Taner Akcam tehcir sirasinda islenen suclardan oturu 1397 kisinin yargilandigi iddialarinin yalan oldugunu savunuyor. Akcam a gore benzer turde ihlallerin bir daha yasanmamasi icin 1915 te meydana gelen haksizliklari gidermek gerekli Minnesota Universitesi Tarih Bolumu ogretim uyelerinden Taner Akcam a gore 1915 te Ermenilerin basina gelenler 1913 te baslatilan Anadolu nun gayri Turk unsurlardan temizlenmesi planinin bir parcasi. 1915 in soykirim olup olmadigi ise 1948 Birlesmis Milletler tanimina bakilarak karar verilecek bir husus. Akcam gecmisle yuzlesmenin hem Turkleri hem de Ermenileri yasanan travmanin etkisinden kurtaracagi inancinda. Ermeni meselesine iliskin onarici adalet sureci yasanmasi gerektigini ve bunun icin Hakikat Komisyonu olusturulmasi gerektigini soyluyorsunuz. Onarici adalet sureci nasil isleyecek? Benim soyledigim Turkiye ve Ermenistan in konuya kendi demokrasileri ve bolge iliskilerinin demokratiklesmesi acisindan yaklasmalaridir. Hakikat komisyonu bu yollardan birisidir; baska oneriler de getirilebilir. Ana soru sudur: Gecmiste yapilmis bir tarihi haksizlik vardir ve bu nasil ortadan kaldirilir. Genel ilke olarak gecmis bir tarihte yasanmis insan haklari ihlalleriyle ugrasanlar iki amaci gutmelidirler: Birincisi bu turden ihlallerin ve haksizliklarin yeniden olmamasini saglamak ve ikincisi bu haksizliklarin dogurdugu zararlari gidermek. Bunu yapabilmek icin ise atilacak adimlarin basinda kamuoyunun sorunu algilayis tarzini degistirmek gelir. Ozellikle Turkiye de ama her iki tarafta da egemen bilgilenme ve konusma tarzinin degistirilmesi kamuoyunun bilgilendirilmesi ve kamuoyu bilincinin uyarilmasi bu sorunu cozmenin merkezinde durmaktadir. Bilginin Ortak Havuzu yaratilmadan uzerinde konusulan malzemenin bilinir hale getirilmesi saglanmadan bu konuda fazla bir adim atilamaz. Dolayisiyla benim Hakikat Komisyonu dedigim girisim oncelikle taraflarin ayni ortak bilgi ve belgeler uzerinden konusmasini saglamak amaciyla kurulmalidir. Hakikat komisyonlari degisik bicimleri ve yetkileri olmakla birlikte esas olarak ilgili taraflarin konuyu algilayis ve konusma tarzlarini degistirmeye hizmet ederler. Tarihi haksizliklari ya cezalandirici adalet ile (yani suclulari cezalandirarak) ya da onarici adalet ile (ugranilmis haksizliklari telafi ederek) cozersiniz. Bunun icin ise oncelikle ve oncelikle hakikatin bilinmesi ve kabul edilmesi gerekir. Tarihte yasanmis haksizlik taninmadikca sorunun cozumu imkânsizdir. 1915 surecini siz nasil degerlendiriyorsunuz? 1915 de olan 1913 den beri gelistirilen ve 1914 de once Bati Anadolu da Yunanlilara karsi uygulanan bir planin tum Anadolu ya yayginlastirilmasidir. Bu politikayi hayata gecirenler yaptiklarini Anadolu nun gayri Turk unsurlardan temizlenmesi olarak tanimlarlar. Burada gayri Turk ten kastedilen aslinda Hiristiyanlardir. Anadolu nun homojenlestirilmesi olarak da tanimlayabileceginiz bu politikanin iki onemli ayagi olmustur. Hiristiyanlar Anadolu disina itilirken Musluman nufus harmanlanmis ve yeniden dagitilmistir. Turk olmayan Muslumanlarin asimile edilmeleri esas alinmistir. Bu anlamda asil ayrim Musluman ve gayrimuslim ekseninde olmustur. Hiristiyanlara yonelik politika da bolgeden bolgeye yildan yila farklilik gostermistir. Ornegin 1914 bahar aylarinda Ege ve Trakya dan Rumlar oldurmeler de dahil zorla Yunanistan a surulmuslerdir ama savasin baslamasi ile birlikte Yunanlilara karsi etnik temizlik durmustur. Buyuk imha Ermeni Suryani ve Asurilere karsi gundeme getirilmistir. Ana amac Hiristiyanlardan kurtulmak ve Muslumanlari asimile etmek idi biciminde ozetlenebilir. Ankara yi en cok soykirim ifadesi ofkelendiriyor. Siz yasananlari nasil tanimliyorsunuz? 1915 in soykirim olup olmadigi 1948 Birlesmis Milletler tanimina bakilarak karar verilecek bir husustur. Sosyal bilimciler arasinda bir eylemin soykirim sayilip sayilmamasi hususunda iki onemli unsurun bulunmasi gerektigi konusunda bir uzlasma vardir. Bunlardan birisi kasit digeri ise tanimda yer alan (ulusal etnik irksal veya dinsel) grubun varligidir. Buna bagli olarak da soykirim konusunda uc onemli soruya cevap aranir: Kasit nedir ve nasil ispatlanir; bir grubu kismen veya tamamen ortadan kaldirmak ne demektir (bunun bir olcusu var midir) ve bu soz konusu grup nasil tanimlanacaktir? Imha kastinin varligi icin iki onemli belge grubu kullanilir. Birincisi dogrudan kanitlardir. Bunlar eylemi yapan grubun liderlerinin diger grubun imhasina yonelik yazili veya sozlu ifadeleridir. Dogrudan oldurmelere yonelik emir ve kararlar bu kapsama girerler. Dolayi kanitlar ise daha cok eylemin belli bir modele gore gundeme getirildigini oldurme ve imhalarin yayginligini sistematikligini gosteren belgeler grubudur. Eger dogrudan imhaya yonelik bir belge bulunmasa bile eylem soz konusu grubun kismen imhasi ile sonuclanmissa ve hele hele eylem sirasinda sonucun oldurme ve imha ile sonuclanmakta oldugu biliniyorsa ve eylem durdurulmuyorsa kasit unsuru gerceklesmis sayilir. Ornegin Ermenilerin surulmesi sirasinda imha edildikleri haberleri Istanbul a duzenli geliyordu ama buna ragmen eyleme devam ediliyordu; yani gruba yonelik saldirilar bilinerek eyleme devam edildi. Bu durumda bile kasit unsuru gerceklesmis sayilir. Elimizde Ittihat ve Terakki partisinin dogrudan imha kastini gosteren onlarca bilgi ve belge mevcuttur. Bugunku Basbakanlik Arsivi amacin imha oldugunu kanitlayacak binlerce dolayli belge ile doludur. Tekrar etmekte fayda vardir. Bizim su anki ihtiyacimiz cocuga ad koymak degil neyin yasanmis oldugunu bilinir kilmaktir. Ermeni tehciri sirasinda islenen suclardan oturu cezalandirilan kisiler oldugu one suruluyor. Bu iddialarla ilgili degerlendirmeniz nedir? 1397 kisinin Ermenilere kotu muamelede bulunduklari icin cezalandirildiklari iddiasi diger iddialar gibi yalandir. Yusuf Halacoglu bu iddiayi tekrar ettigi kitabinda 12 adet Osmanli belgesini kanit olarak gosterir. Ama bu belgelerden bir tanesinden bile alinti yapmaz cunku yapamaz. 1915-16 doneminde bazi sorusturmalar olmustur ama bu Ermeni mallarini zimmetlerine geciren memurlar aleyhinedir. Ittihat ve Terakki Ermeni mallarini kendisi kullanmak istedigi icin yagmaya engel olmak istemistir. Sorusturmalar bununla ilgilidir ki kac kisinin mahkemeye verildigi bile belli degildir. Cunku bolgelere bu amacla gonderilen heyetlerin yuksek rutbeli memurlari Divan-i Harbe verme yetkileri yoktu. Yani ortada koca bir yalan vardir. Aksini iddia ediyorlarsa belgelerini yayimlasinlar. Gecmisle yuzlesmenin bugun Turklere Ermenilere uluslararasi topluma katacagi kazanimlar nelerdir? Birincisi her iki ulkenin kendi kimliklerini demokratik temelde yeniden tanimlamalarina hizmet edecektir. Ikincisi her iki ulkenin de demokratik bir gelecek kurmalari saglanabilecektir. Ucuncusu bolgeye istikrar gelecek ve bolge barisina onemli bir katkida bulunulacaktir. Dorduncusu ozellikle Turkiye nin modern devletler ailesi icerisinde yer almasi kolaylasacaktir. Besincisi her iki toplum da icinde yasadiklari travmadan kurtulabilecektir. Hac takiyorum yan bakiyorlar Sevan Kazanci Babam Sinoplu. Ben Istanbul da dogup buyudum. Liseyi Taksim deki Ermeni okulunda bitirdim. Marmara Universitesi nde gazetecilik egitimi goruyorum. Turk ve Ermeni arkadaslarim var. Hepsiyle aramiz gayet iyi. Ama universitede bana yonelik saka yollu takilmalar olmuyor degil. Yakin bir arkadasim var beni kizdirmak icin Tehcir olmadi siz abartiyorsunuz diyor. Ermeni arkadaslarimla konustugumuzda da bu konular zaman zaman acilir. Soykirim cok agir bir itham. Ama bu konu tarihcilere birakilsa bile somut bir sonuc elde edilecegini de sanmiyorum. Gunluk yasam icinde Ermenilere kotu davranildigina tanik olmadim. Babam ve amcam da benimle ayni kanidaydi. Mesela onlar askere gitmisler ve hicbir olumsuz davranisla karsilasmadiklari gibi aksine el ustunde tutulmuslar. Ben de askere gidecegim ve onume herhangi bir zorluk cikarilacagini sanmiyorum. Tum bunlarin yaninda Turkiye de Muslumanlik disindaki inanislar yadirganiyor. Oyle ki hac taktigim icin yolda yan gozlebakanlar oluyor. Ama ben bunu hic umursamam. Babam disarida gezerken hac takmami istemiyor taksam bile kazagin altinda kalmasini ogutluyor. Fakat ben gostere gostere takmaya devam ediyorum. Onemli bir sorun yasanacagini da sanmiyorum. Tehcirde Almanlarin etkisi vardi Dilek Zaptcioglu: Alman devleti tehcirin korkunc katliamlara yol actigini gordu ama bu Irklar Darwinist bir mucadele icindedir zihniyetine uygundu. Taner Akcam in soykirim icin neden onemsiz teorisi barisa zararli Gazeteci yazar Dilek Zaptcioglu nun Ermeni tehcirinin uluslararasi boyutu uzerine oldukca ilginc dusunceleri var. Zaptcioglu na gore 1921 de Talat Pasa ya karsi duzenlenen suikast davasinda tehcir konusunun gecistirilmesi Alman devletinin gunahlariyla ilgili. 1993 te Talat Pasa davasi ile ilgili yaptiginiz calismadan yola cikarak Ermeni tehciri konusunda nasil bir tablo var? Talat Pasa nin 1921 de Berlin de oldurulmesinden sonra rekor hizla bitirilen cinayet davasini Cumhuriyet gazetesi icin bir dizi halinde hazirlamistim. Berlin de arsivlerde davanin seyrini okudugumda sunu gordum: Alman devleti sanik Salomon Tehleryan in beraat etmesini ve davanin dallanip budaklanmadan en kisa zamanda bitirilmesini istemisti. Cinayet planli olmasina karsin Tehleryan ailesi Ermeni tehcirinde olduruldugu saviyla meczup muamelesi gordu ve serbest birakildi. Peki Almanya bu davayi vesile ederek o yillarda neden tehcir olayini tartismamis? Yaniti cok basit. Cunku gizleyecek bir seyleri oldugunu dusunmusler. Bunun tartisilmasini o zaman yapmadilar ama bugun bu Almanya da Biz goz yumduk sucumuz var seklinde genel kabul goruyor. Bu suca istirak in tehcire kiskirtma fikir verme seklinde gelistigini soyleyenler de var. Ornek olarak Alman oryantalist Paul Rohrbach in Anadolu yu kolonizasyon projesi ve Ermenilerin ayak altindan cekilmesi onerisi gosteriliyor. Almanlar 1910 larda en buyuk rakipleri olarak Ingiltere yi goruyor ve Teskilat-i Mahsusacilarla Alman Max von Scheubner-Richter (1915 te Erzurum daki Almanya Konsoloslugu nda gorevli) ve baska bazi ajanlari Musluman halki Ingiltere ye karsi kiskirtmak icin Dogu Anadolu dan gecirip Iran a gonderiyor. Almanlar Ingiliz tebaasindaki Muslumanlari ayaklandirmak icin Berlin de Arapca Cihat gazeteleri cikariyorlar. Bir baska gercek de Alman askeri ve mulki erkâninin Ermenilerden nefret etmesi. Ermenileri Dogu nun Yahudisi diye niteliyorlar. Bu konularda elimizde cok yeni bir derleme kaynak da var. Ne var bu kaynakta? 2005 te cikan bu 675 sayfalik derleme Ermeni soykirimi tezinin onemli Alman savunucusu Wolfgang Gust tarafindan hazirlanmis. Vahakn Dadrian in girisimi sonucu yayimlanmis 1915/16 Ermeni Soykirimi seklinde gayet acik bir ad tasimis olsa da; Alman Disisleri nin Turk Tezi ni dogrulayan bircok belgesini de iceriyor. Alman elitlerin onlari nasyonal sosyalizme goturecek olan ve bugune kadar yansiyan etnik-bazli irkci ve dunyayi etniklere ayirip anlamaya yonelik dunya gorusu burada da mevcut. Alman dokumanlarina gore Anadolu da yasayan etniklerden Rumlar kurnaz ve kibirli Islamlar cahil ve geri Kurtler tembel ve serseri Ermeniler de acgozlu ve antipatik. Almanlar tehcirin ozellikle Kurt cetelerince korkunc katliamlara yol actigini goruyor hukumetin bunu onleyemeyisini sistemli bir goz yumma olarak yorumluyor ve soyle dusunuyorlar: Eger Turkler Ermenileri oldurmese onlar Turkleri alt edecek. Bu bir olum-kalim savasi. Tehcir kararinda dogrudan etkili olmasalar da Almanlarin Birinci Dunya Savasi ni da cikaran Guclu olan kazanir ve Irklar Darwinist bir mucadele icindedir zihniyetini Istanbul a tasidiklarini ve Bati dan ithal bu etnik bazli dusuncelerin de Osmanli yi dagittigini milletleri birbirine dusman ettigini nihayet bogazlasma ortami yarattigini dusunuyorum. Yani yasananlarda Alman devletinin de sorumluluklari var. Anadolu halki bunun bir Talim-i Alman oldugunu dusunuyor. Sarikamis Harekâti Enver Pasa nin savastan once Almanlar a Rusya ya Kafkaslar da cephe acmak uzere verdigi taahhut uzerine gerceklesiyor. Ben Ittihatcilarin elbette yanlis ama etnik temizlik saikiyle hareket etmedigini dusunuyorum. Su soruyu sormak lazim: Nicin Yahudilere ve Selaniklilere yani diger gayrimuslimlere hic dokunulmamis? Cunku onlar tehlike ve tehdit olarak ve sonunda dusman olarak gorulmemis. Ittihatcilar ve ozellikle bolgedeki Kurtler 1915 te Ermenilerin hepsini dusman kabul etmisler. Kurtler Ermenileri hem yagmalamak hem de topraklarinda devlet kurmalarina engel olmak istemisler. Yahudi Soykirimi ile en buyuk fark burada. Tarihi ve bugunu anlamak icin Neden? sorusunu sormak cok onemli. Taner Akcam in soykirim icin neden onemli degil teorisi bence Turkiye de baris icin yapilabilecek en yanlis sey. Ermeni meselesinin tartisilmasindan nasil bir sonuc cikabilir? Bir kere diaspora Ermenileri icin bu bir kimlik ve taninmadan ote sevilme mucadelesi. Kucuk ve yoksul Ermenistan onlara her gun Bugun vatanin icin ne yaptin? diye soruyor onlari cifte vatandas yapmak icin yasalar cikariyor. Ben Almanya da kendilerini Yahudilerle ayni kefeye koydurtmak icin cirpinan Ermeni politikacilar tanidim elbette politikaci olarak degil mesela dernek baskani vb. olarak ortaya cikiyorlardi. Almanlar ve Bati Yahudi soykirimi konusunda hakli olarak cok hassas. Ikisini ayni kefeye koydugunuzda buyuk yol kat etmis oluyorsunuz. Soykirim lobisi hep bu Barbar Musluman Turk uzerine kuruyorlar soylemlerini ve resmen irkcilar. Onlarin en bas meselesi Yahudi soykirimi ile Ermeni soykirimini ayni platforma oturtmak. Peki bu hedeflerine ulasabiliyorlar mi? Bu iki olay arasinda gercekten cok buyuk fark var. Cocuk yasli kadin erkek Ermeniler gercekten buyuk acilar yasamislar ve biz Turkler bugun bundan buyuk uzuntu duydugumuzu soylemeliyiz. Ama soylem Turkiye calinti topraklar uzerine kuruldu dusuncesi ihsas ettirilerek hatta barbar Turkler ileri ve uygar Hiristiyanlari kesti teorisi uzerine kuruluyor. Iste bugun kitapci raflari bu yuzden de milliyetci edebiyatla dolmakta. Soykirim tartismasi da tam bu yuzden de yanlis cunku uzuntuyu aciyi bile politiklestiriyor. YARIN: Osman Koker Fuat Dundar