Hem Turkiye de hem de Fransa da liberalizmin yerine Cumhuriyet in temel prensiplerini koruma amacli devletci bir sosyal muhendislik soylemi mevcuttur. Fransa da bir sorun varsa o sorun hemen devlete havale edilir ve devletten cozum beklenir Fransiz parlamentosunun Ermeni soykirimi inkârina hapis cezasi vermeyi onayladigi gun Orhan Pamuk un Nobel edebiyat odulu kazanmasi ABD de oldukca yanki buldu. Clinton yonetiminde Turkiye uzerine calismis Amerikali bir grup ile bu konuda sohbet ederken soz bir ara artik bu yasa sayesinde Fransa ve Turkiye nin ne kadar benzer tutumlar icinde olduklarina geldi. Zira Fransa ve Turkiye dusunce ozgurlugunu kisitlama konusunda ayni yanlis noktada bulusmuslardi. ABD acisindan bakinca oldukca sevimsiz bir benzerlikti bu. Sohbet sirasinda benim aklim ise hep Fransa ve Turkiye arasindaki daha derin bazi benzerliklere gitti. Zira Fransa ve Turkiye arasinda simdi ortaya cikan bu yasaklamaci benzerligin cok otesinde temelde yatan oldukca onemli sistemsel paralellikler vardi. Fransa ne de olsa Turkiye Cumhuriyeti icin oldum olasi bir siyasi sosyal ve ekonomik model teskil etmisti. Bu acidan bakinca bugunku yasakci benzerlik aslinda sadece aysbergin gorunen kismiydi. Ermeni meselesi Bugun Fransa ya yasaklamaci yasasi nedeniyle ates puskurmekte kendimizi yerden goge kadar hakli hissediyor olabiliriz . Ancak bunu yaparken aslinda bircok acidan ne kadar cok Fransa ya benzedigimizi de unutmayalim. Ermeni meselesini kisa bir sure icin de olsa bir yana birakalim ve daha yapisal benzerliklere bakalim. Soyle bir dusunun laiklik anlayisimizi kime borcluyuz? Avrupa da laiklik anlayisi nedeniyle okullarda basortusunu yasaklayan bir ulke adi vermeniz gerekse akliniza ilk hangi ulke gelir? Peki Islam dunyasinda basortusunu ayni sekilde laiklik anlayisi nedeniyle yasaklayan tek ulke hangisi? Osmanli nin son doneminden Cumhuriyetin kurulusuna devletin uniter yapisindan vatandaslik kavramina kadar Fransa Cumhuriyeti Turk modernlesmesine surekli ilham kaynagi olmustur. Iyisi ve kotusuyle kendimize hep Fransa yi ornek almisiz. Baska bir ornek daha verelim. Fransa nin azinliklar politikasina bir goz atin. Korsika Bask veya Broton etnik kimliklerine karsi Fransa nin resmi politikasini en iyi hangi kavram aciklar? Turkiye de Kurt etnik kimligine karsi kullanilan kavramin aynisi yani asimilasyon. Nedir asimilasyon ? Alt-kimlik ust-kimlik demeden herkesi esit ve standart vatandaslik potasinda eriten ve birlestiren bir politika. Asimilasyon amacli politikalari nedeniyle Fransa ve Turkiye cokkulturluluk kavramini kabul etmeyen iki benzer ulkedir. Benzer sekilde cumhuriyetci merkeziyetci ve devletci anlayis her iki ulkenin de siyasi kulturune hâkimdir. Zaten tam da bu nedenle liberallik kavrami hem Fransa da hem de Turkiye nin siyasi kulturunde dusman olarak kabul edilir. Zira liberallik ozunde devletci siyasi ve ekonomik politikalarin aksini savunur. Oysa hem Turkiye de hem de Fransa da liberalizmin yerine cumhuriyetin temel prensiplerini koruma amacli devletci bir sosyal muhendislik soylemi mevcuttur. Fransa da bir sorun varsa o sorun hemen devlete havale edilir ve devletten cozum beklenir. Ekonomide siyasette soyal ve kulturel hayatta bu hep boyledir. Benzerlikler bununla da bitmiyor. Aynen bizde oldugu gibi Fransiz siyasi ortami da demokrasi ve cumhuriyet kavramlarinin sik sik catismasina sahne olur. Gene ayni bizde oldugu gibi bu tur toplumsal tartismalarda ileri-gerici ekseninde bir cerceve cizilir. Bu kisir cercevede sol hep ilerici sag hep gerici kabul edilir. Bu gerici sag ve ilerici sol kriterleri hep Fransiz devrimi ve cumhuriyet degerlerine endeksli sekilde kullanilir. Tipki Turkiye nin Ataturk devrimlerine ve Cumhuriyet prensiplerine endeksli bitmek tukenmek bilmeyen ilerici-gerici ve su anda yeniden alevlenen irtica tartsmasi gibi. Dis politika Ya dis politika konusundaki benzerlikler? Burada da ciddi ortak paydalar olusmakta iki ulke arasinda. Mesela Washington acisindan Turkiye ve Fransa nin son zamanlardaki en olumsuz benzerligi Amerikan karsitligi. Son yillarda Turkiye de Amerikan karsitligi her ne kadar cok guclenmis olsa da bu konuda Fransa nin tecrubesi bize oranla oldukca fazla. Zira Fransa nin NATO nun askeri kanadindan cikmaya karar vermesi 1966 yilina gidiyor. Ulkenin 20. yuzyildaki en onemli siyasi lideri olan Charles de Gaulle un anilarinda bahsettigi gibi Fransa icin 1956 Suez fiyaskosu sonrasinda alinan en onemli ders bir daha asla ABD ye guvenmemek olmustu. Suez de Fransa ile ayni kaderi paylasan Ingiltere ise tam tersine bir daha ABD destegi olmadan hic bir maceraya atilmamaya karar verdi. Clinton yonetiminde calismis olan yukarda bahsettigim grupla Irak nedeniyle Turkiye nin de ayni Suez sonrasi Fransa gibi bir ders cikaracagi konusunda sakalastik. Sonra bir sekilde soz Fransa nin 1.5 milyon Cezayirliyi nasil acimasizca katlettiginden acildi. Fransa ve Turkiye arasindaki tarihi benzerlikler sohbetimizin kacinilmaz olarak Ermeni meselesinin detaylarina dogru gidecegini hissedince konuyu degistirmek istedim. Sahi Amerika kac milyon Kizilderili katletti diye bir soru ortaya atinca nedense baslar one egildi ve koridor sohbetimiz cabucak sona erdi. Kissadan hisse bu konularda herkes kendi ayibini ortse daha iyi olacak galiba. Dr. Omer Taspinar: Brookings Enstitusu Turkiye Programi Direktoru