Suriye nin baskenti Sama birkac yil once gidisimde kohne yorgun ama mihrabi yerinde her kosesinden gecmis yasantilara iliskin farkli hayalleri mumkun kilan imalarla dolu bir kentle karsilasmistim. Itiraf etmem gerek ki birkac yil aradan sonra Helsinki Yurttaslar Dernegi’nin bu seyahatinde karsima cikan kent artik aynisi degildi. Ironik bir bicimde 11 Eylul olayinin yarattigi gedik giderek buyumus ve toplumu geri donusu zor bir disavurum psikolojisi icine sokmus. Insan haklari alaninda calisan bir avukatin ifade ettigi gibi ikiz kulelerin bir Musluman teror grubu tarafindan intihar saldirisiyla yikilip sivillerin oldurulmesi Suriye’ye olan baskilari artirmakla kalmamis; ulke icinde de ice donuk yogun bir tartismanin kapilarini acmis. Kisisel olarak fazla guclu olan Hafiz Esad’dan sonra ayni guce sahip olmadigi icin hem merkezde burokratik bir duzenleme yapmak hem de topluma sinirli reformlar sunmak durumunda kalan Besir Esad donemi ise soz konusu arayis ortamini mesrulastirmakta ve somut siyasi taleplerin sessizce de olsa soylenmesini saglamakta. Sam’in sokaklarinda ozellikle gece hayatinin sasirtici hareketliligini gozlemleyen biri icin Suriye’nin er veya gec bizzat icerden gelen bir dinamik icinde rejim degisikligine gitmek zorunda olacagi tahmini dogal bir cikarsama gibi duruyor. Cunku karsimizda iyisi ve kotusuyle hizla modernlesen dunyaya benzeyen benzemek isteyen bir toplum var. Bayram kalabaliginin hakim oldugu kent merkezi gunduz saatlerinde neredeyse tamamen genc erkeklere terkedilmis bir alan gibi. Ancak birkac yil once Emevi Camii etrafinda naif bir bicimde elele tutusmus erkekleri gormek artik pek mumkun degil. Hepsi ayni kesim siyah mesin ceketlerin satildigi pazar cikisi ayni ceketleri giymis yuzlerce bir ornek gencle dolu... Fakirlik tasralilik koyluluk kentin kalbini ele gecirmis gozukuyor. Yabanci ile karsilasmalar artik utangac kenara kaymalari goz kacirmalari degil; uzerine dogru yurumeyi gozlerini dikmeyi hatta degmeyi ima etmekte. Ne zamanlardan beri olustugu bilinmeyen hoyrat bir enerji selinin tutsagi gibi duran Sam geceleri aniden sanki ayni insanlarla sinif atlamakta. Onunde birikilen sinemalarin disinda ellerinde sigara ve cep telefonlariyla kiz gruplarini sokakta bile gormek mumkun. Ama biraz daha ara sokaklara girip ornegin Orient Club’in onune geldiginizde yer olmadigi icin beklerken asiri luks tualetler icinde basi acik ve kapali kadinlarin esleriyle birlikte son model arabalardan inmelerini izleyebiliyorsunuz. Arka planinda boylesi bir atmosfer tasiyan bu kentin siyasetle iliskisi ise hala ortulu’ bir cizgi izlemekte. Korku ureterek uluslasma projesinin nefesi bir yere kadar surebiliyor. Suriye’deki vatandas kimligi sadece yerellik ve hayata bireysel tutunma baglami icinde gecerli. Tum toplumu kusatan ortak bir ulusal kimlik ise devletin vazettigi soylemle sinirli. Dolayisiyla olmayan ozgurluklerin ardina gizlenerek her turlu sarlatanca muhalif siyaseti de mumkun kilan bir ortamdan soz ediyoruz. Toplum ise suregiden diktatorlukle yozlasmis guclu muhalifler arasinda sikismis durumda. Hariri cinayetine iliskin sorusturma bu acidan epeyce kritik bir islev gorecek gibi gozukuyor. Anlasilan Suriye’lilerin buyuk cogunlugu bu olayda kendi devletlerinin parmagi olmadigini dusunuyor ya da boyle soylemeyi yegliyorlar. Ama soz konusu sorusturmada boyle bir baglantinin cikmasina da hic sasirmayacaklarini anliyorsunuz. Kendi baslarina yapamadiklari siyasi direncin Hariri suikasti sayesinde kendiliginden var olacagini saniyorlar sanki... Ulus olmayi beceremeyen toplum olmaktan korkan Suriye seyirci kalarak degisimi deniyor.