Baskin Oran: Turkler de Ermeniler de kendi oldurdugu donemleri sakliyor. Turkiye Cumhuriyeti nin ozur dilemesi gereken Ermeniler degil kendi vatandaslaridir. Cunku yillarca yasananlari saklayip halki aldattilar memleketin basina bela getirdiler Prof. Baskin Oran a gore Turk resmi tezlerindeki Ermeni meselesi ve 1915 tehcirine iliskin inkârci tutumun kokeninde milliyetcilik bilgisizlik Ermenilerden toprak-tazminat-taninma talebi gelecegi korkusu Turk diplomatlara yonelik suikastlarin biriktirdigi olumsuz etkiler ve diasporanin Turkiye yi Nazilerle kiyaslama cabalarinin dogurdugu ters tepkiler yatiyor. Oran Ermeni sorunu konusunda Turkiye nin gecmisiyle bir turlu yuzlesememesinin nedenini de gelistirdigi savunma refleksine bagliyor. Oran Turkiye gecmisiyle yuzlesmeyi beceremiyor. Cunku Halil Berktay in da dedigi gibi 90 yil sureyle oyle derin bir siper kazdi ki icinde kaldi cikamiyor. Konferansta yuzlesti iste; hicbir sey olmadi. Tersine diaspora basta olmak uzere herkes parmak isirdi diyor. 1915 te yasanan ve son derece vahim sonuclara yol acan Ermeni tehcirinin anlami neydi? Anlami Anadolu daki Ermenilerin kimi Ittihatcilarca etnik temizlige ugratilmasidir. Bu kanli cinsinden bir etnik temizliktir. Birbiriyle fevkalade celisen ama birbirine kesinlikle bagli olan ( diyalektik dedigimiz sey de budur zaten) iki sonucu vardir: a) Turkiye Cumhuriyeti nin kurulmasini saglamistir. Kurtulus Savasi Yunanlilarin batida Izmir e surulmesi doguda ise bir Buyuk Ermenistan kurulmak istenmesi sayesinde mumkun oldu. Bu ikincisi Kurtlerin Ankara ya katilmasini sagladigi icin cok daha onemliydi. Kurtler Sevr sonucu Ermeniler donerse mallarini geri alirlar diye katildilar. Bu katilim olmasaydi zaten uc cephede (Yunan saldirisi ic isyanlar Istanbul) savasmakta olan Ankara Kurtulus Savasini basariya goturemeyebilirdi. b) Turkiye Cumhuriyeti nin basini belaya sokmustur. Ermeni tehciri Osmanli ordularinin tam savas sirasinda cok cesitli acilardan (cepheyi birakip bir de bununla ugrasmak zanaatkârlarin yok olmasi sermayenin ve yatirimin harabiyeti vb.) belini bukmekle kalmadi. Ikisi ic biri dis uc belayi TC nin basina sardi: 1) Zaman zaman irkci boyutlari zorlayan otoriter bir milliyetciligin yerlesmesine buyuk katki yapti; simdi bunun acisini Kurtler cekiyor; 2) O gunun Anadolusu na gore cok gelismis ve medeni 1.5 milyonluk bir kitleyi yok ederek Turkiye de sermaye birikimi ve sanayi devrimini 50 yil geciktirdi; 3) Basina bu jenosit belasini sararak Turkiye yi buyuk devletlerin elinde oyuncak etti. Mesela her kasimda ABD baskaninin elinde. Birinci iyi sonuc niye ikinci kotu sonucla bir arada? Cok basit: bunca yillik inkâr yuzunden. Turkiye de resmi tezler neden israrla 1915 te yasananlari boyutunu ve niteligini yok sayma refleksine sahip? Osmanli Ermenileri konferansinda bunlari anlattim kitapta da cikacak: 1) Millet sisteminin mirasi: Cokkulturcu olan bu sistem ayni zamanda ayrimciydi; gayrimuslimleri ikinci sinif sayardi. Turk milliyetciligi gec de olsa belirince birinci nitelik kayboldu ikincisi ise su yuzune cikti. Ermeni meselesini yok saymanin tarihsel kokeni buradadir. 2) Bilgisizligin etkisi: Turkiye de milliyetci egitim 1915 i ozenle sakladi. Yoksa kimilerinin iddia ettigi gibi vicdanlari susturmak la ilgisi yoktur. Haberin yok ki vicdanin konussun. Ben ABD ye gidince ogrendiydim. Simdi insanlar ogreniyor. Devlet bile Asla olmamistir dan Mukatele olmustur a terfi etti. 3) 3-T meselesi: Son soyledigimi geri alayim cunku Turkiyeliler diasporanin 3-T (tanima tazminat toprak) dedigini ogrendikce katilasiyor. Son ikisi gerceklesmesi dogal olan birinciyi onluyor. Diaspora bunu anlamak istemiyor. Ama sunu da ekleyeyim: Toprak talebinin sacma oldugunu diaspora bile bildigi halde bizdeki inkârcilar inkârlarini surdurmek icin bunu kullaniyorlar. Disisleri bile. Oysa Ermenistan 40 kere ilan etti bir keresinde Erivan da ben bile kulaklarimla Ermenistan Disisleri Bakani Vartan Oskanyan dan dinledim: Boyle bir talep yok. Onca Kurt icinde azinlik devleti mi kuracaklar? 4) Turk diplomatlara suikastlar ve faillerin genellikle cezasiz kalmasi: Esenboga ve Orly olaylari disinda hariciyemiz 34 sehit 17 yarali vermis. Tabii ki bu sayilar Ermenilerin 1915 te verdigi yarim milyonu askin kurbanla karsilastirinca cok az. Ama 800 bini bilmedikleri icin Turkiyeliler buyuk tepki duydu. Ayrica kirmizi isikta duran bir arabaya gidip arkadan toslasaniz sekizde sekiz suclu oldugunuz halde eger adam gelir de bagirirsa siz de bagirirsiniz. 5) Jenosit terimi: Bence en onemlisi bu. Cunku Ermeniler on yillarca bu kirima Metz Yegern (Buyuk Felaket) dediler soykirim hukuksal terimi cikinca hemen siyasal/tarihsel olarak sahiplendiler. Cunku Turkleri Nazilere Ermenileri de Yahudilere benzetme olanagi veriyordu. Dogrusu boyle bir benzetme sacmadir. Diaspora bu terimden cok hoslaniyor ama Turkiye deki inkâri besleyen en onemli unsur iste bu terim. Yaygin ifadeyle soylersek Turkiye Cumhuriyeti devleti neden kendisiyle yuzlesmeyi beceremiyor? Yuzlesirse neyle karsilasacak? Turkiye tarihiyle yuzlesmeyi beceremiyor cunku konferansta Halil Berktay in da dedigi gibi 90 yil sureyle oyle derin bir siper kazdi ki icinde kaldi cikamiyor. Konferansta yuzlesti iste; hicbir sey olmadi. Tersine diaspora basta olmak uzere herkes parmak isirdi. Ermeni ve Turk resmi tezleri taban tabana birbirine zit. Boylesi ihtilafli durumlar dunyada hangi yontem ve araclar kullanilarak ortadan kaldirilabiliyor? Turkler de butun gercegi sakliyor Ermeniler de. Her ikisi de belli donemleri one suruyor onun disindakileri konusmuyor. Herkes kendi oldurdugu donemleri sakliyor. Zamanla bundan kurtulacaklar. Bakin bu konferansla Turkiye kurtulma surecine girdi. Tabu yu yikti. Diaspora da tek vucut degil. Iclerinde meseleye objektif bakanlar oldugunu Ermeni devrimcilerin Bulgaristan gibi bagimsiz olabilmek icin tedhis ve dusmanla isbirligi yaptiklarini soyleyenler var. Turkiye inkâri birakinca bunlar artacak. Cunku diaspora bu inkârdan besleniyor. 1915 Ermeni tehciri ve sonrasinda gelisen olaylarin bugun yeniden gundeme gelmesinden kim ne fayda umuyor olabilir? Jenosit ancak bir uluslararasi mahkemede tescil edilirse jenosittir ve ayrica her turlu sorumluluk kisiseldir. Turkiye 1915 kirimindan dolayi tazminata mahkûm olamaz. Ama adamin elinde dedesinin gecerli tapusu varsa tabii ki catir catir odeyeceksin bedelini. Zaten su durumda durmadan daha buyuk fiyat oduyoruz. Toprak ise soyledim Ermeniler de soyluyor olacak is degil. Kurt sorunu tartisilirken gundeme getirdiginiz ic-selfdeterminasyon kavramindan Ermeni sorununun cozum surecinde de yararlanmak olasi midir? Ic self-determinasyon malum demokrasi demektir. AB uyeligi surecinde demokrasiyi yani herkesin hakkini vermeyi ogrenecegiz; AB ye bazilarinin karsitligi bu yuzden zaten. Sorunun cozumu ise tektir: Once Ermenistan la diplomatik ve ticari iliski kurmak sayesinde diasporayi ehlilestireceksin. Sonra Ermenistan la karsilikli oturup bir paket-cozum insa edeceksin: Ben Ittihatcilarin yaptigi kirim icin samimi uzuluyorum tapusu olan gelsin bedelini verecegim; sen de bu isi burada resmen ve fiilen bitireceksin. Bu baris ikimize de lazim cunku. Aslinda TC nin Ermenilerden ozur dilemesi falan gerekmez; o yapmadi ki. Ama Turkiyelilerden dilemesi gerekir. Bunca yildir saklayip halki aldattigi ve memleketin basina bunca belayi getirdigi icin. 1915 ten geriye kayip bellekler kaldi Tarihte nesnellik diye bir sey olmadigini soyleyen arastirmaci yazar Masis Kurkcugil e gore Ermeniler ve Turkler birbirinin bellegini yenileyebilir. Kurkcugil yasanmis acilarin tekrar etmemesi icin de evrensel duzeyde ders cikarilmasindan yana. 1915 yilindaki tehcir politikasinin amaci neydi ittihatcilar hedeflerine ulasabildi mi? Birinci Dunya Savasi tipki kendisini surduren Ikinci Dunya Savasi gibi bir emperyalist paylasim savasiydi. Ne Almanya ne Rusya ne Osmanli bir savunma savasina girmemis her biri kendine gore bir genisleme politikasi gutmustur. Ulus-devletler caginda yayilma ayni zamanda kendi icinde bir arinma-temizleme turdeslesmeyi de gerekli kilar. Ittihatcilar kisa surececek bir savastan pay almayi hedeflemisken savas onlarin sandiginin aksine uzun ve buyuk kayiplar pahasina gerceklesmistir. Siper savasinin yipraticiligindan bihaber Enver Pasa ve surekâsi Sarikamis ta Turan hulyasi ugruna koskoca orduyu donmaya terk ettiginde aslinda savas zaten kaybedilmisti. Ismet Pasa acikca Almanlarin savasi kaybettigi belliyken savasa girildigini; savasa girmenin savunulacak bir yani olmadigini belirtir bu kanisini Mustafa Kemal in de paylastigini ekler. Tehcir politikasinin amaci bellidir; akla hayale gelmeyecek yollardan coluk cocugun yaslilarin hedefe ulasmalari ancak mucize olabilirdi ve zaten ancak mucizeye mazhar olanlar kurtuldular. Bir kurmayin o sartlar dahilinde insan surulerinin sag ve salim hedefe ulasamayacagini bilmemesi mumkun degil. Teskilat-i Mahsusa yi bir kenara koysak bile serserilerin capulcularin hava sartlarinin hastaliklarin doguracagi sonuclardan bihaber olmaya siginarak bu meselenin aciklanmasi kargalari bile guldurur. Talat Pasa kendi tahminine gore 1.5 milyon dolayinda olan Ermenilerin 900 bin kusurunun tehcire tabi tutuldugunu defterine ayrintilariyla yazmis. Resmi ve devletlu rakamlar bunun en az yarisinin hatta ucte ikisinin oldugunu belirtiyor. Bu rakam Sarikamis ta Canakkale de Kanal da Galicya da Milli Mucadele de Kore de savasta olenlerden daha fazla! Karsilikli catismada degil bir devletin kendi tebaasina karsi yaptigi bir harekâtta olenlerden soz ediyoruz. Ittihatci liderler tehcirin sonuclarindan kendileri istifade etme imkâni bulamamissa da amaclarina ulasmislardir. Temizlik-arinma kamilen denebilecek kadar iyi duzenlenmistir. Talat Pasa nin gidisati en ucra koseye kadar izledigi kucuk defterindeki kayitlardan anlasilmis bulunuyor. 1 milyona yakin insanin muhbir isbirlikci olduguna ihtilal hazirligi yaptigina inaniliyorsa her birinin eline bir kurdan verilse koskoca bir ordu olusturabilecekleri unutulmamalidir. Acikcasi savunmasiz bir insan toplulugunun imhasi soz konusu. Bu imhaya hukuki bir terim bulmaktan once onlarin anisina saygi duymanin saglanmasi gerek. Ermeni katliaminin dogurdugu sonuclarin ortaya cikardigi butunluklu resmin gunumuze dek uzanan etkileri ne oldu? Halklarin birbirine dusman oldugu safsatadan ibarettir. Ne diye Turk halki Enver in Talat in veya Bahattin Sakir in yaptiklarindan sorumlu olsun? Turk halki oturup hep birlikte soyle bir savasa girelim arada da temizlik imandan gelir diye Arap aydinlarini asalim Ermenileri asmayalim da besleyelim mi falan diye bir karar almis degil. Meclis karari yok Sadrazam Sait Halim Pasa nin bircok seyden haberi yok yoksul halkin sesini duyan mi var? Osmanli ilelebet payidar olacak degildi. Ya kendi halklarini tatmin edecek bir yurttaslik zemininde yeniden yapilanacakti veya o halklari halledecekti. 1908 in actigi umudun kisa surede gerceklesmeyecegi ortaya cikti. Ermeni devrimci federasyonu (Tasnaklar) uzun sure Ittihatcilarin kardes partisi olarak onlarla isbirligi icinde oldular. Ancak Dunya Savasi ndan once o topraklarda birlikte yasama imkânini saglayacak bir esit yurttaslik bilinci ve iradesi olusmadi. Bu gunler Rosa Luxembourg un Ya sosyalizm ya barbarlik dedigi gunlerdir. Tarih kapiyi calmistir. Birinci Dunya Savasi ndan insanlik buyuk bir yenilgiyle cikmistir ve bu yenilginin en agir kismini da en alttakiler yasamistir. Savasa devletsiz-ordusuz girip de maddi ve kulturel varliginin buyuk bir kisimini yitiren bu kadar agir kayip veren tek degilse ender halklardan biri Ermeni halki olmustur. Geriye kayip bellekler kalmistir. Belki de iki halkin birbirinin bellegini yenileyerek yasanmis acilarin butun insanlik icin tekrar etmemesi icin evrensel bir ders cikarmasi gerekmektedir. Kendi tarihini yasayan basit insanlarin gundelik hayatlarindan hareketle bilmekten aciz olanlar yalnizca egemenlerin prizmalarindan suzdukleriyle kendilerine esit adil ve ozgur bir gelecek insa edemezler. Milli tarih nihayetinde oncelikle kendi halkini olmayan bir seye ikna etme kandirmacadan baska bir sey degildir. Sarikamis ta emperyal bir heves ugruna donarak olume terk edilen neferin trajedisiyle askeri kirdiran ve kacan Enver Pasa nin ne diye ortak bir hikâyesi olsun ki! Herhangi bir milli tarih zihniyetiyle insanligin yasamis oldugu irili ufakli felaketlerin hicbirini anlamak mumkun degildir. Uluslararasi hukuk acisindan Ermeni katliaminin bugun Turkiye ye yukumlulukleri neler olabilir? Uluslararasi hukuk hem bir ihtiyac hem de oldukca sorunlu. Su uluslararasi hukuk oncelikle yasadigimiz gunlerdeki insanlik felaketlerinde bir yaptirim gucune sahip olmali ki inandiricilik kazansin! Ne Filistin de ne Irak ta ne de diyelim ki Haiti de bu uluslararasi hukukun golgesi fark edilmedi. Yukumlulukler deyince akla genellikle maddiyat gelmekte. Oysa tarihsel ve insani bir meseleyi mulkiyet temelinde cozmek mumkun degildir ve kazara cozulur gibi gozukse de ahlaken oldukca tehlikelidir: parayi verebilen dudugu calar. Insanlar tasarladiklari gelecege gore gecmisi degerlendirirler. Uluslararasi Para Fonu Dunya Bankasi ve hatta ABD nin onunde el pence divan duranlar gun gelir bu konuda da rahatlikla fikir degistirebilirler. Bu onlarin meselesi. Tarihi kitleler yaptigina gore insanlarin yasananin bilincine varabilmelerini saglamak gerekir ki bu da devletin bir yukumlulugu degildir siyasetin bir ozgurluk mucadelesinin bir parcasidir. Ermeni ve Turkiye nin resmi tezleri taban tabana zit. Boylesi ihtilafli durumlarda nasil bir yontem gerekli? Bu ihtilaflar vakti zamaninda kimin hakli oldugu uzerinden degil bir daha bu tur olaylarin olmamasinin kosullarinin yaratilmasiyla giderilebilir. Yoksa Yahudi soykirimi icin Willy Brantd in ozur dilemesi ne Filistin meselesini cozdu ne de ornegin Balkanlar daki olaylari veya Ruanda yi. Tarihi gerceklerin nesnellige yaklasmasi ise hic mumkun degil. Nesnellik yoktur tarihte. Ustelik tarih akademik bir alan olarak takdim edilse de tarihi yapan insanlardir ve sonucta bu siyasal bir eylemdir. Laboratuvarda masa basinda cozulecek bir sorun yok. Somurenin somurulenin yonetenin yonetilenin olmadigi her turlu baski ve zorbaligin maddi temelinin kaldirildigi bir dunyada katilamlara kirimlara soykirimlara son verebilirsiniz. Yoksa medeniyetin vazgecilmez bir unsurudur turdeslestirme. Bakin ABD butun dunyayi turdeslestirmeye calisiyor. Ailem Turkleri hic kotulemedi Kristin Dellaloglu Turk okulunda ilkokula basladim. Daha sonra Ermeni okuluna gecis yapmak istedim ama kabul edilmedim. Kanun varmis Turk okulundan Ermeni okuluna gecis yapilamiyormus. Ama biz yilmadik. Milli Egitim le gorustuk ve sonunda kararli oldugumuzu gorunce onlar da diretmekten vazgecti. Ailem Malatya dan gocmus. Evde hicbir zaman Turklerin kotulendigini duymadim. Turk arkadaslarim da var. Hac da takiyorum ve herhangi bir baski yapildigina tanik olmadim. Ben ayrimcilik yapmadigim icin herhangi bir ayrimcilikla karsilasmiyorum. Ermenilerin yasadiklari sorunlara iliskin tartismalarin yasanmasi hem iyi hem de kotu sonuclar doguruyor. Konusulmayinca sorunlarin uzeri ortuluyor. Konusulunca da yeni yeni sorunlar doguyor. Turklugu tahrik ettin diyorlar. Ama konusulmazsa bu sorunlar nasil cozulecek ki? Icimden gecen Ermeni meselesinin artik halledilip kapatilmasi. Gecmiste yasanmis olmus bitmis bir sey. Yeni nesil geliyor ve bu yeni neslin artik yeni bir ufka sahip olmasi lazim. Gecmisten gelen tazminat gibi haklarimiz varsa onlar da verilmeli. YARIN: Turkkaya Ataov Ayhan Aktar