Ekspres in Yaziyooor! Ataturk un evine bomba kondu manseti saat 16.30 da Istanbul a yayilir. Bombayi koyanin MIT ci bir genc oldugu ortaya cikar. Bu kisi daha sonra Turkiye de vali olur. 5 Eylul gecesi Selanik teki Turk Konsoloslugu nun tam yaninda bulunan ve ayni bahceye bakan Ataturk un evinde kucuk bir bomba patlar. Sadece camlarin kirilmasina sebep olan bu bombanin Turkiye deki etkisi cok buyuk olur. Yunan polisi yaptigi arastirma sonunda bombayi Yunanistan daki Turk azinligin mensubu Oktay Engin in attigini tespit eder. 21 yasindaki Oktay Engin Turk devletinin verdigi burs ile Selanik Universitesi-Hukuk Fakultesi nde okumaktadir. Engin ve konsolosluk bekcisi Hasan Ucar olaydan sonra Yunan makamlarinca tutuklanir haklarinda dava acilir. Diplomatik baskilar sonucunda gecici olarak serbest birakilan Engin bir yil sonra Turkiye ye kacar. 5 yil sonra 1960 da Yassiada Mahkemeleri ndeki 6-7 Eylul olaylari sorgulamalarinda dinlenen taniklar Ismail Tamcelik ve MIT mufettisi Ibrahim Oguz un ifadelerine gore Engin aslinda Turk istihbarati adina calismaktadir. 1956 da Turkiye ye geldikten sonra donemin Istanbul Valisi Fahrettin Kerim Gokay in yardimi ile Oktay Engin e belediyede is bulunur. Istanbul da universite egitimini tamamladiktan sonra Icisleri Bakanligi nda calismaya baslayan Engin sonunda Nevsehir valiliginden emekli olur. EKSPRES BASKIYLA ILAN Selanik te Ataturk un evine bomba konuldugu haberi Turkiye radyolarinin oglen 13.30 haberlerinde duyurulur. O donemde radyo bir anlamda luks tuketim mali oldugu icin ancak hali vakti yerinde ailelerin evinde bulunmaktadir. Halk arasinda radyo sahibi olanlarin sayisi azdir. DP il yonetiminde bulunan ve Basbakan Adnan Menderes e yakinligi ile taninan Mithat Perin in sahibi oldugu Istanbul Ekspres gazetesi ogleden sonraikinci baski yaparak Ataturk un Selanik teki evine bomba atildigi haberini halka duyurur. Gazete 16.30 dan itibaren satisa sunulmustur. Istanbul sokaklarinda Yaziyooor! Ataturk un evinin bombalandigini yaziyor cigliklari ile dolasan gazete saticilari sayesinde 6 Eylul aksamustu Istanbul bu haberle calkalanir. Haberin radyoda duyulmasindan hemen sonra KTC yonetiminde olan ve istihbarat orgutleri ile iliskisi bulunan Kamil Onal Istanbul Ekspres gazetesine su aciklamayi yapar: Mukaddesata el uzatanlara bunu pahali odetecegiz. Bu demec gazetenin birinci sayfasinda buyuk puntolarla yayinlanir. Kamil Onal dan bu demeci alan gazeteci Goksin Sipahioglu zaten Istanbul Ekspres gazetesinin o gunku mensetini atan kisidir. O yillarda Turkiye de yaz saati uygulamasi yoktur aksam ezani 18.40 da okunmaktadir ve saat 19.00 da artik hava kararmistir. TAKSIM DE TOPLANDILAR Once sahneye kistirticilar cikar. Bunlar esas olarak ogrenci dernekleri veya KTC uyesi olup ellerinde Ataturk resimleri KTC nin bastirmis oldugu Kibris Turktur afisleri ve Istanbul Ekspres gazetesinin Atamizin evi bomba ile hasara ugradi baslikli ikinci baskisi ile Taksim Aniti etrafinda toplanmislardir. Kilik kiyafetleri duzgun ve hiddetli gencler kendilerine nutuk atan ve Selanik te yapilanlarin Rumlar in yaninda kalmamasinin gerektigini soyleyen liderleri tarafindan propaganda yagmuru altindadir. Bu arada sehrin degisik semtlerinden toparlanarak KTC Soforler Cemiyeti Isci Sendikalari ve DP yerel orgutleri tarafindan arabalara bindirilmis yeni kitleler Taksim e dogru sloganlar atarak ilerlemektedir. Yavas yavas Taksim Meydani nda toplanan kalabalik Istiklal Caddesi nedogru yuruyuse baslar. Merhum Hakim Amiral Fahri Coker koleksiyonu icindeki fotograflarda bazi sahislarin uzeri X isareti ile isaretlenmistir. Bunlar daha sonra kurulan sikiyonetim mahkemeleri sirasinda tutuklanmis ve buyuk bir olasilikla bas tahrikci olarak tanimlanmis kimselerdir. Istiklal Caddesi ne giren kalabalik grup liderleri yonetiminde her tarafa cekilecek bir kivama gelmistir. Soforler Cemiyeti Isci Sendikalari ve DP yerel orgutlerinin toparladigi kalabaliklar da eli bos gelmemislerdir. Bazilarinin elinde sopalar vardir. Hiddetli kalabalik Istiklal Caddesi ne girdikten kisa sure sonra liderler daha onceden listesini cikartmis olduklari ozellikle Rum cemaatine ait dukkanlarin onunde durarak tahrip surecini baslatmislardir. Dukkanlarin once kepenkleri daha sonra icinde ne varsa kirilip dokulmustur. Merhum Hakim Tumamiral Fahri Coker koleksiyonu icindeki fotograflardan birinde Beyoglu nda bir birahanenin tahrip edilisi gosterilmistir. Arkadaki saatin 20.20 yi gosteriyor olmasi olaylarin tahrik asamasindan tahrip asamasina gecisinin 1 5 veya 2 saatlik bir zamana sikistigini gostermektedir. BEN POLIS DEGIL TURKUM Butun bunlar olurken emniyet gucleri olaylari genellikle seyretmislerdir. Cogu kez de tahripcilere sempatik davranmislardir. Dr. Dilek Guven olaylari yasamis bazi kisilerle sozlu tarih mulakatlari yapmistir. Istanbullu Rum Mihalis Vassiliades in soyledikleri polisin olaylara yaklasimini gostermesi bakimindan cok ilginctir: Beyoglu nda evimizin kosesinde bir firin vardi. Sahibi aslinda Arnavut tu ama Ortodoks oldugu icin herkes onu Rum zannederdi. Karsimizda da bir karakol vardi. Firinci yaptigi corekleri hicbir zamanertesi gune birakmazdi. Her aksam arta kalanlari karakoldaki polislere verirdi. O gece iki kisi firinin camlarini indirince hemen Komisere sikayete gitti. Komiser ona soyle cevap verdi: Hicbir sey yapamam. Ben bugun polis degil; Turkum !!! Donemin Istanbul Trafik Sube Muduru Orhan Eyuboglu (daha sonra CHP milletvekili) Yassiada da verdigi ifadede Beyoglu nda Zappion Rum Kiz Lisesi nin camlarinin kirildigini gordugunu ve bunu yapanlari emrindeki polis gucu ile dagittigini anlatir. Biraz sonra etrafta olaylari izleyen Emniyet Genel Muduru Ethem Yetkiner i gorup yaptiklarini anlatmis ve su cevabi almistir: Orhan Bey bir cam icin bu kadar siddet gostermeyin! Emniyet gucleri meselenin birkac kirik cam ile kapanacagini sanarak bastan son derece pasif kalmislar hatta Yassiada da ifade veren bazi polis memurlari o gece karakollarin kapilarini uzerlerine kilitliyerek disari cikmamayi tercih ettiklerini belirtmislerdir. TAHRIP VE YAGMA DALGASI Olaylar bir noktadan sonra butun Istanbul a yayilmistir. Gayrimuslim vatandaslarin ve ozellikle Rumlarin yogun oldugu semtlerden baslayarak Eminonu Kurtulus ve Bogaz kiyilarina kadar uzanan tahrip ve yagma dalgasi yasanmistir. Bazi yerlerde sehrin Musluman ahalisi Rum komsularini korumus yagmacilari semtlerine ugratmamislardir. Istanbullu Dokdakis Donias in Dr. Dilek Guven e anlattiklari ilginctir: Arkadasim Zafer in teyzesi Rum komsusunun kapisina dikildi ve adamlara soyle dedi: Pavli Efendi nin evine girmek icin once bana saldirmaniz gerekiyor. Adamlar hemen geri donduler!... Prof. Ayhan AKTAR