Irak uc yildir catismalarla dunyanin gundeminde. Kan ve gozyasinin dinmedigi topraklarin kuzeyinde Turkce ogrenen iki Kurt kizi bu sene dorduncusu duzenlenen Turkce Olimpiyatlari na katilmak icin Turkiye ye geldi. Amaclari Turkceyi en guzel konusanlar arasinda dereceye girmek hatta altin madalya almak. Erbil Nilufer Kiz Koleji nin 350 ogrencisi arasinda aksansiz ve guzel Turkce becerileriyle one cikan ve yarismaya katilma hakki kazanan Safiye Abbas (Lise 2) ve Yara Vusyar (Lise 1) isimli ogrenciler Dillerimiz bizim icin catismanin degil uzlasma ve birlesmenin simgesi. diyor. Ustelik bunu herkesin Kuzey Irak taki olusumlarla ilgili endise duydugu bir ortamda soyluyor. Yara Vusyar 6 yildir Turkce konusuyor. Ayrica Arapca Ingilizce ve Kurtce de biliyor. Jules Verne in klasikler arasina giren 80 Gunde Devr-i Âlem kitabini Kurtceye ceviriyor bugunlerde. 19 yasindaki Safiye Abbas da dort dil biliyor. Okullarinda egitim dilinin Ingilizce olmasina karsin Turkce kitaplardan aldiklarini Dunyami dolduran ne varsa onlardan ogrendim. diye tarif ediyor. Kuzey Irak in Turkce sevdalisi kizlari olarak hedefleri televizyon radyo internet kanaliyla hayatlarina yerlesen Turkcenin sinavinda madalya almak. Ogretmenleri Ayse Coskun Kirgizistan Afganistan ve Irak olmak uzere 9 yildir dunyanin degisik cografyalarinda Turkce ogretiyor. TURKCE SEVDASI Turkcenin dunya dili olma yolunda olduguna inanan Coskun ogrencilerinin Turkce ile tanismalariyla Turkiye nin gercek yuzuyle tanismalarinin ayni anlama geldigini soyluyor: Turkce ogrenen her ogrencim benim ulkeme benden daha cok sevdali hale geldi. Biz ogrencilerimizin ailelerinde bile olusan dil merakini imrenerek izliyoruz. Dilimizi konusan herkes bizi de cok iyi tanir hale geliyor. Turkce bu yonuyle cok bereketli. Turkce konusma dili olarak en az 5 bin yillik tarihe sahip. Belki de bu koklu tarihi nedeniyle Sirbistan dan Japonya ya Kuzey Irak taki Kurtlerden Buryak Ozerk bolgesine (Rusya) Romanya dan Cuvasistan a milyonlarca insanin ogrenmek istedigi diller arasinda ilk sirada yer aliyor. Osmanli ve Selcuklu bakiyesi cografyalarda Turkce yeni bin yilda bolgenin lider dilleri arasina giriyor. Peki hem Turkcenin bu ulke halklarina ogretilmesi hem de bu cografyalarin stratejik dillerinin Turkiye de ogrenilmesi ve yasatilmasi icin uygulanan dil politikalari neler? Bugunku bircok dil yokken var olan Turkce bu stratejik mucadele ve kultur savasinin neresinde? DILE DAYALI KULTURLER SAVASI Turk Dil Kurumu (TDK) Baskani Prof. Dr. Sukru Haluk Akalin in tespitiyle bugun dunyada bilgi ve iletisim teknolojileri uzerinden temeli dile dayanan bir kulturler savasi yasaniyor. Prof. Akalin Turkcenin yeryuzundeki 5-6 stratejik dilden biri olduguna inaniyor. Bir kere son bin yildir imparatorluk dili olmasi nedeniyle Turkce bolgenin en stratejik lisani. Balkanlar Kafkasya Ortadogu Orta Asya da kalan kervansaray han hamam ve sanat eserlerinden cok daha kiymetli bir seyi Turk dilini emanet olarak bu cografyada biraktigimizi hatirlatiyor. Bugun 250 milyona yaklasan nufusuyla uc kitada Turkce ve lehceleri konusuluyor. Bu haliyle Turkce bu kitalarin vadilerinde en cok sesi cikan dil. Ve kapsama alani her gecen gun genisliyor. Turkcenin alani artik 73 milyonluk Turkiye cografyasindan Cuvas Turkleri (2 milyon) Baskurtlar (1 milyon) Azerbaycan (9 milyon) Dogu Turkistan Turkleri (10 milyon) Iran Turkleri (30 milyon) Irak Turkleri (2 5 milyon) Bulgaristan Turkleri (3 milyon) Kazan Turkleri (4 milyon) Kirim Turkleri (1 milyon) Suriye Turkleri (500 bin) Bati Trakya Makedonya Bosna Hersek Romanya Karadag Kosova (1.5 milyon) Altay Hakas Nogay Tuva Saha Karacay Gagavuz Turkmenistan Kirgizistan ve Kumuk Turklerine kadar uzaniyor. Son donemde Turkcenin cekim alani Hollanda Belcika Almanya Yunanistan gibi Avrupa ulkeleri ile Amerika kitasina; oradan Sudan Tunus Kamerun Nijerya Etiyopya Burundi gibi Afrika ulkelerine oradan da Japonya Guney Kore gibi Uzakdogu ulkelerine kadar genisledi. Suphesiz bunun altinda yatan en onemli faktorler arasinda Turk mutesebbislerin bu ulkelerle ticaret yapmaya baslamasi devletin bolgedeki tarihî ve kulturel degerlere sahip cikan imaret restorasyon faaliyetleri ile kulturel etkinlikleri gonullu tesekkullerin actigi okul ve dil kurslari devletlerarasi ogrenci memur egitim degis tokuslari one cikiyor. Turkiye bu sayede ekonomik kulturel ve tarihî baglari dolayisiyla acildigi cevre ulkeler nazarinda daha simdiden merkezî ulke konumuna burunuyor. Uc sene oncesine kadar Turkiye nin cevre ve komsu ulkelerle ihracati genel ihracat rakamlari icinde yuzde 3 leri gecmezken bugun yuzde 20 lere dayandi. Ticaret yaptigimiz komsularimizla konusmak zorundayiz ve onlara hatirlatacagimiz en guzel yanlarimizdan biri de yuzyillarca o cografyalarin hamuruna katilmis Turkcemiz. Bu yuzden Turkce yayilma alanindaki en onemli stratejik kazanimi belki de bolgede ekonominin dili haline gelerek elde edecek. ITTIHAT VE TERAKKI DEN BERI EN BUYUK FIRSAT Turkiye Yazarlar Birligi eski Baskani Yazar Necmettin Turinay in tabiriyle Turkiye ekonomik kulturel ve siyasi anlamda piramidal bir taban ustune oturarak bolgesine yerlesiyor. Dolayisiyla boyle bir ulkenin yeni bastan cephe ulke konumuna gelmesinin en onemli aygitlarindan biri dil olacak. Turinay yakin doneme kadar kapali bir havzada kalan Anadolu insaninin simdilerde cevre ve bolge ulkelere acilmasinin Turkceye yeni bir devinim kazandirdigina inaniyor: Iran ve Orta Asya dillerine Turkiye Turkcesinden en cok tercumenin yapildigi bir doneme girdik. Ittihat ve Terakki den bu yana Turkce adina yakaladigimiz en buyuk firsat bu. Turkcenin yakin zamanda dunyanin en cok konusulan dillerinden biri olmasi isten bile degil. Sovyetler Birligi nin dagilmasindan sonra yasanan surecin Turkce adina cok da planli islemedigine inanan Prof. Akalin da bu tespite katiliyor. Ancak Akalin yabancilara ve ozellikle Turk soylu milletlere dil ogretmede yasanan en onemli acigi egitim materyallerinin eksikligine bir de sistematik ve bilimsel metotlarla bu egitimin ele alinmamasina bagliyor. Turkce ders kitabi laboratuar gorsel ve isitsel malzemeler internet ortamina uygun yazilim ve iceriklerin olusturulamamasi da bu eksikligi pekistiriyor. Dunyanin en kolay ogrenilebilen dillerinden biri olmasina karsin Turkce ogretim setlerinin dil egitim sartlarina uygun sekilde uretilmemesi kurs ve enstitulerin istenen keyfiyete ulastirilamamasi son 20 yildir elde edilen firsatlarin bir anlamda geri tepildiginin ya da iyi kullanilmadiginin gostergesi. Peki tum sartlara ragmen dil egitiminde one cikanlar kimler? Dil egitiminin dogrulari ve yanlislari hatalari duzeltmek icin atilan adimlar neler? Yurticinde Turkce egitimi konusunda kisa adi TOMER olan Turkce ve Yabanci Dil Arastirma ve Uygulama Merkezleri on planda. Ankara Universitesi ve Gazi Universitesi nin TOMER leri ve Ege Universitesi Turk Dunyasi Arastirmalari Enstitusu nde yilda ortalama 10 bin kisi Turkce ogreniyor. Turk soylu ulkelerden gelenlerin agirlikli oldugu dil kurslarinda dunyanin dort bir yanindan gelen diplomat ve isadamlarina da hizmet veriliyor. Ileri duzeyde Turkce egitimi Ankara ve Istanbul universiteleri Dil ve Tarih Cografya Fakulteleri ile yaklasik 15 universitenin Turk Dili ve Edebiyati bolumlerinde veriliyor. TURKOLOJI ENSTITULERI 22 yildir faaliyet gosteren Ankara Universitesi TOMER temelden baslayarak dil egitimini markalastiran kurumlardan biri. Bugune kadar 14 bini Orta Asya Turk cumhuriyetlerinden olmak uzere 108 uyruktan yaklasik 200 bin kursiyere Turkce ogretmis. Turkcenin yani sira Ingilizce Almanca Fransizca Ispanyolca Italyanca Rusca Arapca Japonca Macarca Cagdas Yunanca Hollandaca Bulgarca Cince Korece ve Osmanlica dillerinde de kurslar duzenleniyor. Bu kurslara muracaat edenlerin sayisi yillik 50 binleri buluyor. Dokuz ilde subesi bulunan TOMER 540 kisilik kadrosuyla bu hizmetleri yurutuyor. Gecmis yillarda dil egitim setlerindeki yetersizlik Turkcenin standartlarinin belirlenmemesinden kaynaklanan sikintilar ise TOMER in eksiler hanesinde yer aliyor. Ankara Universitesi TOMER Muduru Doc. Dr. Engin Uzun son 3-4 yilda Turkce egitiminin ele alinisiyla ilgili koklu adimlar atildigini hatirlatiyor. Avrupa Birligi sureciyle ders kitaplari egitmenler ve dil standartlari acisindan yapilan calismalar umut verici. Uzaktan Turkce Sinavi (UTS) uygulamasi Ekim 2006 dan itibaren internet uzerinden gerceklestirilecek. Dil ogretim setleri revize ediliyor. Lisans sahibi egitmenlerin gorev yaptigi TOMER en son Yunanistan da actigi Turkce dili sertifikasi ile gundeme gelmisti. Yediden yetmise yaklasik 80 kisinin katildigi Turkce sinav heyecani dilimize artan ilginin stratejik sinir tanimadiginin da gostergesi. Yurtdisinda Turkce dil egitiminin asil merkezleri ise Turkoloji Enstituleri ile yabanci ulke universitelerinin Turkoloji bolumleri mutesebbis isadamlarinin katkilariyla acilmis Turk Kolejleri ve son donemde Japonya Hindistan Guney Amerika ulkeleri basta olmak uzere degisik ulkelerde yayginlasan dil kurslari. Basbakanlik Turkiye Isbirligi ve Kalkinma Idaresi Baskanligi (TIKA) bunyesinde 1999 dan beri yurutulen Turkoloji Projesi komsu dost ve akraba topluluklarin bulundugu ulkelerde Turkce ogretimini saglamayi hedefliyor. TIKA’nin bu cercevede actigi merkezlerde son ogretim yilinda 1400 ogrenci ders almis. TIKA yakin donemde Letonya Ukrayna Irak (Musul) Makedonya ve Hindistan’da (Yeni Delhi) yeni merkezler acacak. TURKCENIN OXFORD U OLACAKLAR Turkiye de Turkce ogrenen yabancilar ve Turk soylu ogrencilerle ilgili son yillarda degisen onemli bir nokta ise halen sayilari 8 bini bulan ogrencilerin neredeyse yuzde 30 a yakininin doktora ve yuksek lisans yapan ogrenciler olmasi. Yani temel dil egitimini TOMER lerde alan ya da yurtdisinda Turkce ogrenip ulkemize gelen ve daha sonra universitelerde sectikleri bolumleri okuyan ogrenciler akademisyenlik basamagina gecmis durumda. Ornegin baskentteki Ankara Gazi ODTU ve Hacettepe universitelerinde okuyan 2 bin 300 ogrencinin 500 u yuksek lisans 500 u doktora talebesi. Turk gonullu mutesebbisleri ve sivil toplum kuruluslariyla dunyanin dort bir yaninda acilan Turk Kolejleri de dil egitiminin yurtdisindaki besiklerinden biri. Yaklasik yuz ulkede on binlerce ogrenci Turkce ogrenenler kervanina dâhil oldu. Bu okullarin Turkce egitim ders kitaplarini olusturmak uzere 2000 yilinda kurulan Dil-Set Yayinlari dunyanin Turkce ogrenme seruvenine cok onemli katkilar sagliyor. Yurtdisindaki okullarda lise duzeyinde Turkce ogretimi 1990 lardan sonra artti. Dil-Set Yayin Muduru Tuncay Ozturk Turkce egitiminin istirabini yedi yil bizzat yasayanlardan. Lise duzeyinde Turkce ogretim seti eksikligiyle harekete gecen Dil-Set Adim Adim Turkce egitim setleri kapsaminda olusturulan 100 parca egitim materyali ile bugune kadar 80 binden fazla ogrenciye ulasmis. Amerika dan Tacikistan a kadar bircok ulkede bu dil setleri egitim materyali olarak kullaniliyor. Yayin muduru Ozturk Kazakistan da 5 bin Turkmenistan da 3 bin diye siraladigi seti kullanan ogrenci sayisini bugun sadece Orta Asya icin 20 binden fazla diye tamamliyor. Dil ogretiminin karisikligina ragmen Dil-Set i one cikaran noktalari ise soyle ozetliyor: Dil egitiminde is sadece ogrencide bitmiyor ogretmenin de hazirlanmasi lazim. Her cografya icin degisik sistemler kurgulandi. Afrika Orta Asya Avrupa icin farkli setler var. Orta Asya daki cocuklar icin daha kolay oluyor egitim. Buralarda Turkce birinci yabanci dil konumunda ve ders saati fazla. Ama Kenya da mesela ikinci hatta bazi yerlerde ucuncu yabanci dil konumunda. Bu da ders saatini dusuruyor. Kirgizistan da 8 saat mesela ama Kenya da haftada 4 saat. Cunku ulkeler kendine gore bir hesaplama yaparak Bu dili ogrenme bana ne fayda getirecek. diye dusunuyor. Bu baglamda Turkce ikinci ucuncu yabanci dil konumuna getiriliyor. Mesela Avrupa da 3 uncu dil konumuna dahi dusebiliyor. Mevzu Turkcenin sadece kultur dili olmasi degil ayni zamanda siyaset ticaret dili de olmasi gerekiyor. Kuresel anlamda ogretim ama bolgesel ozellikleri goz ardi etmeden yayincilik yapmaya calisiyoruz. YUNUS EMRE KULTUR MERKEZLERI GELIYOR Dil egitiminin baska ulkeler icin yurtdisinda adresi haline gelen modern enstrumanlari var. Turkiye bugune kadar kullanamadigi bu enstrumanlardan birini de Yunus Emre Kultur Merkezleri adiyla yakin zamanda hayata gecirecek. Kultur ve Turizm Bakani Mustesari Prof. Dr. Mustafa Isen tarihî derinligi acisindan dunyanin onde gelen dilleri arasinda yer alan Turkcenin Ispanya’nin Cervantes i Almanya nin Goethe Enstitusu gibi yapilanacak Yunus Emre Kultur Merkezleri ile yeni bir kimlige kavusacagina inaniyor. Disisleri Bakanligi ile Kultur ve Turizm Bakanligi nin ortaklasa hazirladigi Yunus Emre Kultur Merkezleri projesinde oncelik Bati Avrupa ve Orta Asya ulkelerinde olacak. Bugune kadar soydaslarimiza yonelik isleyen kultur merkezleri kabuk degistirecek. Yurtdisinda bu merkezlerin kurulmasiyla ilgili yasal altyapi 10-15 gun icinde Meclis gundemine gelecek. Yunus Emre Kultur Merkezleri ayni zamanda Turkce seviyelerinin tipki Ingilizce deki TOEFL sistemi gibi standart bir sekilde olculecegi uluslararasi sinav merkezleri haline de gelecek. Azerbaycan in baskenti Baku de sinava giren ile Viyana da sinava tabi olan kisinin Turkce dil seviyesi bu merkezlerde belirlenecek. TOBB Ekonomi ve Teknoloji Universitesi nden Prof. Dr. Ali Fuat Bilkan hem Turk dili ogretiminin hem de ogrenilmis dilin olcme standartlarinin tam anlamiyla belirlenemedigine dikkat cekiyor. Turkce dil seviyesini olcecek TOEFL nin yani sozlu yazili isitsel ve gorsel olcum sisteminin bilimsel kriterler esasinda acilen hazirlanmasi gerekiyor. Simdi ihtiyac duyulmasa da 5-10 yillik zaman diliminde Turkce ekonomi ve kultur dili olarak cografyada hakim oldugunda herkes dil seviyesinin olculmesini isteyecek. Turk dilinin hinterlandini bilinen haliyle 250 milyon ile sinirlandirmayan Bilkan etki alani da dusunuldugunde Avrupa nin batisindan Cin e kadar uzanan cografyada 500 milyon insanin Turkce dil havuzunun icinde yer aldigina isaret ediyor. Bu nufusun beste birinin ise 18 Turk lehcesi icinde en cok Turkiye Turkcesini konustugunu belirtiyor. Kisa adi MUM (Model Birlesmis Milletler-Model United Nations) olan genclik toplantilarinda ozellikle Orta Asya ve cevresinden gelen ogrenci temsilcilerinin toplanti haricinde aralarinda iletisim dili olarak Turkceyi secmeleri onu cok etkilemis. Bu yuzden Turkceyi dunya dili olarak algilamanin ve alabildigine genis kitlelere iletmenin zamanidir. Bakin bizi Pakistan da Turk dostu Devlet Baskani Pervez Muserref in Turkce bilen protokol mudurleri karsiliyor. Havaalanlarinda abi hosgeldiniz sozlerini duyuyoruz. Butun cografya ayni dostluklara gebe. diyor. Turkcenin hem disarida hem iceride yayginlasmasi ve populer hale gelmesine karsin yabanci dil egitiminde ciddi hatalar yapiliyor. Yabanci dil tam anlamiyla verilemezken yabanci dille egitim bahanesiyle Turkce egitim de sabote ediliyor. Yani en temel yanlis yabanci dil egitimini de baltalayan 1953 te azinlik okullari ve bazi universitelerle baslayan yabanci dille egitim uygulamasi. TDK Baskani Sukru Haluk Akalin bugun somurge ulkelerini bile aratmayacak sekilde Turkiye de universite ve liselerde egitimin yabanci dille yapildigina isaret ediyor. Milli Egitim Bakanligi nin devlet okullarinda yabanci dille egitimden vazgecmesi gibi ozel okullar ve universitelerin de vazgecmesi cagrisinda bulunuyor. Turk Dil Kurumu nin 2003 yili arastirmasina gore egitim dili Ingilizce olan fakultelerde ogrenci basina bir donemlik yabanci dil egitim materyali kitap masrafi 550 dolar. Arastirmaya gore markasi Oxford Cambridge olan kitaplarin fiyati Londra ya New York a gore belirlense de ucuz isciligin yapildigi Uzakdogu ulkelerinde basiliyor. Akalin a gore anadilinde egitimi terk eden Turkiye egitim sistemi milyarlarca dolarini bu fason yabanci dil kitaplari icin harciyor. Egitim sistemimizde yabanci dille egitim orani yuzde 18. Arnavutluk ta binde 4 olan bu oran cokdilliligin hâkim oldugu NATO ve AB nin kalbi Belcika da bile yuzde 5 ler seviyesinde degil. Turkiye de halen 12 universite Ingilizce bir universite Fransizca yani tamamen yabanci dille egitim veriyor. Bunlarin haricinde diger universitelerin 163 fakultesinin egitim dili Ingilizce 2 fakulte Almanca 2 fakulte Fransizca yi resmî egitim dili olarak kabul etmis. Stratejik dil ve dilin stratejik onemi ABD nin ugradigi 11 Eylul saldirilarindan sonra daha acik sekilde dunya kamuoyunun gundemine geldi. Ulusal guvenlik orgutlerinin raporlari bile teroristlerin dili bilinmedigi icin saldiri hazirliklarinin tespit edilemedigine dikkat cekti. Bununla ilgili ilk adim ABD Baskani George Bush tan geldi yakin zamanda: Cikarlarimiz icin ABD cocuklari Arapca ve Farsca yi bilmeli. Disisleri Bakanligi nda duzenlenen bir oturumla Ulusal Guvenlik Dil Girisimi ni baslatan Bush yeni programin amacini Amerikan ideal ve kulturune iliskin sinirli veya yanlis bilgisi bulunan toplumlarla daha iyi iletisim kurulmasi seklinde acikladi. Program icin 2007 de Amerikan Kongresi nden 114 milyon dolar talep edilecek. STRATEJIK DILLER HANGILERI? Gazeteci-Yazar Fikret Ertan Irak ta 135 bin askeri bulunan ABD nin 5 bine yakin tercuman kullandigini ve bunlarin cogunun yerel insanlardan olustugunu hatirlatiyor. Ertan a gore buyuk devletlerin koklu siyasetleri arasinda yer alan stratejik dil vurgusu ozellikle Ortadogu Orta Asya ve Balkanlar a iliskin dilleri hatta Turkce Arapca Cince gibi dillerin lehcelerini bile onemli hale getiriyor. Ornegin Arizona da bir universitede Turkcenin Orta Asya daki lehceleri ogretiliyor. Turkiye de bu anlamda egitimin yuku filoloji okullarina yani Ankara ve Istanbul Dil ve Tarih Cografya Fakulteleri ne dusuyor. Fikret Ertan Arapca Farsca Rusca Cince Ispanyolca Turkcenin lehceleri Yunanca Ermenice Sirpca Bosnakca Belluci Pestunca gibi dillerin stratejik dil olarak egitim mufredatlari ve dil okullarinda one cikarilmasi gerektigine isaret ediyor. Ekonomik oldugu kadar istihbari anlamda da Turkiye nin bu dillere azami ihtiyac duydugu bir surecten geciliyor. Yillardir dondurulmus diplomatik iliskilerle gundeme gelen iki yildir ise tarihcilerimizle ortak bir bilim kurulu kurup Anadolu daki Ermeni olaylarini tartisalim dedigimiz Ermenistan in dilinden anlayan uzman sayisi bir elin parmaklarindan bile az. Ankara Dil ve Tarih Cografya Fakultesi nde Ermenice bolumu bu sene Rusca nin himayesi altinda acilabildi. Farsca dan mezun olan ogrenci sayisi yilda sadece 10 kisiyle sinirli. Diger dil okullarinda ise Ingilizce Fransizca Almanca disinda dil egitimi yok denecek duzeyde. Her egitim fakultesinin bunyesinde bir dil okulu var isi dil olan iki buyuk fakulte var ancak stratejik dil egitimi konusunda ne ogrenci ne devlet ne de ogretim gorevlileri yapilanlari yeterli goruyor. Cince egitimi veren Fatih Universitesi Ankara Universitesi ile bir ilki hayata geciriyor ornegin. Cince yi ogrenmek isteyenlerin tek sansi bu universiteler bir de Istanbul da yakin zamanda faaliyete gecen bir ozel kurs. DIL OKULLARI BIRLESTIRILIP TERCUME MERKEZLERI ACILSIN Mevlana ve Fuzuli nin en temel eserlerinin Farsca oldugunu dusundugunuzde bu dile karsi ilgisizligi de anlamak mumkun degil. Ankara Universitesi Almanca Bolumu hocasi Prof. Dr. Battal Arvasi Selcuklu tarihi uzmani Alman diplomatlar gorduk ama Cin tarihi uzmani ve Cince bilen buyukelciler gormedik. diyerek Disisleri Bakanligi nin filoloji fakultelerinden istifade etmedigini hatirlatiyor. Disisleri nde goreve baslamak icin Ingilizce ya da Fransizca bilmek yeterli. Arvasi ye gore filoloji fakultelerinden mezun olup iyi Farsca bilen Turkcenin lehcelerini ogrenen Bosnakca bilen kisilerin de hic degilse yardimci personel ya da memur statusunde degerlendirilmesi gerekiyor. Prof. Arvasi 50 dil okulu yerine Istanbul ve Ankara da merkezilesecek iki buyuk dil merkezi veya fakultesi ile Bati ve Dogu dilleri ile stratejik dil yelpazesindeki butun lisanlari icine alacak bir egitim modeline acilen gecilmesi gerektigi fikrini savunuyor. Osmanlicadaki Tercume Burolarinin (Mutercim Merkezleri) bir modelinin de gunumuzde kurulabilecegini boylece dil okullarinin hoca ve ogrencilerine hâkim olduklari dillerde ceviri yapma aydinlara edebi politik kulturel eserler kazandirma zorunlulugu getirilmesi gerektigine de isaret ediyor. Turkiye Yazarlar Birligi Genel Baskani Doc. Dr. Hicabi Kirlangic ise filoloji fakultelerinde dil ve edebiyatin yaninda ulke sosyoloji ve siyasetlerini de bilen ulke uzmanlari nin da yetistirilmesi gerektigine isaret ediyor. Asil edebiyat ve dil egitimi kiskacinin da otesine gecen ulkelerin dille stratejik kazanim elde edecegini kaydediyor. Ekonominin dili olarak bazi yabanci dil ogrenim alanlarinin gelismesi de Kirlangic a gore onemli. Ornegin Kayseri de Japonca Istanbul da Cince kurslarina itibarin artmasi dil okullarinin yetersizliginin adeta simgesi. Turk Silahli Kuvvetleri nin Ankara ve Istanbul da iki dil okulu Emniyet Genel Mudurlugu nun de Istihbarat ve Dil Okulu var. Ordu dil okulu olarak bilinen okullarda hâlâ profesyonel ve stratejik anlamda dil egitimi suruyor. Ancak Ankara daki okulun Ingilizce agirlik kazanmasiyla yuk Istanbul daki okulun ustune kaymis durumda. Saadettin Tantan in Icisleri Bakanligi doneminde Sirpcadan Bosnakcaya kadar bircok dile el atan polisin de yabanci dil egitimi konusunda cesitlendirmeye ihtiyaci var. Aslinda yabanci dilin en temel kullanim alani Disisleri Bakanligi. Ise alinan personelin Ingilizce Fransizca ya da Fransizca Almanca bilmesi disinda memuriyetinin ilk 9 yilinda ikinci bir dil ogrenme sarti getirilmesi gelecek adina umit verici. Ancak Disisleri halen Arapca Ermenice Farsca bilmeyen diplomat sikintisi yasiyor. Dilin iletisimin ve toplumlarin birbirini anlamasinin temelini olusturdugu ortada. Ankara nin Kizilcahamam ilcesinde Turkce sevdalisi genc dunyalilarin buram buram ter dokmesi de bunu gosteriyor. Dunyanin 83 ulkesinden 353 ogrencinin katilacagi 4. Uluslararasi Turkce Olimpiyatlari Turkce sevdalisi genclerin birbirini kucakladigi bir dil arenasina donecek. Dort dilli egitim sisteminde Turkceye ayrica gonul veren gencler Turkcenin dunya dili olma yolunda ne kadar hizli ilerlediginin en somut simgesi. Peki ya bizim genclerimiz komsularimizin ve dunya dillerinin ne kadar farkinda? EN KOLAY OGRENILEN ANADILI TURKCE Dilsiz insan olur mu? Dil bilimciler bu sorunun cevabini verirken Alman Krali II. Friedrik in hikâyesini anlatir hep. Friedrik hic kimseyle hicbir sey konusmaksizin iletisim kurmadan yetisecek bebeklerin Ibranice mi Latince mi Arapca mi konusacaklarini ogrenmek ister. Bebekler dunyaya ilahi bir dille mi gelmektedir sorusunun cevabini arar. Ulkenin degisik yorelerinden yeni dogmus bebekler saraya getirilir. Dadilar sutanneler tutulur. Bebekler ayri odalarda beslenmeye buyutulmeye baslanir. Friedrik bebeklere iyi bakilmasini ama onlarla kesinlikle iletisim kurulmamasini ister. Sonucta bebeklerin dunyaya ilahi bir dil getirip getiremedikleri hicbir zaman ogrenilemez. Cunku cok iyi bakilan bebekler konusamadiklari icin bir sure sonra birer birer olurler. Dil olmadan insan aile toplum millet kultur teknoloji ve uygarligin olamayacagini en guzel anlatan hikâyelerden biridir bu. Anadilimiz Turkce ile ilgili bilinmeyen gerceklerden biri ise dunya dilleri arasinda en kolay ogrenilen lisanlar arasinda ilk siralarda yer aldigidir. Bunun en guzel gostergelerinden biri Uluslararasi Cocuk Dili Arastirmalari Dernegi nin (IASCL) gectigimiz yillarda dil ogrenimi uzerine yaptigi bir arastirma. Soz konusu arastirmaya gore Turk cocuklari yeryuzunde anadilini en erken ogrenenler kategorisinde. Turkcenin sondan eklemeli dil olmasi dil yapisindaki matematiksel bag sahis ve zaman belirleyen eklerinin duzenli olmasi nedeniyle dil bilimciler Turkceyi lego yapisina benzetiyor. Bu kolaylik sayesinde Turkce dil yapisiyla 2-3 yasina kadar ogrenilirken Arapcanin ogrenilip konusulur hale gelmesi icin yas siniri 11-12 ye kadar yukseliyor. Alman cocuklari icin bu sure 4-5 sene. Temel dil egitimi kuskusuz aile arkadaslar ve sosyal cevreyle etkilesimle basliyor. Turkcenin temel duzeyde egitimi ise kamu ve ozel ilkogretim okullarinca veriliyor. Bir de dilin hic bilmeyen yabancilar ile Turk soylu vatandaslara ogretilmesi soz konusu. Hic bilmeyen birinin Turk dilini ogrenme suresi lise duzeyinde bir yil. Yetiskinlerde bu sure iki yila cikabiliyor. BURMALI SUHEYL SARI GELIN’I SOYLEYECEK Dilset’in duzenledigi Turk Dili Olimpiyadi’na katilmak uzere Turkiye’ye gelen 83 gruptan biri de Burmali ogrenciler. 2000 yilinda Burma’nin Yangon ve Mandalay sehirlerinde acilan Turk okullarinda simdilerde 500 ogrenci egitim goruyor. Bu okullardan Ufuk Koleji’nde Ingilizce ogretmenligi yapan Serkan Akar Turk Dili Olimpiyatlari’nin kendi okullarinda Turkce egitimine agirlik vermelerine tesvik oldugunu soyluyor. Bu yil yarismaya Sari Gelin sarkisi ile katilacak olan Suheyl Turkiye’de bulunmaktan dolayi cok heyecanli. Elisa Sebnem henuz 15 yasinda bir kiz cocugu. Arkadaslari Turk yemeklerinden sadece baklavayi ogrenmisler henuz. Ama o mantiyi da biliyor. Istanbul hakkinda cok konusmustuk. Ama buraya gelip Bogaz’i gormek Avrupa’ya ilk defa ayak basmak bambaska hisler’ diyor. Yarismacilardan Ko Ko Naing isminin kendini fetheden’ anlamina geldigini soyluyor. Musluman oldugu icin ayrica Irfan adini almis. Hizli konusulmazsa Turkceyi anlayabiliyor. Daha once Ingilizce ogrenmis olmak ise yaradi. Cunku Burmacanin kendine ait bir alfabesi var ve Ingilizce icin Latin alfabesini ogrenmis olmak Turkce ogrenirken isimizi kolaylastirdi’ seklinde konusuyor. Ogrenciler Turkiye’de henuz sadece Istanbul’da bulunmuslar. Ama Burma’da hocalari ile sohbet ederken baktiklari Turkiye haritasindan Erzurum Adana Diyarbakir gibi illerimizin adlarini ogrenmisler. Serkan ogretmen Burmalilarin Turklere tumden yabanci olmadigini hatirlatiyor. Birinci Dunya Savasi sirasinda Irak cephesinde esir dusen Turk askerleri Ingilizler tarafindan Burma’ya goturulmus ve orada yol insaatlarinda calistirilmislar. Bunlarin bazilari orada kalmis evlenip coluk cocuk sahibi olmuslar. Simdilerde bu Turk askerlerinin yasayip oldukleri Burma’da iki sehitligimiz bulunuyormus. O bolgede insanlarin daha acik renkli olduklarini ve Burmalilarin genel damak tadindan farkli olarak Turk tatlilarindan pismaniye benzeri tatlilarin yenildigini soyluyor Serkan ogretmen. Burmali ogrenciler bu yil ilk defa katildiklari Turkce olimpiyatlarindan buyuk bir basari beklemiyor. Ama bu katilimin onumuzdeki yillar icin Turkce calismalarina enerji saglayacagini dusunuyorlar. Yazar Necmettin Turinay: ERMENILER ARSIVLERI ACARSA KIMI GONDERECEGIZ? Yabanci dil egitim ve ogretimini hem bir avantaja hem de bir stratejik kazanca cevirebiliriz. Turkiye yabanci dil egitimini buyuk kultur ve medeniyet tecrubeleri ile temasini saglamakta onemli bir araca donusturmeli. Rusca Arapca Japonca Cince Almanca Ispanyolca Farsca Fransizca Urduca ogrenimini esas alacak bicimde Anadolu liselerini cesitlendirmeli. Mesela 10 Anadolu lisesinde Rusca bir o kadarinda da Cince ogretilmeli. Ekonomimizi ve ufkumuzu yeryuzunun buyuk nufus ve kulturleriyle iliskiye gecirmek icine sokuldugumuz komplekslerin bertaraf edilmesinin en kestirme yolu. Boyle bir deneme tek yanli Batililasmanin da kultur emperyalizmi korkularinin da sonunu getirmeye kâfi gelir. Kaldi ki Turk ekonomisinin kuresel captaki acilimi da boyle bir yaklasimi zaruri kiliyor. Dolayisiyla mevcut Anadolu liseleri dil ogretimi bakimindan suratle gruplandirilmali. MEB in yuksek lisans ve doktora icin gonderdigi ogrencileri de ulkelere gore gruplandirmali. Meselâ 500 veya bin ogrenci gonderecekse bunlarin yuzde 90 ini ABD ve Ingiltere ye az bir kismini da Almanya ve Fransa ya yigmamali. Yabanci dil konusunda yapilmasi gereken onemli bir husus da Balkan ve Kafkas dillerinin her birini iyi bilen siniflar yetistirmek: Makedonca Arnavutca Bulgarca Sirpca Hirvatca ve daha muhimi Bosnakca. Sonra Kafkas dillerinin her biri; Avarca Fecence Cerkesce Gurcuce ve en muhimi de Ermenice dil bilimcilerin birinci gundem maddesi olmali. Turkiye 40 yildir Ermeni problemi yasiyor. Fakat Ermeniler arsivlerini acsa calisacak bilim adamimiz yok maalesef. Bunu siz her konuya ve dile tesmil edebilirsiniz. Yani Turkiye on yillik bir sure acigini enstitu ve fakultelerle suratle kapatmali. Balkan ve Kafkas dillerine kulturlerine ait ciddi bir bilgi havzasi olusturulmali.