Genc cumhuriyet Ermenistan odasina kapatilmis delikanli gibi. Kendilerini en yakin hissettikleri Turkiye nin siniri acmamasi diplomatik bir sorun olmanin otesinde tek tek insanlarin gundelik hayatini hatta psikolojisini etkileyen bir mesele - Turkiye deki kus gribi Ermenistan a islemez. - Niyeymis o? - Cunku sinir kapali! Ortadogu da sakalar ekseriyetle dertlerden uretilir. Bir zamanlar denizlerden denizlere bir ulkeydik efkâriyla yasayan Ermenistan in bugun en buyuk derdi denize cikisinin olmamasi her sinirda bir sinir ucunun durmasi. Genc bir cumhuriyet olarak Ermenistan odasina kapatilmis bir delikanli gibi. Kuresel dunya Butun sinirlari kaldirdik diye onlara televizyonlardan dil cikarirken Ermenilerin yerlerinden kipirdamasina izin yok. Ama kapali sinirlar icinde onlari en cok dertlendiren Turkiye siniri. Kendilerini en yakin hissettikleri Turkiye nin siniri acmamasi uluslararasi diplomatik sorun olmanin otesinde insanlarin gundelik hayatini hatta ruh dunyasini etkileyen bir mesele. Kapali kalmak topraga kilitli kalmak Ermenistan da abartmadan soyluyorum her Ermeni gencinin evlilik dahil tum gelecek planlarini etkileyen bir sorun. Terk edilmis ulke Sinirlar disinda denizlere nazir hatta cogu kez lebiderya yasayan diaspora Ermenilerinin de Erivan a cogu kez sadece turistik amacli geldikleri dusunulurse Ermenistan her bakimdan terk edilmis bir ulke. Hele 1991 deki bagimsizlik ilanindan beri nufusunun dortte birinin ekonomik goc sebebiyle ulke disina cikmak zorunda kaldigi dusunulurse... Erivan da sosyalist olculerde yapilan dev binalar genis genis caddeler insanlara bol geliyor sanki. Istanbul icin Bu kadar insani tasimiyor deriz ya bazen Erivan da da insanlar sehri tasiyamiyor bir bakima. Ne trafik sikisiyor ne kimse carpisiyor. Gurbet yorgunlari Gidip gelenler ise... Ataturk Havalimani nda her cuma sabaha karsi havalimaninin kafeleri kapaliyken ve kimse bir yere gitmiyorken siyah deri ceketli adamlar (Ermeni erkeklerinin niye hep siyah deri ceket giydigine iliskin sirri ileriki gunlerde ogrenegiz!) gurbet yorgunu olarak ucaga biniyorlar. Ulkelerindeki aileleri icin calisan erkekler kapali olan Turkiye-Ermenistan sinirinin uzerinden ucup evlerine gidiyorlar. Onlari ellerinde buyuk buyuk posetlerle kadin gruplari izliyor. Kohne ucaklar bir kamyon havalanir gibi kalkiyor ve ucakta hostesler yarim saette bir bayram sekeri ikram ediyor. Eger Ermenistanli degilseniz vizeyi kapida hic sorun cikmadan 10 dakikada 30 dolar karsiligi aliyorsunuz. Kapali sinirdan bu kadar kolay geciyorsunuz. Yani sinir parasi olana kapali degil ama Ermenistan in yuzde 46 sinin yoksulluk siniri altinda yasadigi dusunulurse... Ortadogulu dirayeti Ermenistan buyuk oranda kapali sinirlardan kaynaklanan yoksullugunu diger eski Sovyet ulkelerinden farkli yasiyor. Her seyini pervasizca satisa cikarmis bir ulke degil. Ortadogulu bir dirayeti de var insanlarin dik duruyorlar. Aslinda onlar disaridan muthis guzel gorunen ama icleri dokulen binalari bu estetik harikalarini o guzel tastan sehri her gun sirtlarinda tasiyorlar. Ermeniler sinirlarin kapali kaldigi her gun icleri kohnese de yuzleri saglam kalan tas binalara benziyorlar. Ustelik erkekler calismaya uzaklara gittiginden beri bu yuku ekseri kadinlar sirtlaniyorlar. Ya ac kalacaktik ya kocasiz! Alla 44 Rozanna 32 yasinda. Ikisi de ogretmen. Alla 14 yildir Rozanna 1 yildir esinden ayri cocuklariyla yasiyorlar. Bu ayrilik bosanma degil yoksulluk ayriligi Iyi ogretmenlere has o asalet cagristiran yuzu ve durusuyla boyle soyledi matematik ve tiyatro ogretmeni 44 yasindaki Alla: Bir ulkenin ergenlik donemi sorunlari bunlar. Ama bir halk olarak bir yetiskin gibi ayakta durmak istiyorsak bunun bir bedeli var. Bu acilar cekilecek. Bunu bastan beri biliyorduk. Ama bu kadar uzun surecegini dusunmemistik. 14 yildir esi uzaklarda Alla on dort yildir esi olmadan yasiyor iki cocuguyla. Ermenistan da sayilari belli olmayan ama cok olduklarini herkesin soyledigi kocasiz kadinlardan biri o da. Evliligini on dort yildir esiyle yilda bir iki kez goruserek ve uzun telefon konusmalariyla surduruyor. Kadinlar yasamlarini bagimsizlik surecinin mecburi kahramanlari olduklari bu donemde kendi kaderiyle ulkesinin kaderini birlestirerek anlamlandirabilir ancak. Yoksa cok zor tabii. Cunku: Postmodern azizeler Esim matematik muhendisiydi. Simdi Rusya da cicek satiyor! Bu zor. Ama daha zoru bu zor hayat icinde her zaman guzel ve guclu olmak mecburiyeti. Cunku cocuklar bu zorluklari hissettirmemek icin cabaliyor butun kadinlar. Azizelere benzediklerini soyluyorum. Alla ve meslektasi 32 yasindaki Rozanna nin gozleri doluyor. Asalet ve dirayet yerini kedere birakiyor. Alla gozunun kenarina asili kalan bir gozyasi ile anlatiyor: Fiziksel ve ekonomik sorunlari cozduk. Ama insanî iliskiler... Bir ozel gun gecirmeden evlilik de zor bir aile olarak kalmak da. Rozanna nin esi de Amerika da. Kendisi gibi esi de basketbol hocasi iken simdi oralarda mobilya satmaya calisiyor. Iki cocuguyla henuz bir yildir uzakta esinden. Hasret konusunda kendinden daha kidemli olan Alla ya bakarak konusuyor hep. Ve ikisinin anlattiklari tek bir cumlede birlesiyor: Sinirlar acilmadikca bu hasretin sonu gorunmuyor. Anna ve Rozanna neredeyse her aileden bir kisinin yurtdisinda calistigi Ermenistan in gozyaslarini kendi gozlerine gomuyor. Ders zili caliyor ikisi de makyajlarini tazeleyip hayata devam ediyor. Acil susam acil! Her sabah Isa ya yalvariyorum sinirlarin acilmasi icin! Kendiliginden gulen bir yuzu var Anait in. Etine dolgun guclu bir kadin; hukumet gibi derler ya oyle. Ama sesi yumusacik. Turkiye den gelen konfeksiyon urunlerinin satildigi carsida Laleli den getirdigi giysilerin ortasinda konusurken Turkce konusmayi tercih ediyor: Ilk yolculuktaki surpriz Biz tekiz simdi. Komsu ne zaman sinir acacak biz de siz de iyi olacak. Turkiye den gelen ticaretle ekonomi donuyor. Ne zaman Sinir kapali kalacak diyorlar biz mahvoluyoruz. Anait en eski tuccarlardan biri. 1993 te baslamis Turkiye ye gidip gelmeye. Once araba parcalari getirmis Turkiye ye. Otobusle Gurcistan a oradan Ardahan a gelmis. Ilk gelisini hic unutmuyor: Korkuyorum. Turkler nasil bilmiyorum. Belki saldirirlar mi? Ama otobus bozuldu Ardahan da. Otobusun ici hep kadin. Turk geldi hepimize karpuz peynir verdi. Otobusu tamir ettirdi. Para da istemedi. Mallari satin. Donerken verirsiniz dedi. Simdi burada mallarin yuzde 90 i Turkiye den geliyor. Marmaris te is hayali Anait 93 te 100 kisi varsa simdi bir milyondur diyor. Turkiye ye gidip gelenlerden soz ediyor. Turkiye nin butun mallari iyi diyor ve bu yaz simdi issiz olan ogluyla Marmaris e gidip bir otelde calismanin hayalini kuruyor. Anait her sabah sinir acilsin diye dua eden kadinlarin ve erkeklerin hissettiklerini anlatiyor: Cok iyi olacak cok. Size de bize de! Butun Ermenistan tuccar degil! Ekonomi analisti Aram Safaryan isadamlari icin diplomatik iliski ve sinir acisindan sorun olmadigini asil sikintiyi yoksul halkin cektigini soyluyor Diplomatik iliski yok sinir kapali. Ama isadamlari icin her sey acik! Mesele su ki butun Ermenistan tuccar degil! Ekonomi analisti Aram Safaryan Ermenistan 2. Kanali nda Konusma Hakki ile Politik Diyaloglar programlarinin da yapimcisi ve sunucusu. Yerinde duramayan Safaryan Her yil 120 milyon dolarlik ticaret oluyor iki ulke arasinda. Ermenistan 1 miyon dolarlik ihracat yapiyor 119 milyon dolarlik ithalat! Turkiye bu durumun degismesini niye istesin ki! Ama benim ulkemin yuzde 49 u yoksulluk sinirinin altinda yasiyor bu arada diyor. Turkiye icin secenek Safaryan Turkiye ile Ermenistan in dogrudan iliski kurmasi gerektigini soyluyor: Ne ABD ne de Avrupa Birligi Ermenistan la Turkiye yi bir araya getirebilir. Turkiye buraya Turkiye deki Ermeni toplumu gibi bakiyor. Ama burasi yeni bagimsiz bir ulke. Turkiye AB icin ABD nin destegini aramaktan vazgecse ve Ortadogu yu domine etme secenegini dusunse AB ye daha cabuk girecek. Burasi Turkiye nin ucuz mallar pazari olmamali. Turkiye de kimsenin giymedigi giysileri Ermenistan giymemeli. Bu gormezden gelinen ve devam eden ticaretle ticaret pazarinda kucuk yatirimlar icin yer kalmadi. Turkiye yatirim yapsin Kucuk yatirimlar icin yer kalmamasina ragmen buyuk yatirimlar icin cok yer oldugunu soyluyor Safaryan: Ermenistan in yuksek teknoloji yatirimlari icin butcesinden ayirdigi pay yillik 50 milyon dolar. Turkiye buraya ABD deki gibi bir Silikon Vadisi kurabilir. Enerji alaninda buyuk yatirimlar yapabilir. Ama diplomatik iliskiler kurulmadigi surece butun bu kaynaklar bosa gidiyor. Safaryan Ermenistan daki pimapenlerin yuzde 80 inin kâgidin selulozdan yapilan mallarin neredeyse tamaminin ve cikolatanin Turkiye den geldigini anlatiyor. Buna karsin malum diplomatik iliski kurulmuyor. Safaryan soykirim meselesiyle ilgili bir formul gelistirilmesi gerektigini dusunuyor: Turkiye bir zamanlar o topraklarda yasamis Ermeniler icin yasama hakki tanimali. O insanlarin atalarindan kalan topraklari istememesi kosuluyla orada yasama hakki olmali bu insanlarin. On bes gun sonra donerler O topraklarin onlarin terk ettikleri gunku gibi olmadigini soyluyorum. Safaryan cevap veriyor: Simdi yasak oldugu icin bu kadar guzel hayaller kuruluyor tabii. Gitseler eskiden yasadiklari yerlere on bes gun sonra geri donerler zaten! Ama dusmanlik sayfasinin kapatilmasi Ermenilerin mantalitesinde de bir devrim yaratir. Boylece ortak tarihimizi o tarihten geri kalan varliklarimizi koruyabiliriz.