Melissa Bilal ve Lerna Ekmekcioglu nun hazirladigi Bir Adalet Fermani / Osmanli’dan Turkiye’ye Bes Ermeni Feminist Yazar’ isimli kitap Aras Yayinlari tarafindan yayimlandi Elbis Gesaratsyan Sirphui Dusap Sibil (Zabel Asadur) Zabel Yesayan ve Hayganus Mark. Her biri Ermeni kadininin kulturel politik ve sosyal hayattaki konumunun iyilestirilmesi icin mucadele etmis kadinlar. Ancak bu kadinlarin mucadeleleri ve hatta varliklari bugun pek bilinmiyor. Getronagan Ermeni Lisesi ve Bogazici Universitesi Sosyoloji Bolumu mezunu iki arkadas Melissa Bilal ile Lerna Ekmekcioglu bu kadinlarin gorunur olmasi icin surdurdukleri calismalarini kitaplastirdilar: Bir Adalet Fermani. Universite yillarinda bir araya gelen Bilal ve Ekmekcioglu bu donemde arkadaslariyla birlikte bir kadin grubu olusturmus ve Ermeni kadinin tarihiyle ilgili calismalara baslamislar. Calismalari hâlâ devam ediyor; Bilal Chicago Universitesi Etnomuzikoloji Bolumu’nde ninniler araciligiyla toplumsal cinsiyetin Ermeni kimligine etkilerini arastiriyor. Ekmekcioglu ise New York Universitesi Ortadogu Islam Calismalari ve Tarih bolumlerinde devam ettigi doktorasinda 1920’li yillarda Istanbul Ermeni cemaatini toplumsal cinsiyet yonunden inceliyor. Kitabi Bilal ile konustuk. Turkiye’deki kadin hareketiyle iliskilerini korumaya ozen gosteren Bilal ve Ekmekcioglu olusturduklari kadin grubunda paylastiklari sorunlarini akademik bir zemine tasimaya karar vermisler. Bilal sureci soyle anlatiyor: Dertlerimizi tartisiyorduk Turkiye’de Ermeni olmak kadin olmak Ermeni ve kadin olmak gibi dertlerimizi anlatiyorduk. Bu dertlesmelerin sonucunda birlikte hareket etmemiz gerektigine karar verdik. Temel meselemiz Turkiye Ermeni toplumunun ataerkil yapisindan kaynaklanan sorunlari saptamakti. Bu karari verdikten sonra cemaat icinde kucuk etkinlikler gerceklestirmeye basladik; kadinlarla bir araya geliyor okuma etkinlikleri duzenliyorduk.” Agos gazetesi yazari Yervant Gobelyan’in ellerine tutusturdugu Hayganus Mark’in kitabiyla 19. yuzyildaki Ermeni kadin hareketini akademik anlamda incelemeye baslamislar. Feminist oldugumuzu soyledigimizde cemaatin tepkisiyle karsilastik” diyen Bilal Mark’tan cesaret aldiklarini soyluyor: Kendimize bir tarih yazmaya basladik; taleplerimiz boylece daha mesru bir hale geldi. Bizden yasca buyuk olan kadinlarin getirdigi oneriyle her kesimden Ermeni kadina ulasmamizi saglayacak bir platformun adimlari da atildi; Haygin Ermeni Kadin Platformu kuruldu boylelikle.” Milliyetcilikleri normal’ Istanbul’daki diger kadin gruplariyla birlikte cesitli toplumsal eylemlere de katilan bu grup uyelerinin yurtdisina gitmesi nedeniyle dagilmis. Donemin feminist kadinlarinin soyleminde ayni zamanda milliyetci bir ton da var. Bilal bunun o donemin kosullarinda normal oldugunu soyluyor: Butun Ortadogu ve 3. Dunya’da feminist hareket milliyetcilik terimleriyle dile gelmis ve milliyetci harekete eklemlenmistir. O donemin milliyetciligiyle bugununku ayni degil tabii. Ermeni kadinlarin kendilerini ulusal bir projenin icinde gordukleri cok dogru ama bircok yerde milliyetciligi anti - emperyalizm ve direnisle tanimliyorlar. Turk kadinlariyla diyalog kurmayi da cok onemsiyorlar. Ermeni milliyetciligini ezilen bir halkin milliyetciligine esitleyebiliyorlar. Bu kadinlar once feministtiler. Benim icin en can alici soru su: Nasil oldu da sonunda milliyetcilik kazandi? Yesayan’in Osmanli Kadinlari Baris Birligi Girisimi var; Ermeni ve Musluman kadinlarinin savasa dur diyebileceklerine inaniyor.” Ermeni ve kadin olmanin zorluklari neler? Bilal sunlari soyluyor: Bir kere cok zor kosullar altinda bir kimligi ve kulturu yasatmaya calismanin guclugu soz konusu. Bunu yaparken uzerinizde gayri ihtiyari bir sorumluluk hissediyorsunuz; bu sorumluluk cemaatte daha cok kadina yukleniyor. Cemaatin her turlu yeniden uretimi kadinin gorevi olarak goruluyor.”