Osmanli yonetimi altinda 1915 yilinda yasananlarin 90 inci yildonumu yaklastikca Turkiye ve Ermeniler arasinda tarihin ve tarihi verilerin belgelerin sorgulanmasi degerlendirilmesiyle ilgili tartismalar da yogunlasiyor. Ermenilerin savlarina karsilik vermek uzere iktidarla ortak girisimde bulunma karari alan CHP Genel Baskani Deniz Baykal Turkiye nin bu konuda yurutulen kampanyalarda kaynak olarak gosterilen Mavi Kitap i kabul etmedigini ilan etmekle inisiyatifi alacagini kaydetti. Baykal Ingiliz Avam Kamarasi nin anlayisi icinde yayinlanan kitap Birinci Dunya Savasi kosullari icinde propagandaya yonelik olarak tarihi gerceklerden kopuk bir bicimde ozel olarak hazirlatilmistir. Simdi onu tarihi gerceklerin ifade edildigi bilimsel bir yayin organi gibi anlamak degerlendirmek dogru degildir dedi Bunca tartisma uyandiran Mavi Kitap nedir? Ne zaman ne icin yazilmistir? BBC Turkce Servisi nden Ayca Abakan konunun ayrintilarini iki ayri perspektifle konuya yaklasan iki tarihciyle konustu. Andrew Mango Ataturk ve Gunumuzde Turkler adli kitaplarin yazari. Ara Sarafyan ise Mavi Kitap taki onsozun yazari. -------------------------------------------------------------------------------- Ayca Abakan: Mavi Kitabi siz nasil tanimliyorsunuz? Andrew Mango: Mavi Kitap Ingiliz hukumetinin birinci dunya savasi sirasinda yayinladigi bir kitaptir. Aslinda iki kitap yayinlanmisti. Birincisi Almanlarin mezalimi hakkinda. Ikisi de harp sirasinda hazirlanmis propaganda maksatli kitaplardi. Almanlarla ilgili olanin tamamen propaganda eseri oldugu sonradan resmen itiraf edildi. Ermeni meselesiyle ilgili kitaba gelince. Bunu yazanlarin basinda bir Ingiliz diplomat vardi: Lord Bryce. Sonradan Ingiltere nin Washington elcisi tayin edilmisti. Amerika o zaman daha savasa girmemisti. Ve Alman propagandasi o donemde Amerika da oldukca kuvvetliydi. Amerikan kamuoyunu muttefikler lehine cevirebilmek amaciyla boyle bir kitap hazirlandi. Lord Bryce in disinda unlu tarihci Arnold Tonynbee de bu calismaya katilmisti ama iyi bir tarihci oldugu icin daha sonra bir kitabinda bunun propaganda oldugunu itiraf ediyor. Aslinda bugunlerde hic bir ciddi tarihci bu Mavi Kitap a onemli bir belge gozuyle bakmiyor. A.A.: Turkiye de siyasetcilerin bu konuda Ingiliz Avam Kamarasi baglaminda harekete gecmesi sizce bir sonuc getirir mi? A.M.: Eger sonuc bu sorunun tarihcilere havale edilmesi seklinde tecelli ederse yararli olabilir. Aslinda bu nihayet butun tarihle ilgili sorunlar gibi ciddi olarak tarihciler tarafindan incelenmesi gereken bir sorundur. Ama maalesef simdiye kadar bir sagirlar diyalogu seklinde devam etti bu is. Turk tarafi kendi belgelerini ortaya koyuyor Ermeniler kendi belgelerini. Bir iki tesebbus oldu Ermeni ve Turk tarihcilerini biraraya toplamak icin. Ama Ermeniler son zamanlarda boyle toplantilardan kaciniyor. Cunku soykirim iddialarini tamamen siyasi maksatlarla kullaniyorlar. Ama eninde sonunda bu iddialarin incelenmesi lazim. Mesele su ki Ermeniler bugune kadar bir bucuk milyon Ermeni nin katledilmis oldugunu soylediler. Oysa butun demografik nufusla ilgili calismalar o donemde Ermeni nufusunun tamaminin ancak bir bucuk milyon oldugunu gosteriyor. Ve birinci cihan savasi sirasinda olenlerin sayisi en fazla alti yuz bindir ki bu sayi hastalik ve diger muhtelif sebeplerden olenleri de kapsiyor yalniz katledilenleri degil. Yuz binlerce belge var. Osmanli arsivlerindeki belgelerin galiba tumu ya da cogu nesredilmistir. Bazi Alman belgeleri Rus belgeleri de yayinlanmis. Ermeni komitacilarin Hincaklar in Tasnaklar in belgeleri ise yayinlanmamis. Bazi Alman belgeleri yayinlanmis. Butun bunlarin biraraya getirilmesi lazim. O zaman kimin kimi oldurdugu hangi maksatla hangi tarihi cerceve icinde bu olayin cereyan etmis oldugu anlasilacak. Bence tarih kitaplarina bu olayin dogru sekilde gecmesi lazim. Fakat siyasi mercilerden bir yardim beklemek bence beyhude. Cunku tarih yazimi siyasilerin milletvekillerinin isi degildir. Ermeniler ne diyor? Mavi Kitap hakkinda Ermeni tarafi ne dusunuyor? Ayca Abakan 2000 Yilinda gozden gecirilerek ve tanitimindaki ifadeyle kesinti yapilmaksizin yeniden basimi yapilan Mavi Kitapa bir onsoz yazmis olan tarihci Ara Sarafyan la da konustu. Ayca Abakan: Kitabin icerigini anlatir misiniz bize? Ara Sarafyan: Kitabin buyuk bolumu Osmanli donemindeki Turkiye den gelen gorgu taniklarinin ifadelerinden olusuyor. Basinda bu ifadelerin bir degerlendirmesi var. Yazariysa hukuk profesoru Lord Bryce. Bir diger yazar da daha sonra buyuk bir tarihci olacak Arnold Toynbee. Ermeni soykirimiyla ilgili Ingiliz tezlerinin mimarlari bu kisilerdi. A. A.: Peki Mavi Kitapin icerdigi bilgilerin asilsiz temelsiz oldugu savlarini nasil yorumluyorsunuz? Yer verilen sayilar dogrulanabiliyor kanitlanabiliyor mu? A. S.: Bunun soylenmesi tuhaf zira bilgiler dogrulanabiliyor. Aslinda ben bundan bes yil once Mavi Kitapin elestirel bir yeniden-basimini yaptim. Bu calisma sirasinda Ingilizlerin elde ettikleri ve cogu Amerika Birlesik Devletleri nde olan belgelerin orijinallerine ulastim. Bu belgeler de Osmanli doneminde Ic Anadolu da gorevli bulunan Amerikan konsoloslarinin ifadeleri cogunlukla. Trabzon Harput Mersin ve Halep Sam Bagdat gibi kentlerde gorev yapan kisilerdi bunlar.. Mavi Kitapin cekirdegini Amerika Birlesik Devletleri Disisleri Bakanliginin kendi arsivleri olusturuyor. Amerikan disisleri bakanligi da 1915 in sonlarina dogru Ermenilerin icinde bulundugu kotu kosullari halka duyurmak ve yardim parasi toplayabilmek amaciyla bu kayitlari kamuoyuna aciklamisti. Iste Ingilizler de bu belgeleri ele gecirdiler ve bunlari propaganda da dahil olmak uzere kendi amaclari icin kullandilar. Ama verilmis olan bilgilerin dogrulugu kayitlardadir. Orijinal kayitlar hala mevcuttur Amerika Birlesik Devletleri nde. Ve bizim Ingiltere de yeniden basimini yaptigimiz Mavi Kitapta belgelerin orijinallerine gidilmistir. Mavi Kitap uzerinde calisacak yerde Amerikan arsivlerine ayni belgelere gittik ve bir butun halinde Ermeni Soykirimi Hakkinda Resmi Amerikan Belgeleri basligi altinda bir dizi olarak yayimladik. Bu belgelerde hem orijinal belgeler hem de Ingilizlere gonderilmemis olan kayitlar yeralmaktadir. Burada goruluyor ki Ingilizler belgeleri orijinal haliyle yayimlamis. Ingilizlerin yaptigi tek degisiklik bu ifadeleri vermis olup o donemde hala Osmanli devletinde gorev yapmakta olan Amerikalilarin isimlerini aciklamamak olmus. Dolayisiyla Mavi Kitap akademik anlamda guvenilir bir yayindir