Ayse ozellikle tabu olan konu ve alanlarda bir cesit sivil itaatsizlik eylemi yaparak bu tabularin acilmasina ve tartisma alanlarinin genislemesine katkida bulundu. Yasaklamalar yargilanmalar hic bitmedi olumunden bir yil sonra da hapse mahkum oldu. Halen yargilandigim uc davadan cok Turkiye de dusunce ve ifade ozgurlugunun genislemesine kendi calisma alani olan yayincilik araciligiyla bilincli mudahalede bulunan Ayse Nur Zarakolu nun (ANZ) katkisindan bahsedecegim. Bir sosyolog ve insan haklari aktivisti olan ANZ yayincilik meselesini surdururken bunu ayni zamanda dusunce ve ifade ozgurlugunu hayata gecirme araci olarak kullandi. 1972 yilinda 12 Mart rejimi doneminde iskence Turkiye gundemine oturdugunda Albaylar Cuntasinin komsu Yunanistan daki iskence uygulamalari uzerinden konuyu tartismaya acmaya karar verdik. Ben tiyatrocu Korevessis in The Method adli kitabini daha sonra Af Orgutunun Yunanistan Raporunu cevirdim ama bir sure sonra Ho Chi Minh ve Vietnam Savasi hakkindaki bir yazimdan dolayi unlu TCK 142. maddesinden dolayi hapis cezasi aldim hapse girdim koca koca ceza hukuku profesorleri yazimda suc bulmuslardi. Bugunku mahkememe sunulan raporda oldugu gibi. Ayse kitabin yayinlanmasini sagladi tek basina ben 1974 affiyla ozgur kaldiktan sonra kitap halinde gorebildim cevirimi. ANZ Ozellikle tabu olan konu ve alanlarda bir cesit sivil itaatsizlik eylemi yaparak bu tabularin acilmasina ve tartisma alanlarinin genislemesine katkida bulundu. 1982 de ANZ askeri cunta hukumeti doneminde Turkiye solu siddet kullanilarak toplumun yasamindan silinirken Mete Tuncay in Eski Sol Ustune Yeni Bilgiler adli kitabini editoru oldugu Belge Yayinlari catisi altinda yayinlayarak bir yok etme sureci daha surerken bilincli bir mudahalede bulundu. Tutuklandi cezaevine konuldu. Yaptigi guclu savunmalar ile TCK nin o donemlerde en populer maddesi olan 142 madde cercevesinde hem de Sikiyonetim Mahkemesinde beraat etti. Kitaplarini geri aldi. Istanbul Sikiyonetim Komutaninin ozel emri ile bu kitaplar yeniden toplatilarak mahkeme karari ile degil komutanin olaganustu yetkisi ile imha edildi. Onu tutuklayan komiser biz bir nesli yok ettik siz neyi hortlatmak istiyorsunuz? diye bagiriyordu. Aslinda buradaki yoketme ve hortlatma kavramlari sistemin hangi paranoik duygularla ifade ozgurlugunu kisitladigini aciklayan sifrelerdi. 1982 yilinda ben de Alan Yayinlari editoru olarak Yunanli yazar Dido Sotiriyu nun Benden Selam Soyle Anadolu ya adli kitabindan dolayi usta cevirmen Attila Tokatli ile birlikte Siki Yonetim Mahkemesinde yargilandim. Bu kez suclama Turkluge ve Turk ordusuna hakaret idi. Yani TCK nin unlu bir diger maddesi 159. Bu dava da beraatla sonuclandi. Kara Kuvvetleri Komutanligi ordu kutuphaneleri icin 169 adet satin aldi bu kez. Simdi ilginctir ki Sikiyonetim Mahkemesinde beraat ettigim TCK nin unlu 159. maddesinden dolayi tam 23 yil sonra yeniden yargilaniyorum George Jerjian in Gercek Bizi Ozgur Kilacak / Ermeni-Turk Barismasi ve Dora Sakayan in Bir Ermeni Doktor un Yasadiklari adli kitaplarini yayinladigim icin. Ve askeri hakimler arasindan ciktigi kadar sivil hakimler arasindan da cesur hakimlerin cikacagini umut etmek istiyorum. Yine kritik bir donemde 1990 da ANZ Kurt sorununa iliskin tabuyu zorlamaya karar verdi. Cunku Turkiye Kurt sorununu her boyutu ile tartismadan bir yangina donusecegi anlasilan bu sorunu bir cozume ulastiramazdi. Ifade ozgurlugunun kisitlanmasi sorunun hem kavranmasini hem de cozumunu engelliyordu. Bu engelleme sivil itaatsizlik olmadan asilamazdi. Ve ANZ bir yil icinde kitaplar? 14 yildir yayinlanamayan sosyolog Dr. Ismail Besikci nin Devletlerarasi Somurge Kurdistan basta olmak uzere 5 kitabini pespese yayinladi. Suclama yine unlu TCK 142. maddesinin ihlali. 1991 de TCK nin 142 maddesi kaldirilinca hepsinden beraat etti. Ama 142 maddenin yerine Terorle Mucadele Yasasinin 8. maddesi ikame edilmisti yerine. Birkac ay sonra bu maddeden ilk toplanan kitap Ismail Besikci nin CHP Programi ve Kurt Sorunu adli kitabi oldu. Ve 1994 te TMY dan dolayi ilk hapse giren yayinci da ARZ oldu. Turkiye PEN i Cezaevindeki Yazarlar Komitesi baskan olarak Basin Konseyinin TMY ve ifade ozgurlugu ile ilgili ortak calismasina katildim. Ufak tefek degisiklikler saglanabildi yasada. Ama yine de bu en azindan devam eden davalarin askiya alinmasini sagladi. Daha sonra yurutulen dusunce ozgurlugu kampanyalari da yapilan kismi yasa degisikliklerine neden olarak en azindan o donemdeki davalarin askiya alinmasini sagladi. 1993 yilinda ANZ en buyuk tabuyu Ermeni Soykirimini Turkiye gundemine tasimaya karar verdi. Cunku Kurt koyleri bosaltilmaya baslanmisti faili mechul cinayetler cig gibi artmisti. Insanliga karsi islenecek suclari onlemenin tek yolu ise kendi tarihimiz ile yuzlesmekten geciyordu ona gore. Yeni soykirimlar? engellemenin baska bir yolu yoktu yuzlesme ve ozur disinda. Fransiz yazari Yves Ternon un Ermeni Tabusu kitabindan dolayi ANZ 2 yil agir hapse mahkum oldu. Ceza TMY nin 8. maddesinden dolayi verilmisti tarihi bir konuyu ele aldigi halde olay aktuel Kurt sorununa baglanmisti anlasilmaz bir bicimde. Acilan her davaya ANZ ayni konuda bir baska kitap yayinlayarak yanit veriyordu. 1994 yilinda Prof. Dr. Vahakn N. Dadrian in Uluslararasi ve Ulasal Hukuk Acisindan Soykirim adli kitabini da hem tabuyu daha da zorlamak hem de bir anlamda kapsamli bir savunma olarak yayinladi. Bu kez suclama TCK 312 maddesinin ihlali idi. Yani Ermenileri Turklere karsi kiskirtmak! Bu davanin beraatla sonuclanmasi ise 1915 olayinin Turkiye de tartisilabilmesinin onunu acti. Tabu tamamen olmasa da biraz kirilabildi. HRW un savas suclarini konu alan Savas ve Insan bir kitabindan dolayi 1996 yilinda mahkum oldu. Militarizm tabusu bugun de suruyor. 12 Mart i tartisan Emin Karaca?ya verilen mahkumiyet Dogan ve Inci Ozguden icin cikarilan giyabi tevkif kararinin gosterdigi gibi. ANZ yayinladigi kitaplardan dolayi 40 kusur kez yargilandi. Sadece Ermeni ve Kurt tabusu ile ilgili kitaplardan dolayi degil iskence kayiplar idamlar lenguistik haklar ve bunlar?n ihlali ile ilgili savas suclari ve militarizm ile ilgili kitaplardan dolayi da yargilandi. Burada da devletin kutsalligi tabusu soz konusu idi. Son donemde yayinladigi bir kitap ise aile ici siddet ensest ve tacizi konu aliyordu Resmen Irza Gecme basligi altinda. Bu da bir baska guclu tabu idi toplumumuz da. ANZ yaptigi savunmalari da birer insan haklari dersine cevirdi uluslar arasi insan haklari metinlerine dayandi ve hakimleri de Askeri rejimlerin iyice carpiklastirdigi ulusal hukukun dar goruslu ve ideolojik yorumundan kacarak onemli bir kismina Turkiye nin de taraf oldugu imza attigi evrensel sozlesmelerin yorumlarindan yararlanmaya davet etti. Yeni bir kavram olan Yayinlama Ozgurlugune savunmalarinda sikca yer verdi. ANZ nin davalari Buyuk Basin tarafindan izlenmeye deger gorulmedi. Oysa mansetten takip edilen Paris teki Lewis Davasi sirasinda ANZ de yine ayni nedenle yargilaniyordu. Paris te Lewis 1915 Ermeni Tehcirinin soykirim olmadigini soyledigi icin ANZ ise bunu soykirim olarak kabul eden bir kitabi yayinladigi icin. ANZ kendi meslek kurulusu olan TYB nin verdigi ilk ifade Ozgurlugu Odulunu aldi 1995 yilinda. 100 kusur meslektasi yasal degisiklik yapilip serbest birakilmasi icin imza verdi. Ayni yil bu isteme Frankfurt Kitap Fuarinda dunya yayincilari da katildi imzalari ile. 1998 yilinda ise Insan Haklari Evrensel Beyannamesinin 50. yil donumu nedeni ile Dunya Yayincilar Birligi ona sira disi bir odul verdi. Frankfurt Kitap Fuarinin 50. yildonumu nedeniyle Alman Yayincilar ve Kitapcilar Birligi de onu ayrica odullendirerek onun onuruna Freedom to Publish (Yayin ozgurlugu) baslikli bir kitap yayinladi. Yayinevi 1994 Aralik ayinda bombalandi. Cagaloglu ise onu sik sik su baskinina ugrayan duvarlari Macdonald tarafindan gocertilen yeraltindaki sagliksiz bir yerde calismaya mahkum etti. Ama o ne aldigi odulleri onemsedi ne de Cagaloglu nu umursadi. Olumsuzluge intikal ederken arkasindan hala savcilik davetiyeleri gelmeye devam etti. Nufus dairesinin verdigi olum belgesinde ise polisce arandigi belirtiliyordu. Olumunden bir yil sonra Ankara da bir mahkeme yine ayni siralarda yitirdigimiz esi Metin Altiok u Sivas ta yitiren ozan Nebahat Altiok ile birlikte Onu agir hapse mahkum etti. Gerekce ise yoneticisi olduklari IHD genel merkezinde yasak yayin bulunmasi idi. Konusmam onun savunmalarindan yapacagim kisa bir alinti ile sonuclandiracagim: Biz kendimizi Turkiye nin en ozgur insanlari olarak hissediyoruz. Butun bu davalara hapisliklere karsin Kendi ozgurlugumuzu kendimiz yaratiyoruz. Yayinci olarak bizler yazarlarimizin kendilerini ifade etmeleri icin mucadelemize devam edecegiz. (RZ/BA) * Bu yazi Turkiye Yayincilar Birligi Yayinlama Ozgurlugu Komitesi Ragip Zarakolu nun Uluslararasi P.E.N. Turkiye Merkezi nin 22 Kasim 2005 te Muammer Karaca Tiyatrosu nda duzenledigi Turkiye de ifade ozgurlugu: Ne kazandik? Ne Kaybettik? baslikli toplantida yaptigi konusma metnidir.