir yazarin Nobel kazanmasi buyuk olay. Orhan Pamuk u tebrik ediyorum. Dogrusu kitaplarini okumamistim. Simdi okuyacagim. Hangisinden baslayacaksiniz? Dogu dan bahseden Kar di saniyorum. Siyaset Nobel i golgelememeli. Ermenilerle ilgili gorusleri kendi ozgur dusuncesidir. Siyasi bir tarafi oldugunu sanmiyorum. Elif Safak in Baba ve Pic romanini ise Ermeni sorunu uzerine diyaloglar iceriyordu. Bu yuzden 301 den yargilandi ama mahkeme roman kahramanlari nin suclanamayacagi gorusunden hareketle yazarin beraatine karar verdi. O romani da yeni aldim. Cumhuriyet Bayrami ndaki tatilde okuyacagim. Turk yazarlar 301 kiskacindan kurtulmaya calisirken Fransa da tarihin yasayla yazilmasi ve soykirim yoktur diyenlerin hapisle cezalandirilacak olmasini nasil karsiladiniz? Ifade ozgurlugunu engelleyici bir yasa oldugu icin anti- demokratik buluyorum. Turkiye deki 301 de cok sacma. Birileri cikip soykirim oldu olmadi diyebilir bunu insanlari hapse atarak cozemezsiniz. Bir kultur yok oluyor Ermenistan da aydinlar cikip 1915 te ve sonrasinda Dogu ve Guneydogu Anadolu da Turkler de katledilmistir diyebiliyor mu? Fransiz isgali sirasinda Urfa da Antep te Maras ta yasananlar unutulmadi. Erivan da bilimsel bir platformda bunlar konusulup tartisilabilir mi? Tartisilmasi gerekir. Baslamak lazim. Basbakan Erdogan tarafindan Ermenistan a yapilan onerinin cok olumlu oldugunu dusunuyorum. Bir komisyon kurulsun tarihciler bir araya gelsinler. Bunu ilk duydugum andan itibaren oneriyi destekledim. Ermeni tarafi Tartisilacak bir sey yoktur bu olay soykirimdir diye kesip atma egiliminde. Gunes nasil gunesse bu olay da oyleymis! Bu mumkun degil. Dunya kamuoyu onunde bu tur benzetmelerle gidemezsiniz. Bu sorunun da irdelenmesi lazim. 1915 te yasanan aci olaylarin travmasini Turkiye de yasayan Ermeniler cekiyor. Binden fazla kilise 400 den fazla manastir vardi Anadolu da. 41 tane kilise kalmis. Bir kultur yok oluyor. Osmanli da milleti sadika deniliyordu Ermenilere. Bakanlar milletvekilleri vardi. O zamanki ayrilikcilar yabancilari kiskirtmasiyla Balkanlar cozuldu imparatorluk dagildi biz niye devlet kurmayalim? diye ortaya ciktilar. Bu trajediler yasandi. Tanri bu iki milleti almis yan yana koymus. Bunlarin cografyasi degismeyecek. Ya anlasip komsu olarak yasayacaklar ya bu dusmanlik koruklenecek. Dostluk daha iyi. Baris ve uzlasmayi saglamak icin siyasetciler de kendilerine duseni yapmalilar. Turkiye deki Ermenilere gelince bunlar ne diaspora ne Ermenistan vatandasi bu tartismanin disinda birakilmalilar. Basin da bu insanlari taciz etmemeli. Sokaktaki insan komsularindan cekinir hale gelmemeli. Diaspora toprak ve tazminat istiyor Turkiye ile diaspora ve Ermenistan arasinda bir uzlasma oneriyorsunuz ama bu nasil olacak? Taninmanin ardindan tazminat ve toprak talepleri gelmeyecek mi? Turk kamuoyu bu isin 1915 te yasanan trajediye bir ad vermekle bitecegine inanmiyor. Arkasi gelecek kaygisi var. Diasporanin tazminat ve toprak istedigi belli. Ancak siyasi sloganlar ortaya atmaktan daha gercekci olan Turkler ile Ermeniler arasinda diyalogu baslatmaktir. Universiteler aydinlar din adamlari gidip gelebilir. Mesela Diyanet Isleri nden bir heyet Ermenistan a gidebilir.