Yunan basinina gore 6-7 Eylul un sorumlusu Ingiltere dir. Arsivlerde de Ingiltere nin planlanlamada katkisi olduguna dair ipuclari vardir. Ingiltere nin Atina Buyukelcisi ne gore yuzeysel Turk-Yunan iliskilerini bozmak icin kucuk bir sok yetecektir Konuyla ilgili ilginc baglantilardan biri Ingiliz hukumetinin 6-7 Eylul olaylarinin organizasyonunda bir payi olmasidir. 1950 lerin basinda bir Ingiliz somurgesi olan Kibris in Rum-Ortodoks halkinin Yunanistan ile butunlesme istegi Ingiliz hukumetini 29 Agustos-7 Eylul arasinda Londra da Turkiye Yunanistan ve Ingiltere nin katildigi bir konferans duzenlemeye sevk eder. Neden Kibris olayinin cozumune bir katki yapmak degildir. Yunanistan Kibris konusunu sonbaharda Birlesmis Milletler in gundemine goturmeyi planlarken Ingiltere hukumeti Kibris in uluslararasi bir platforma tasinmasini engellemek istegindedir. Konferansla hedeflenen sorunun somurgeci Ingiltere ve Yunanistan in degil Turkiye ile Yunanistan in gundemi oldugunun ispatlanmasidir. Foreign Office burokratlarinin iadesiyle Turkler pasif durumlarindan uyandirildiklari zaman Kibris BM nin gundemine girmeyecekti. Konferanstan once MacMillan Turk delegeleriyle goruserek Yunanistan a karsi uzlasmaz bir tavir sergilemelerini ister: Turkler goruslerini ne kadar sert ifade ederse o kadar olumlu olur. Politik ve ekonomik krizdeki Menderes hukumeti kamuoyunun ilgisini Kibris a cekmeye calisir. Disisleri Bakani Fatin Rustu Zorlu MacMillan in istegi dogrultusunda konferansta sert bir acilis konusmasi yapar; eger Atina Kibris tavrinda degisiklik yapmazsa Turkiye de Lozan Antlasmasi ni tekrar gozden gecirecektir. Turkiye nin bu kati tutumu Yunan delegelerini sasirtir ve Ingilizleri sorumlu tutmalarina yol acar. Olaylarin patlak verdigi 6 Eylul de Londra daki konferans dagilir. Yunan basinina gore olaylarin sorumlusu Ingiltere dir; nitekim arsivlerde Ingiltere nin 6-7 Eylul olaylarinin planlanmasinda bir katkisi olduguna dair ipuclari mevcuttur. Ornegin Atina daki Ingiliz Buyukelciligi nin Yunan-Turk dostlugunun cok yuzeysel bir vaka olduguna deginen ve kucuk bir sokun ornegin Selanik teki Ataturk un evinde meydana gelecek kucuk bir tahribatin derhal iliskiyi zedeleyeceginden bahseden Agustos 1954 tarihli bir beyani soz konusudur. Ingiliz Disisleri nden bir burokrat ise daha acik ifadeyle Ankara da meydana gelecek birkac olayin aslinda islerine cok yarayacagini belirtir. Ingiliz Milletvekili John Strachy de Turkiye nin aslinda Kibris in Yunanistan a verilmesinden cekinmemesi gerektigini cunku garanti olarak Istanbul da buyuk bir Rum azinligi oldugunun altini cizer. Yumusak protesto Ingiltere nin olaylarin hemen ardindan verdigi tepki de dikkat cekicidir. Disisleri Bakani MacMillan Turkiye ye zarar goren Ingiliz vatandaslarin tazminat haklarinin ertelenmesini ongoren yumusak bir protesto ceker. Foreign Office de Ingiliz basininda Istanbul da yasayan Ingilizlerin de buyuk zarar gordugunun altinin cizilmesini ister. Boylelikle Ingiltere nin olaylarin planlanmasinda bir rolu olmadigi kanitlanmak istenmektedir. 6-7 Eylul olaylarinda Ingiltere icin en buyuk basari Amerika nin Kibris politikasinin degismesidir. Yunanistan 1955 baharinda Kibris meselesini BM gundemine getirmek istediginden soz ettiginde hukumeti bu plani desteklemeye egilimli olan Amerika olaylardan sonra ise NATO uyesi bu iki ulkeye ayni icerikte sert bir protesto ceker ve BM de Kibris konusunun gundeme gelmemesi icin lobi calismalari baslatir. Ingiltere amacina ulasmistir. 23 Eylul 1955 gunu BM de yapilan oylamayla Kibris sorunu gundem maddesi haline getirilmez. 6-7 Eylul olaylarinin kimler tarafindan gerceklestirildigi sorusunu cevaplamak icin devletin fail olarak sucladigi kesimden baslanabilir. Sikiyonetim ilan edildikten sonra Istanbul da 5 bin 104 Ankara da 300 Izmir de ise 170 kisi tutuklanir. Hukumetin yaptigi ilk aciklamaya gore genclik Selanik teki patlamalarla ilgili bir miting duzenlemis komunistler de bundan faydalanip tahribat yapmistir. Hukumet 10 Eylul 1955 te sikiyonetim dolayisiyla uc bolgeye ayrilmis Istanbul da Beyazit Beyoglu ve Kadikoy askeri mahkemeleri olmak uzere uc ayri mahkeme kurar. Hâkimler ozellikle polislerin faillerle ilgili hicbir kanit toplamamis olmasindan sikâyetcidir. Sol egilimli sahislar veya komunistler ise polis tarafindan rastgele hazirlanmis bir listeye gore tutuklanir. Listede olmus veya askerde olan kisiler bile vardir. Tutuklularin cogu Aralik 1955 te serbest birakilir. Bunun en onemli nedenlerinden biri muhalefet lideri Ismet Inonu nun hukumeti agir bir dille elestiren ve gercek suclulari takip yerine sucsuz vatandaslara iskenceyle suclayan konusmasidir. Menderes bu konusma icin Inonu ye Pasam vatan bu konusmayi affetmeyecek diyecektir. 6-7 Eylul olaylari iktidardaki Demokrat Partisi Milli Emniyet Hizmetleri (MAH) ogrenci/genclik dernekleri sendikalar ve Kibris Turktur Cemiyeti nin (KTC) isbirligiyle organize edilmistir. Gorunurde ogrenci dernekleri tarafindan resmi olarak Agustos 1954 te kurulan KTC nin amaci Kibris konusunda Turkiye nin pozisyonunu desteklemek ve kamuoyu yaratmaktir. Fakat aslinda Londra daki Turk buyukelciliginin telkiniyle hukumet tarafindan kurulmus olan bu dernegin yonetiminde su adlar gorulur: Hikmet Bil (Hurriyet gazetesi yaziisleri muduru ve avukat) Husamettin Canozturk Milli Talebe Federasyonu Baskani) Orhan Birgit (gazeteci) Ziya Somer (ogrenci) ve gazeteci oldugunu one suren Kamil Onal. Dernek kurulusundan itibaren hukumetle yakin isbirligi icinde olmustur. Ornegin Hikmet Bil Menderes ve Disisleri Bakani Fuat Koprulu ye 1952 Atina gezisinde -Menderes in ozel istegiyle- refakat eder. Her ne kadar Bil dernegin halktan bagis toplayarak Kibris davasi icin hukumete teslim ettigini one surse de aslinda tersine devletin destegi soz konusudur; KTC ye kurulus yilinda 350.bin TL daha sonra da her sene 200.bin TL odenir. Sadece gazeteci degil ayni zamanda MAH uyesi olan bir diger idare heyeti uyesi Kamil Onal ise KTC den once Ermeni ve Kurtlerin aktivitelerini gozlemlemek uzere Suriye de gorev almistir. KTC ayni zamanda ogrenci ve genclik dernekleriyle de yakin iliski icindedir. Ornegin Turkiye Milli Talebe Federasyonu Baskani Husamettin Canozturk KTC nin idare heyetindedir ve dernekte ogrenci sayisi bir hayli yuksektir. KTC nin diger bir ayagini teskil eden sendikalar da o donemde hukumet tarafindan finanse edilen ve ideolojileri devlet tarafindan belirlenen orgutlerdir. KTC ile sendikalar arasindaki isbirligi KTC sube baskanlariyla sendika baskanlarini ayni kisilerin teskil etmesine kadar gidebilmektedir. Tekstil Orme Sanayii Iscileri Sendikasi Baskani Bahir Ersoy hem Turkiye Milli Genclik Teskilati nin (TMGT) baskani hem de KTC nin kurulus uyesidir. KTC Pasabahce subesinin idare meclisi de Pasabahce Cam ve Sise Sanayii Iscileri Sendikasi nin idare heyetince olusturulmustur. Motorlu Tasit Iscileri Sendikasi Idare Meclisi Uyesi Fethi Celik ayni zamanda KTC nin Karagumruk subesi idare meclisine Su Iscileri Sendikasi uyesi Kemal Nadi Fatih subesi idare meclisine uyedir. YARIN: Aslinda kucuk capli bir olay planlanmisti... -------------------------------------------------------------------------------- Annem basortusu takti Turk sandilar ISMAIL SAYMAZ ISTANBUL - Kumkapi da iki katli kâgir evinin onunde yarim yuzyil onceki kâbusu anlatiyor Sarkis Cerkezyan. Gizli TKP uyesiydi. Kumkapi da iki marangoz dukkâni vardi. Evi Yedikule deydi. Anneme Musluman kadinlar gibi gorunsun diye beyaz basortusu taktik. Pencereye bir bayrak uydurduk. Kapiya oturdum. Kalabalik bir grup onumden akti. Kiminin elinde bir top kumas kiminde bir makine parcasi vardi. Butun cadde esya doldu. Sadece Rum evlerini degil tum gayrimuslimlerinkini yagmaladilar. Yedikule Caddesi uzerindeki bir kiliseyi atese verdiler. Kivilcimlar bizim evin ustune dusuyordu. Caddede uc kisi durdu. Bizim eve bakiyorlardi. Yanlarina gittim Bu evin sahibi Ermeni. Simdi Florya da yazlikta. Asagida ben varim hatirlatirim dedim. Annem Musluman bir kadin gibi kahve pisirdi. Ictik birlikte... Yagma saatler surdu. Gece yarisina kadar kapidan ayrilmadim. Sonraki gun dukkânima gittim. Kepenkler kirilmis dukkâna girilmisti. Benim dukkâna komsum Laz Mehmet girmis. Sabahlari birlikte cay icerdik. Cok agrima gitti. Evet 6-7 Eylul de cok cektik. Ama bu halkin cok iyiligini gorduk. Tehcirden kacip Karaman daglarina cikan babami idam fermani olmasina ragmen sakladi Turk koylusu. Esimin cenazesine ta Silifke den geldiler. Ermenistan a yerlesecektim birakip da gidemedim. Hem hanim istemedi hem de yoldaslarim birakmadi. Cunku buyuk duslerimiz vardi. -------------------------------------------------------------------------------- Taniklar anlatiyor: Beyoglu nu yiktilar siz duruyorsunuz... Uc parti olarak geliyorlardi. Ilk parti bagiriyor cagiriyor ikinci parti Rum dukkânlarini kiriyordu. Kepenkler kolay acilmiyordu. Hazirlikliydi bu is ellerinde demir sopalar kepenkleri deldiler actilar neler varsa hepsi yere dokuldu. Ucuncu parti hirsizlik icin geliyordu. Ve canlar caliyordu kiliselere girdiler canlari caliyorlardi. 12 ye kadar yani... Nasil yasadik tarif edemem. Rumlar 1953-1954 yillarinda Kibris in Yunanistan a ilhaki istemiyle adada Turklere ve Ingilizlere yonelik siddete baslarlar. Kisa surede Kibris sorunu milli bir dava haline doner. O yillarda ekonomik durgunluk vardi enflasyon artiyordu. Muthis bir darbogaza girdi Turkiye darbogaza girince halkin (ilgisini) baska bir tarafa cekmek icap etti. Birbiri ardina Kibris sorununu sahiplenen dernekler kurulur. Ulusal basinda baslatilan bir kampanya ile Patrikhane ve Rumlarla ilgili yayimlanan olumsuz haberler vatandaslarin Ya Taksim ya olum sloganlari ile Istanbul Ankara gibi buyuk kentlerde mitinglere zemin hazirlar. Takvimler 1955 yilini gosterdiginde Kibris sorunu ic ve dis politikanin en onemli tartisma konusu haline gelir. Agustos sonunda baslayan ve Ingiltere nin davetiyle duzenlenen Londra Konferansi nda adanin ve garantor devletlerin statuleri tartisilir. Konferansin ikinci tur gorusmeleri baslamadan bir gun once 4 Eylul gunu Kibrisli Turkler Rumlarin adada yuruttukleri Enosis politikasini mitinglerle protesto ederler. 6 Eylul ogle saatleri 6 Eylul gunu Selanik teki Ataturk un evinin bombalandigi haberi Istanbul a ulastiginda Basbakan Adnan Menderes Cumhurbaskani Celal Bayar ve Istanbul Valisi Fahrettin Kerim Gokay ogle yemeginde beraberdir. Menderes haberin radyodan duyurulmasi talimatini verir. Istanbul Ekspres gazetesi de ikinci baskisini yaparak haberin tum Istanbul da duyulmasini saglar: O gun Dolmabahce deki mactan ciktik kapida aksam gazeteleri vardi. Ekspres buyuk baslik atmisti Atamizin evi bomba ile hasara ugradi diye. Herkeste buyuk bir infial dogdu. Fakat sonradan ogrendik ki Ataturk un evine bombayi koyan MIT mis. (72 yasindaki emekli bankaci H.O. Tarihe Bin Canli Tanik) Kibris sorunuyla ilgilenen dernekler bu haberi kisa surede duyar ve misillemeye yonelik aciklamalar yaparlar. Tepki sokaga dokulmeye hazirdir ve ayni gun aksamustu derneklerin orgutledigi buyuk bir grup Taksim e yuruyuse gecer. Ilerleyen saatlerde Ya Taksim ya olum Kibris Turktur Turk kalacaktir sloganlari ile yuruyen gruplar ilk olarak Rum gazetelerinin burolarina saldirir. O aksam sinemadaydim meger ki gunduzden beri hazirliklar varmis Sureyya Sinemasi ndaydim film oynarken durdurdular filmi biri cikti sahneye bir seyler soyledi Ne alakasi var dedik yine de aymadik ciktik ki millet caddelerde! (71 yasindaki eczaci M.S. Tarihe Bin Canli Tanik) Ancak Musluman ailelerin bir kismi o gece olacaklardan haberdardir: Haber geldi bize bu gece bir seyler olacak dediler biz korktuk sanki bize olacakmis gibi. Manol un kurukahve dukkânini Rum gazinolarini kirdilar. Rumlarin nesi varsa hepsini kirdilar. Yervant vardi o Yahudi ydi onun mefrusat dukkâninin camlarini kirdilar yirttilar kumaslari; toplari boyle arabalarin arkalarina bagladilar arabanin biri bu tarafa gitti biri su tarafa yirttilar onlari. (60 yasindaki ev kadini M.Y. Akdeniz Sesleri) Korkmayin biz buradayiz Olaylar bizim burada Buyukdere de de baslayinca gayrimuslim komsularimiz tedirgin oldu biz de onlari evimize aldik. Babam kiliseye takildi. Ama yine de arkadan girip yakmislar kiliseyi. Sabaha kadar nobet tuttuk. Baska yerlerden motorlarla gelenler oldu. (84 yasindaki muteahhit S.O. Akdeniz Sesleri) Buyukdereli genclerin bizlerin Rum arkadaslarimiz vardi. Ben o zaman kulup baskaniydim Rum cocuklari cagirdim Telas etmeyin biz buradayiz size bir sey yaptirmayiz dedim. Korktular sindiler dovecekler parcalayacaklar oldurecekler diye. Hic unutmam Andon vardi matbaaci. Apostol vardi sonra. Beyaz Park a dogru sahilden yuruyoruz beraberce bu arada haberler geliyor Beyoglu nu soyle yiktilar boyle parcaladilar. O sirada bir araba geldi kirmizi visnecurugu renginde. Arkasindan upuzun kumas parcasi surunuyor yerlerde. Tam parkin onunu donerken arabanin icinden Ne duruyorsunuz lan Beyoglu nu yakiyorlar Rumlarin yerlerini yiktilar siz duruyorsunuz! dediler. Araba hizla gitti. Andon a dedim ki Sen merak etme evine biraktim onu. Kilisenin kapilarini kirmislar cok guzel ikonalar vardi hep parcalamislar yerlere atmislar. (Emekli bankaci H.O.) Kiliseler de yagmalandi Sehrin dort bir yaninda evler ve isyerleri yagmalanirken kiliseler de atese verilir; hatta bazi gayrimuslim mezarliklari parcalanir. Balikli Rum Kilisesi nin papazi oldurulur. Kiliselere girdiler bidonlarin icine gaz doldurdular kiliseleri yaktilar Burasi Rum kilisesi dediler. Samatya daki kiliseye girmisler orayi da tarumar etmisler. Sanmislar ki o da Rum kilisesi kilise ya! Mahmutpasa yi berbat ettiler. Onlar sandilar ki butun seyler dukkânlar Rum du halbuki Ermeni de vardi orda. Genel olarak Ermeni kilisesine dokunmadilar ne patrikhaneye dokundular ne Kumkapi daki kiliseye dokundular. Tertipti tertip soyle ki Aileye dokunma mala dokun aileye dokunmadilar. Geldiler ne varsa yiktilar radyolari asagi attilar buzdolaplarini asagi attilar. Capulcular Rumlarin kadinlarinin ellerinden yuzuklerini bileziklerini aldilar. Disaridan gelenler Hangisi Ermeni evi hangisi Rum evi? diye soruyorlardi. Bizim yanimizdaki ev Rum du onu tarumar ettiler. Olaylar yagma ve talana donusur. Bizim kosedeki mezeciye sutcu Argiri saldirdilar. Bahariye Caddesi ve Altiyol dan asagi kumas dukkânlari ve kuyumcular yagma edildi. Ben gozumle gordum kasarpeyniri imalathaneleri vardi kasarlar denize yuvarlanarak gitti. Kumas yiginlarindan tramvaylar calisamadi. (67 yasindaki sofor A.I.T. Akdeniz Sesleri)