Patrik II. Mesrob Hazretleri 17 Temmuz 2006 Pazartesi saat 14:00 te Van Valiligi’ne nezaket ziyaretinde bulundu ve Van Valisi Mehmet Niyazi Tanilir tarafindan makaminda kabul edildi. Patrik Hazretlerine kendisi tarafindan Agtamar Surp Hac Kilisesi’nin restorasyon calismalari icin danisman mimar olarak atanan Yuksek Mimar Zakarya Mildanoglu Agtamar Restorasyon Projesinin uygulamasini ustlenen Kartalkaya Proje Insaat Sanayi ve Ticaret Limited Sirketi Er Bu Ortakligi adli firmanin sahibi Cahit Zeydanli ayni firmadan Engin Zeydanli ve Turkiye Tarihi Mirasi Koruma Vakfi yoneticilerinden Verkin Arioba refakat ettiler. Van Valisi M. Niyazi Tanilir restorasyon projesinin uygulama safhasi baslamadan hemen once Turkiye Tarihi Mirasi Koruma Vakfi Baskani ve eski T.B.M.M. Baskani Sabit Osman Avci ve ayni vakfin yoneticilerinden Verkin Arioba ile Patrik Hazretlerini Kinaliada’daki yazlik konutta ziyaret etmis ve bu gorusme sonucunda Patrik Hazretleri de Ermeni cemaati uyelerinden Yuksek Mimar Zakarya Mildanoglu’nu Agtamar Projesi icin danisman mimar olarak gorevlendirmisti. Iade-i ziyareti nedeniyle gosterilen husnu kabul icin tesekkur eden Patrik Hazretleri Van Valisi’nin sahsinda Devlet erkâninin Agtamar Surp Hac Ermeni Kilisesi’nin restorasyon projesine gosterdikleri yakin ilgi icin tesekkur ederek Basbakan Recep Tayip Erdogan’in ve bizzat Van Valisi’nin gosterdikleri sahsi ilginin Turkiye Ermenileri cemaati icin cok anlamli oldugunu ifade etti. Konuklarina yakin ilgi ve sicak konukseverlik gosteren Van Valisi ile Patrik Hazretleri birbirlerine armaganlar sundular. Bu arada Yuksek Mimar Zakarya Mildanoglu Agtamar Surp Hac Kilisesi’nin restorasyon projesi hakkinda hazirladigi rapor mahiyetinde olan ve onem arz eden mektubu ve ilisikteki dosyayi Van Valisi’ne sundu. Yuksek Mimar Mildanoglu tarafindan hazirlanan ve konu hakkinda Turkiye Ermenileri Patrikligi adina gozlemcilik gorevini yuruten ekibin goruslerini ifade eden yazi soyleydi: Yaklasik bir yil boyunca Van Agtamar Adasi Surp Hac Kilisesi restorasyonuna Turkiye Ermenileri Patrikligi onerisi uzerine gozlemci olarak katilmakta ve yuklenici Kartalkaya firmasina yardimci olmaktayiz. Bu calismayi Istanbul’dan dort Ermeni mimar ve muhendis meslektasimla (Insaat Muhendisi Nazaret Binatli Mimarlar Sasnuhi Musluyan Ani Pontioglu Jan Gavrilof) birlikte yurutmekteyiz. Bir yil boyunca projenin saglikli bir sekilde hayata gecirilmesi ve ulkemiz acisindan bir onur kaynagi olmasi icin caba sarf ettik. Ozellikle Ermeni ve uluslararasi kaynaklardan Agtamar’la ilgili belge bilgi derlemeye calistik. Sinirli da olsa UNESCO Turkiye ICOMOS’tan Prof. Dr. Zeynep Ahunbay’i Ermenistan ICOMOS’u Turkiye ve Ermenistan Mimarlar Odasi’ni katkida bulunmak isteyen tum resmi ve sivil kisi ve kuruluslari bilgilendirmeye katkilarini almaya calistik. Yapilan calismalarla ilgili olarak eksik yanlis veya dogru her duzeydeki degerlendirmelere aciklik getirmeye calistik. Tum bu calismada bizlerin mesleki formasyonu ilk sirayi isgal etti. Restorasyon calismalarinin ilk etabi tamamlanmak uzeredir. Isin ikinci bolumune de katki olmasi amaciyla yapilan calismalar hakkindaki gozlem degerlendirme ve onerilerimizi size aktarmak istedik. Oncelikle belirtmek isteriz ki restorasyon calismalari genel hatlari ile olumlu bir sekilde devam etmekte yuklenici Kartalkaya Proje Insaat Sanayi ve Tic. Ltd. Sti. Er Bu Ortakligi elinden gelen tum cabayi sarf etmektedir. Restorasyonun baslangic doneminde projelerde yer alan bircok ilke mudahale yontemi uzmanlarca tekrar ele alinmis ve bu nedenle ciddi revizyonlara ugramistir. Bu degisiklikler Bakanlik Bilim Kurulu yuklenici firmanin hizmet aldigi yurt ici ve yurt disi uzmanlarin onerisi cercevesinde gerceklesmistir. Diger yandan restorasyon calismalarinda yuklenici firmaya birakilamayacak dogrudan proje muellifinin ve ekibinin birebir denetiminde olmasi gereken isler ciddi sekilde aksamistir. Mesleki kontrolerlik hizmeti yok denecek kadar az verilmistir. Mesleki kontrol ve ekibi imalatlara mudahalelere bazi imalatlar icin birebir sahada yapilmasi gereken uretim cizimlerine revizyonlara mudahil olmamistir. Restorasyon calismasinin belkemigi sayilacak bu hizmet isin en zaafli yani olarak karsimiza cikmistir. Bazi imalatlar santiye iscilerinin ve teknik kadrosunun inisiyatifine birakilmistir. Mesleki kontrol bazi imalatlari is tamamlandiktan sonra gormus bire bir mudahalesi yonlendirmesi olmamistir. Bu tip eserlerde uzman ekipler -ki basta proje muellifleri gelmektedir- yapilacak en kucuk bir isi dahi aninda denetlemeli yonlendirmeli gerekli teknik detay kalip cizimlerini yapmali ve kayit altina almalidir. Tum bunlar yuklenici firmanin iyi niyetli cabalari bircok ilke kararinin degistirilmesi restitusyon ve restorasyon projeleri arasindaki kopuklugun giderilmesi (bazi kopukluklar hala devam etmektedir) sonucu restorasyon isi en az hata ile tamamlanmaya calisilmis geriye donulmeyecek mudahaleler ve imalat hatalari da yapilmamistir. Restorasyonda ikinci etap olarak adlandirdigimiz kazi calismalari da tamamlanmistir. Kazi teknik acidan Van Muzesi ve ilgili elemanlarin denetiminde yapilmistir. Isin boyle yapilmasi bir sonraki adimin sorunlarina cozum getirememektedir. Birinci etapta yer alan eksiklikler bu etapta da devam etmektedir. Kaziya kazi sureci ve sonrasiyla ilgili program proje calismalariyla ilgili teknik gorevlendirmeler yapilmadan baslanmistir. Bu durumun yuklenici firmayla ilgisi olmayip dogrudan ihale sisteminden kaynaklandiginin alti cizilmelidir. Kazi alanindaki yapi teknolojisi ile ilgili verilere ulasma tespitler ve koruma yontemleri icin genel prensipler belirlenmeden is programi hazirlanmadan kazinin tumu yapilmistir. Kazi sonucu ortaya cikacak kompleksin buyuklugunu eldeki eski fotograf ve gravurlerden yuzey arastirmalarindan tespit etmek olanakliydi. Kroki duzeyinde de olsa kompleksin cizimleri de bircok arastirmada yer almaktadir. Bu nedenlerle kazidan hangi boyutta ne cikacaktan ote isin esasina yonelik arastirmalar yapilmaliydi. Ancak kazi tamamlandiktan sonra Simdi ne nasil kim tarafindan yapilacak? sorusuna cevap aranmaya baslamistir. Valiliginizin ozel duyarliligi ve cabalari sonucu kazi alanina ait roleve calismalari baslatilmis ve tamamlanmak uzeredir. Bilim Kurulunun yaptigi son toplantida bu konuda da somut bir aciklama veya oneri getirilmemistir. Restitusyon ve restorasyon projelerinin hangi ekip tarafindan hazirlanacagi mudahale yontemi ve boyutu konusunda kararlarin kimler tarafindan verilecegi ortaya cikan kalintilara hangi duzeyde nereye kadar nasil mudahale edilecegi sorulari acikta kalmistir. Bilim Kurulu uyeleri kisisel raporlarini bakanligin ilgili birimlerine ulastiracaklarini ifade etmislerdir. Cevre projelerinin hazirlandigi bilgileri tarafimiza da ulasmistir. Ancak kazi sonucu ortaya cikan komplekse ait projelerin hazirlanmasi ile bu hizmet birbirine karistirilmamalidir. Iki calismanin birbiriyle ilgisi var ancak ayri ayri uzmanliklara ve onceliklere ihtiyac duymaktadir. Bilim kurulu uyeleri yaptiklari son toplantida on mudahale yontemleri konusunu gorusmus ve dusuncelerini ilgili mercilere ayri ayri bildireceklerini ifade etmislerdir. Bizler de bu konudaki dusuncelerimizi ozetle aktarmak isteriz. 1) Acilen ve oncelikle roleve-restitusyon-restorasyon projelerinin hangi ekip tarafindan hazirlanacagina karar verilmelidir. Bu ekip gerekli uzmanlik dallarinin tumunu icermelidir. Kazi calismalari baskani ve daha sonra roleve hizmetlerini yuruten meslektasimizdan surekli bolgede bulunmasi universitede gorevli olmasi farkli uzmanlik alanlarindan destek alabilecegi dusunulerek hizmetin geri kalan bolumlerini de yurutmesi uygun olabilir. 2) Isin resmi ve hukuki boyutu (ihale vb...) acilen cozumlenmelidir. Kazi sonucu ortaya cikan kompleksin doga kosullarina direnmesi pek olanakli degildir. 3) Verilmesi gereken ilk karar ortaya cikan duvarlara hangi yontemle hangi malzemeler ile nereye kadar mudahale edilecegidir. Duvarlardaki baglayici malzemenin camur oldugu dikkate alinirsa oldukca guc bir sorunla karsi karsiya olundugu kabul edilmelidir. 4) Oneriler arasinda yer alabilecek ilk secenek ortaya cikan kompleksi bir ortuyle gecici olarak koruma altina alinmasi tum teknik calismalarin tamamlanmasi ve koruma ilke kararlarinin verilmesiyle birlikte ise baslanmasi ve bu gecici ortunun etap etap kaldirilmasidir. Ancak bu ortunun maliyeti teknolojisi diger sorunlari (mekanlar icinde birikecek su ve karin duvarlara etkileri) nereye kadar cozecegi irdelenmelidir. 5) Oneriler arasinda yer alabilecek ikinci secenek ise duvarlari ve hacimleri guvenlik altina alacak ve uzun sure ayakta kalmasini saglayacak ilk kat doseme imalatinin yapilmasidir. Uzmanlar arasinda bu yontemle ilgili farkli gorusler olsa da bir cozum onerisi olarak dikkatle degerlendirilmelidir. Zaman ve mali acisindan uygun bir alternatif olmaktadir. Ilk kat doseme kotunun tespiti (yeterli fotograf verisi bulunmaktadir). Doseme kotuna kadar duvarlara hangi yontemle mudahale edilecegi karari yani sira kompleksin tumune ait cephe etutlerinin uc boyutlu kurgularinin yapilmasi gerekmektedir. Ayrica bazi duvarlarin mevcut durumlari dikkate alinirsa tumune ait ilk kat dosemesini uygulamaya da gerek kalmayabilir. Olusacak mekanlarin degerlendirilmesinde problemler yasanabilecegi kaygilarina rasyonel cozumler uretmek olanaklidir. 6) Ikinci katlarin yapilmasi ile ilgili yeterli belge ve veri bulunmasina ragmen restorasyon ilkeleri acisindan fazlaca kabul goren bir yaklasim degildir. 7) Duvarlara yapilacak mudahalelerde ilke karari olarak saglam kalabilecek camur harcina sivasina mudahale edilmemesi mumkun oldugunca duvarlarin ozgun sekliyle korunmasi olmalidir. 8) Kompleksin bazi bolgelerinde ve duvarlarinda baglayici malzeme camur harcin tumuyle eridigi ve aktigi duvarlarin kuru duvar haline donustugu gorulmektedir. Bu duvarlari kirec tuf-pomza tas tozu dere kumu –kararini proje muellifleri ozellikle insaat muhendisi vermeli- karisimindan olusan bir harcla saglamlastirilma olanaklari dikkate alinmalidir. 9) Kazi alaninin bazi bolgelerinde yer alan duvarlarin duvar olma ozelliklerini tam anlamiyla yitirdikleri statik olarak ayakta zor durduklari gorulmektedir. Bu tipten duvarlari uzun sure korumak ve ayakta tutmak oldukca guctur. Bu nedenle bu tipten duvarlarin fotograf ozel rolove cizimleriyle kayit altina alinarak bu belgeler isiginda yeniden insa edilmesi gerekmektedir. Bu tip duvarlar ayrica calisanlarin ve hizmete acildiginda ziyaretcilerin de can guvenligini tehdit edecek niteliktedir. 10) Ortaya cikan kapali yada acik mekanlarin zemin kaplamalari ve orijinal kotlari dikkatle incelenmeli ve tespit edilmelidir. Toprak tas zemin ayrimina olanaklar olcusunde sadik kalinmalidir. Yapi teknolojilerinin kayip olmasina izin verilmemelidir. 11) Kompleksin tumune ait bir fonksiyon arastirmasi yapilmali kazilar sonucu ortaya cikan mekanlarin islevleri is aletlerinin (tandir el degirmeni dibek vb) ozellikle kilise yakin cevresinde kazi alaninda yer alan mezar taslari ve kitabelerin nasil korunacagi yada nerede nasil sergilenecegi proje calismasinin kapsaminda yer almalidir. 12) Kazi isleri ile birlikte kompleksin yakin cevresindeki dogal arazi kotlarinda degisiklikler meydana gelmistir. Kompleksin yakin cevre duzenlemesinde bu degisiklik dikkatle ele alinmalidir. 13) Cok genel basliklar halinde sunmaya calistigimiz gozlem ve onerilerimizle ilgili gorsel malzemeler ekte yer almaktadir. Agtamar Surp Hac Kilisesi restorasyon isinde elimizden gelen her turlu hizmeti ve destegi vermeye devam edecegimizi bilmenizi isteriz. SaygilarimizlaZakarya MILDANOGLUMimar (8095)”