Yuksek rutbeli bir Turk burokratin itirafi: Ataturk un evi 6-7 Eylul Olaylari nda bir gerekce olarak kullanilmak amaciyla bombalandi. Ingiliz ve Alman kaynaklarina gore olaylarin tertiplenmesinde devlet ve hukumet yetkililerinin de payi vardi 6-7 Eylul Olaylari ndan bir ay evvel Kibris Turktur Cemiyeti nin (KTC) faaliyetleri artar; Hikmet Bil ve Kamil Onal Londra Kibris ve Istanbul arasinda mekik dokur. Agustos 1955 ortasinda uc subesi olan dernege 6 Eylul e kadar 10 yeni sube eklenir. Bunlarin bircogunun Demokrat Parti nin ocak bucak orgutleri tarafindan kurulmus olmasi dikkat cekicidir. 4 Eylul 1955 gunu Hikmet Bil ogrencilere verdigi bir direktifle Taksim Meydani nda Rumca gazeteleri yaktirir. Kamil Onal ise ayni gun uzerinde Kibris Turktur yazili tam 20 bin plakati bastirtip ogrencilere dagittirir. Olaylardan bir gun evvel Menderes Bil ile gorusup Londra daki Kibris konulu konferansa katilmis olan Zorlu dan bir sifreli telgraf aldigini ve bu telgrafta Zorlu Turkiye den tepki bekledigini Londra da zapt edilemeyen bir Turk kamuoyundan bahsedilmesini istedigini anlatir. Bu bilgi ayni gun Bil tarafindan KTC subelerine iletilir. 7 Eylul 1955 gunu KTC nin tum idari meclis uyeleri tutuklanir ve dernek kapatilir. Tutuklananlar arasinda sendikali isci ogrenci ve DP uyesi coktur. Isci sayisinin fazlaligi sendika baskanlarinin KTC uyelikleriyle aciklanabilir. Tutuklamalar sonucu 34 sendika kapanir. Olaylardan evvel isciler sendika baskanlari tarafindan mobilize edilmis sendikalarin yardimiyla tas balta gibi araclar temin edilmis Tekstil Iscileri Sendikasi tarafindan bayraklar dikilmistir. Soforler Cemiyeti ve Motorlu Tasit Iscileri Sendikasi nin uyeleri sayesinde ise saldirganlari sehrin tum noktalarina tasiyan araclarin koordinasyonu saglanmistir. Tutuklananlarin buyuk bir kismi ayni zamanda Demokrat Parti uyesidir. Partinin Kiziltoprak subesi uyelerinden Fenerbahce deki saldirgan grubunun onderi Serafim Saglamel elinde gayrimuslimlerin adres listeleriyle tutuklanir. 6 Eylul 1955 gunu Demokrat Parti uyeleri merkezden Istiklal Caddesi nde ufak capta bir numayis duzenlenmesi ve birkac dukkânin caminin kirilmasi yonunde bir direktif almistir. Tahribatin bu kadar buyuk olmasi bazi parti uyelerini sasirtmisa benzer. Ogrenci ve genclik orgutleri ise 6 Eylul ogleden sonra yapilan mitinglerde halki kiskirtmak icin kullanilir. Hem Milli Emniyet/Amele Hizmetleri (MAH) hem de Demokrat Parti ile yakin iliskide bulunan Mursit Yolgecen adli bir universiteli mitinglerde onemli bir rol oynamistir. Yolgecen birkac gun once Universiteler Istanbul Talebe Cemiyeti adinda sadece bes uyesi olan bir dernek kurup olaylarin basladigi saatlerde Beyoglu nda kendini bu dernegin baskani olarak tanitir ve Ataturk un evinin patlama haberini duyurur. KTC ve genclik orgutleri uyeleri hapishanede Emniyet Basmufettisligi nin aralarina soktugu bir ajana bu olaylarin organizasyonu icin hukumet ve devletin bazi resmi makamlarindan para ve direktif aldiklarini ve serbest birakilmadiklari takdirde bu durumu aciklayacaklarini itiraf ederler. Bu arada kaldiklari hapishanenin kosullari oldukca elverislidir. Istihbarat mensubu Kamil Onal hapishanedeyken KTC burosunda bulunan ve istihbarata ait bir dosyayi ogrencilere yaktirir. Aralik 1955 te KTC idare heyetlerine uye 87 kisi serbest birakilir ve 12 Subat 1956 da 17 kisiye dava acilir. Tek suclari gazete yakmak Mahkemenin iddianamesi KTC uyelerini sadece olaylardan evvel Taksim Meydani nda ogrencilere yaktirilan Rumca gazetelerden dolayi suclamaya yoneliktir; 6-7 Eylul Olaylari ndaki tesvik ve destekleri goz ardi edilir. Mahkemeye bu olaylarda Demokrat Parti uyeleri ile MAH ogrenci-genclik dernekleri sendikalar ve KTC nin isbirligine isaret eden 1. Sube tarafindan hazirlanmis bir fezleke intikal eder. Fakat Emniyet Umum Muduru Kemal Aygun Kominform un bu olaylarla ilgisinin aciklanmadigi gerekcesiyle MAH mensubu general Sevki Mutlugil den yeni bir fezleke ister. Bu fezlekeye gore 6-7 Eylul Olaylari Kominform ve Komintern tarafindan NATO ya sabotaj amaciyla duzenlenmistir. Sunulan kanitlar Turkiye Komunist Partisi brosurleri ile Nâzim Hikmet in Kibris iscilerine emperyalist guclere baskaldirma cagrisi yapan iki mektubudur. Mahkeme sadece bu ikinci fezlekeye dayanarak KTC ve genclik dernegi uyelerini yargilar. Iddianamede Kemal Onal in Lubnan da MAH icin calisirken Komintern cevreleriyle iliskiye girdigi ve 6-7 Eylul Olaylari nin organizasyonunda bu iliskilerinden yararlandigi one surulur. Mahkemeye ve MAH tan gelen ikinci rapora gore Onal KTC deki faaliyetleri sirasinda ise artik MAH mensubu degildir. Bu arguman ile olaylarin organizasyonunda MAH in istiraki imkânsiz kilinmis olur. Oysa Selanik te Ataturk un evinin bahcesine konulan ve olaylari baslatmak icin gerekce olarak kullanilan bombadan bile MAH sorumludur. Yuksek rutbeli bir Turk burokrat bir ABD Buyukelciligi uyesine bu patlamanin 6-7 Eylul Olaylari nda bir gerekce olarak kullanmak icin gerceklestirildigini itiraf eder. 12 Ocak 1957 de tum suclular Istanbul 1. Ceza Mahkemesi karariyla kanit yetersizliginden beraat eder. Ozellikle Ingiliz ve Alman kaynaklarina gore 6-7 Eylul Olaylari nin organizasyonuna istirak edenler arasinda Cumhurbaskani Celal Bayar Basbakan Menderes Icisleri Bakani Namik Gedik Disisleri Bakani Fatin Rustu Zorlu ve Istanbul Valisi Gokay ile Izmir Valisi Kemal Hadimli vardir. Emniyet Basmufettisligi nin bir raporuna gore hukumet Yunanistan a baski yapmak icin kucuk capta bir olay planlamis ama olaylar cok genisleyince suc komunistlere atilmistir. 1960 darbesinden sonra kurulan Yassiada Mahkemesi nde adi gecen hukumet uyeleri 6-7 Eylul Olaylari ndan dolayi da suclanir. Her iki mahkemede (Istanbul ve Yassiada) olaylarin Demokrat Parti uyeleri ile MAH ogrenci/genclik dernekleri sendikalar ve KTC nin isbirligiyle gerceklestirdigine dair delil bulunmasina karsin iki davada da bu durum degerlendirilmez. Istanbul mahkemeleri (1955-1957) devletin olaylarla suclanmamasi icin onde gelen hukumet uyelerinin DP parti uyelerinin ve MAH in failligini goz ardi eder. KTC ye acilan dava cemiyetin onderlerinin mahkûmiyeti durumunda hukumetin olaylardaki sorumlulugunun ortaya cikarilacagi tehditleriyle beraatla sonuclanir. Yassiada daki davanin amaci Yassiada daki davanin amaci ise bu olaylarla ilgili olarak sadece Demokrat Parti yi suclamaktir; zira KTC MAH ogrenci dernekleri ve sendikalarin sucsuzlugunun Istanbul mahkemeleri tarafindan ispatlandigi kabul edilmistir. Suclanan hukumet uyelerinin avukatlarinin Yassiada da o donemin MAH mensuplarinin tanik olarak dinlenmesi talepleri reddedilir. Donemin istihbarati henuz askeriyeye bagli bir birim oldugundan MAH i suclamak ayni zamanda 27 Mayis 1960 tan beri yonetimi elinde tutan askeri rejimi sorumlu tutmak anlamina gelecektir. Sonucta Istanbul ve Yassiada davalarinin amaci 6-7 Eylul Olaylari na aciklik getirmek degil sadece donemin politik tercihlerini savunmak ve mesrulastirmaktir. -------------------------------------------------------------------------------- Taniklar anlatiyor: Talan bitti sikiyonetim geldi Anneannem agliyordu Aman evladim kimsenin malina dokunma bunlar bizim komsularimiz diyerek... Derikli Usta nin meyhanesine ilk baltayi her aksam orada veresiye icki icen zabita vurdu... Saatler ilerler ancak semtlere dagilmis olan kalabaligin ofkesi dinmez. Istanbul en uzun gecelerinden birini yasamaktadir. Rum cocuklari evlerine biraktim eve geldim. Caminin karsisindaydi evimiz. Anneannem kapinin onunde tasin uzerine oturmus titriyor ve agliyordu. Beni gorunce Aman evladim kimsenin malina dokunma bunlar bizim sittin senelik komsularimiz diyerek agladi. Bir sey oldu bir sure sonra Rumlardan kalma bir tabak getirdiler eve anneannem tepki gosterdi Eve sokulmaz bunlar tarumar oluruz dedi. Son dakikaya kadar burada Buyukdere de iskelenin icinde Anastas ve Niko vardi pastaci dukkâninin yikilmamasi icin sonuna kadar direttik. Fakat oyle bir guruh geldi ki uf gozu donmus parcaladilar dukkânlari... (72 yasindaki emekli bankaci H.O. Tarihe Bin Canli Tanik) Ayni gun bir baska ilde Izmir de de siddet olaylari yasanir. Saat 24.00 te Istanbul da ve Izmir de sikiyonetim ilan edilir sokaga cikmak yasaklanir. Emniyet mudahalede gecikmistir: Polis istese mani olamaz mi yahut asker olurdu. Moda da karsida meyhane vardi Derikli Usta nin demir kepenkli orada her aksam veresiye icen bir belediye zabita memuru vardi kepenge ilk baltayi o vurdu. Bizim evin altinda Aksiyotis vardi duzgun emegiyle gecinen vasat ama medeni kimselerdi ter ve korku icindeki hallerini hatirliyorum. Feci bir seydi 5-10 gun kulagimdan sangirti sesleri gitmedi. (71 yasindaki eczaci M.Z. Akdeniz Sesleri) Pastane Stasuli yi kirdiklarinda bir bekci vardi Hadi cocuklar tamam tamam diyordu. Bir akrabam da Cengelkoy de dedi ki bir gece icinde polisi bekcisi hepsi degismis. (68 yasindaki emekli ogretmen E.P. Akdeniz Sesleri) Aksam saatlerinde Ankara ya dogru yola cikan trene ulasan dehset haberleri Bayar ve Menderes in Istanbul a donmesine yol acar. Bakanlar Kurulu sikiyonetim karari alir. Bu arada Londra Konferansi ndaki Disisleri Bakani Fatin Rustu Zorlu ya olaylarla ilgili bilgi verilir. Ordu gelince cil yavrusu gibi dagildilar kimse kalmadi. Bu olaylardan sonra aradan zengin olanlar oldu. Ama sonunda tonganin altina Menderes gitti o ayri. (78 yasindaki emekli ogretmen O.D. Tarihe Bin Canli Tanik) En cok Istiklal Caddesi ne zarar verildi. Gunlerce o copler durdu. Temizlenemedi Istanbul. Hadiselerden sonra 3-4 gun sokaga hic kimseyi cikarmadilar. Yuksekkaldirim a indigim zaman bir de ne goreyim o guzelim vitrin camlari asagida piyanolar orglar kontrbaslar saksofonlar yerlerde parca parca. Ve dukkânin kepenkleri kazmalar kureklerle parcalanmis. Ve iceri girdiginiz zaman baktim birisinin elinde supurge boyle supuruyor dukkânin icini mal sahibiymis Gecmis olsun dedim. Sag olun dedi Su dukkânin haline bakin diye agliyordu adam. (76 yasindaki kunduraci S.B. Tarihe Bin Canli Tanik) Inanir misiniz 5-6 ay Beyoglu na cikamadim o manzarayi gormemek icin. Derler ki bir ay bir bucuk ay tabii peynirler yaglar dokulmusler onlarin o kokulari cikmamis Beyoglu ndan. (Emekli bankaci H.O.) Yaralari yine komsular sardi Gunun ilk isiklariyla ortaya cikan dehsetin yaralarini yine komsular sarar: Bircok Musluman Turk komsumuz vardi bize gecmis olsun demeye geldiler. Ama bazilari da gece koseye cikti Var olun cocuklar var olun diye destek verdi ve tabii artik onlar bize selam veremiyorlardi. O gunden sonra icimize korku girdi. Bu olaylari yapanlar bilmediler ki dusunmediler ki bu zarar memleketin zarari. Evet Rum undu bilmem neydi ama burada yasiyordu para devletin parasiydi. (E.P.) Iki gunun sonunda pek cok insan tutuklanir. 10 Eylul 1955 gunu donemin Icisleri Bakani istifa eder. Kibris Turktur Dernegi kapatilir. 12 Eylul gunu Meclis e tasinan olaylarda DP iktidari komunistleri suclar aralarinda Kemal Tahir ve Aziz Nesin in bulundugu insanlar tutuklanir ancak 1956 da aklanirlar. Ben hep diyorum Turkiye nin ekonomisi 6-7 Eylul den sonra bozuldu. Cunku devlet (zararlara karsilik) para odedi. Ondan sonra Turkiye coktu. Turkiye nin ekonomisini tutuyordu onlar. Taksim de tek dukkân kalmadi. Eskiden parasi olmayanlar zengin oldu. (70 yasindaki ev kadini K.A. Tarihe Bin Canli Tanik) Cikiyorduk her yerde yazili Vatandas Turkce konus . Rumca konusamazsin gâvursun. 56 da Angelos karisini aldi Italya ya kacti. Biz kaldik. Biz gitmek istemiyorduk Istanbul dan tabii. her sabah adamin biri geliyordu kosede Lula yi kolluyordu bekliyordu. Sokaga cikamiyorduk. Ondan sonra 64 te yavas yavas hepsi gittiler yani Rum kalmamaya basladi Istanbul da. Artik yasanmazdi burada. (74 yasindaki ev kadini F.S. Tarihe Bin Canli Tanik) Biz bu 55 teki olaylari unuttuk cogumuz. Ve gittiler diyorlar bazi Rumlar da diyor bunu. Yoo o zamandan sonra biz gitmedik. 50 aile gitmistir belki 56 larda 57 lerdeki hadiselerden sonra. 63 te Kibris cok alevlendi. Ya Taksim ya olum her tarafta megafonlar mikrofonlar sinir harbiydi bizim icin dogruya dogru. O zaman iste hayatimiz zordu. Rum oldugumuzu soylemeye cekiniyorduk. Mesela diyorduk ki cocuklara Sesli Rumca konusmayin Konusacaksaniz sessiz konusun . Cunku hemen goruyordunuz yuz ifadesi degisiyordu insanlarin. Bu benim vatanim. Ben burada dogdum burada yasadim anam babam boyle. Ben nasil gideyim Amerika ya giden Rumlardan degilim biz gocmen degiliz bir defa. Ben burasini seviyorum Yunanistan i da. Ama burasi da benim vatanim. Sonradan goc basladi ya 63 ten sonra 64 te. Hic gitmeye niyetimiz yoktu. Diyordu ki esim Eger mecbur kalirsak sonuncusu olayim buradan gidisimle! (E.P.) Arka bahcede yanan perde Biz uyuyorduk asagida Erzurumlu kiracilarimiz vardi. Onlar duymuslar geldi kapilari vurdu Kalkin dunya yikiliyor siz daha yatiyorsunuz diyerekten. Bir kalktik hakikaten dunya yikiliyor o ben ablam birkac kisi toplandik sokaga ciktik. Felaket. Arabalarin arkasina (kumas) toplari takiyorlar toplar dort tane takiyor dort parca arabalar surukluyor toplari. Cikolatadan gecemiyorsun yerlerde sekerler curuyor basiyor millet. Osmanbey e dogru gittik. O kristaller saatler pastalar cikolatalar... Osmanbey yikiliyor butun millet orada. Nisantasi na donecegiz bizim mahallenin delikanlilari o zamanlar bir magaza Dede magazasi kiriyorlarmis orda boyle bir top cocuk tulumu geldi kucagima. Ablam dedi Bunlarin mali bize yaramaz ver sen bunu aldi paramparca etti kumaslari. Bir tek pembe sapka kalmis elimde vermedim onu sakladim. Oradan Nisantasi na gittik cok fettandi bu benim buyugum ablam. Bir top perde gelmis onun kucagina nasil biliyor musunuz butun sim altin gibi bir perde oradaki apartmanlardan nerden kirmislarsa. Eve getirdi perdeyi bu sefer bir komsumuz Boyle bir perde sizde yok ya sizi karakola gotururlerse. Basladi mi ablam dovunmeye Biz n apacagiz bunu. Hadi bakalim kovanin icine sokar perdeyi bir de kibrit cakar yak Allah yak haftalarca o per- de yandi. O komsunun yuzune yaktik ama dunya hakikaten kirildi cok berbatti yani cikilmiyordu Osmanbey e Nisantasi na. (80 yasindaki isci N.C. Tarihe Bin Canli Tanik) (Tugba Cameli ile Akdeniz Sesleri ve Tarihe Bin Canli Tanik Projeleri ekibince hazirlanmistir. Toplumsal Tarih Dergisi Eylul Sayisi)