Osmanli nin son donemine siyah-beyaza hapsolmus resmi tarih portrelerinin otesinde bakamadikca yuzyil oncesinin ara renklerini secemedikce kendimizi tanimamiz zor Osmanli nin son demlerine ilgi duyup da Karekin Pastirmaciyan adini bilmeyenimiz azdir. Armen Garo lakapli Pastirmaciyan Ermeni Devrimci Federasyonu nun (Tasnaksutyun) liderlerindendi. Pastirmaciyan in 1896 da Osmanli Bankasi nin isgalini yonettigini genelde biliriz. Merak edip okullarda bize reva gorulen tarihin anlatmadigi ayrintilara inenlerimiz 1908 Mesrutiyet Anayasasi ile birlikte Ermeni orgutlerinin yasallasma ve Osmanli-Turk partileriyle yakinlasma sureci yasadigini ogrenmislerdir. Karekin Pastirmaciyan iste bu donemde iki kez 1908 ve 1912 de memleketi olan Erzurum dan Osmanli Meclisi ne mebus secilmis; Ittihat ve Terakki Cemiyeti yle isbirligi yapmistir. Ayni Pastirmaciyan daha sonra resmi tarihin belleklerimize yerlestirdigi Ermeni ihaneti tablosuna uygun bir profil cizmis; I. Dunya Savasi nda Osmanli ya karsi Rus ordusunun yaninda yer alan Ermeni gonullu alaylarini orgutlemistir. 1917 Ekim Devrimi sonrasinda kurulan toplam dort yil omurlu ilk bagimsiz Ermeni Cumhuriyeti nin Washington buyukelcisi olan Pastirmaciyan 1923 te Cenevre de olmustur. Aykiri biraderin kesfi Pazar pazar Karekin Pastirmaciyan in hayatini ozetlememin nedeni var. Amacim sozu Pastirmaciyan ailesinin bir baska ferdine getirmek; cogumuzun adini belki hic duymadigi Vahan Pastirmaciyan in hain Ermeni klisesine hic de uymayan hikayesini anlatmak. Vahan Pastirmaciyan in varligindan Bogazici Universitesi nden Rober Koptas in gecenlerde New York ta besincisi yapilan Ermeni-Turk Arastirmalari Calistayi ndaki (WATS) sunumu sayesinde haberdar oldum. Karekin Pastirmaciyan in anilarinda Vahan adli biraderinden soz ettigini bilen Koptas ayni Vahan olmasi kuvvetle muhtemel bir kisiye Tuggeneral Ziya Yergok un anilarinda rastlamis once. Ardindan Hratch Tarbassian imzasiyla 1975 te ABD de yayimlanan Erzurum kitabinda iki kardesi birlikte gosteren aile fotografina ulasmis. Bu fotografta Osmanli uniformasiyla gorulen Vahan Pastirmaciyan Sarikamis ta Ruslara karsi o zaman binbasi olan Yergok un komutasindaki 83 uncu Alay da savasmis. Sami Onal tarafindan yayina hazirlanan ve Remzi Kitabevi nce 2005 te basilan Tuggeneral Ziya Yergok un Anilari: Sarikamis tan Esarete kitabindan birlikte okuyalim: Alay in atilgan degerli subaylarindan birisi de Mesrutiyet doneminde Istanbul Harbiyesi ni bitiren Astegmen Erzurumlu Pastirmaciyan Vahan di. Bu subay Koprukoy muharebesinde bacagindan yaralanmisti. Indirgenen tarihe karsi Evet! Yaklasik 100 yil once ayni savasin iki ayri cephesinde savasan Erzurumlu iki kardes... Bir yanda Ruslarin yaninda Osmanli ya saldiran eski mebus Karekin. Diger yanda Mekteb-i Harbiye mezunu Ruslara karsi Osmanli ordusunda savasip yaralanan atilgan subay Vahan. Erzurumlu Pastirmaciyan ailesinin I. Dunya Savasi ndaki kaderi Anadolu daki Ermeni trajedisinin mikrokozmosudur diyor Rober Koptas. Koptas in iki Pastirmaciyan in hikayesinden yola cikan tebligi Osmanli Ermenilerinin baris icinde hic sorunsuz yasarken durduk yerde ve topyekun dusmanla isbirligi yapip devlete ihanet ettiklerini bize ogretirken Canakkale de Sarikamis ta Osmanli uniformasiyla savasan Ermeni askerlerinden nedense hic soz etmeyen resmi tarihe karsi bir ses. Dusunun bir; Osmanli daki Ermeni siyasi orgutlenmelerini komiteler diye tek kaleme indirgeyip aralarinda hicbir fark yokmus gibi ogrenmedik mi cogumuz? Tasnaklarin Ittihatcilarla Hincaklarin ise karsi cephedeki Hurriyet ve Itilaf Firkasi ile ortaklik kurdugu yasallasma donemini es gecmedik mi? Istanbul da ve Anadolu da siyasetle de siyasi orgutlerle de hic alakasi olmamis 100 binlerce Ermeninin de yasadigini gormezden gelen bir tarihe inanmadik mi? Aynadaki renklerimiz Oysa Koptas in su cumleleri insana hemen Baska turlusu mumkun mu ki? dedirtecek cinsten: Osmanli-Ermeni toplumu homojen bir varlik degildi. Hincaklar Veragazmyal Hincaklar Tasnaklar Ramgavarlar liberaller muhafazakarlar milliyetciler siyasi olmayanlar siyasete karsi olanlar hatta Ittihatcilar gibi cok cesitli gruplari kapsiyor ayni zamanda isci tacir aydin yeni yeni olusan burjuvazi ve koylu olmak uzere cesitli sosyoekonomik siniflari iceriyordu. Butun bu toplumsal gruplarin Osmanli Imparatorlugu nun ve Ermeni ulusunun gelecegi konusunda farkli vizyonlari vardi. Bunun icindir ki savas gunlerinde ayni Osmanli-Ermeni toplumunun icinde hem Karekin Pastirmaciyan a hem de Vahan a rastlamak mumkundu. Ve bunun icindir ki tarihimizin butun dilimleri gibi Osmanli nin son donemine de siyah-beyaz genellemelerin otesinde bakabilmek 100 yil oncesinin ara renklerini secebilmek zorundayiz. Kendimizi tanimanin baska yolu yok.