Osmanli Ermenilerine ne oldu? Olenlerin sayilari konusunda anlasmazlik olmakla beraber Suriye ye tehcir edilen yani zorunlu goce tabi tutulan yuz binlerce Ermeni’nin katliam aclik ve hastaliktan telef oldugu konusunda tartisma yok. Tartisma esas olarak 1915-16’da meydana gelen katliamlari Ittihat ve Terakki yonetiminin orgutlemis olup olmadigi yani bunun kasten uygulanmis bir soykirim olup olmadigi sorusu uzerinde odaklanmakta. Bu soruya iliskin en yeni katki ABD’de yayimlanan Middle East Quarterly dergisinin Sonbahar 2005 sayisinda yer alan Revisiting the Armenian Genocide/Yeniden Ermeni Soykirimi Uzerine” baslikli makale (www.meforum.org/article/748). ABD’nin Massachusetts Universitesi emekli siyaset bilimi profesoru Guenter Lewy’nin makalesi yazarin bu yil yayimlanan The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide/Osmanli Turkiye’sindeki Ermeni Katliamlari: Tartismali bir Soykirim” (Utah Universitesi Yayinlari 2005) baslikli kitabinin ulastigi sonuclarin bir ozeti niteliginde. Lewy katliamlarin Osmanli hukumetinin Ermenileri imha karari sonucu meydana geldigi yani soykirim olusturdugu tezinin saglam temellere dayanmadigini ileri suruyor. Lewy’nin argumanlari soyle: Dikkatli bir sekilde incelendigi takdirde soykirim tezinin dayanaklarindan her birinin oldukca tartismali oldugu goruluyor. Soykirim tezinin birinci dayanagi 1919-20 yillarinda kurulan Osmanli askerî mahkemelerinin Ittihat ve Terakki hukumeti yetkililerini Ermeni katliamlarini orgutlemekten sorumlu bulup mahkum etmis olmasi. Ne var ki (Turk kamuoyunda Ittihatci yoneticilere karsi kisisel intikam duygulariyla motive olduguna ya da Itilaf devletlerinin ve ozellikle Ingiltere’nin Osmanli devletini paylasma planinin bir parcasi olduguna inanilan) bu mahkemeler hukuk kurallarina uygun bir bicimde gorulmedigi gibi verdikleri kararlar da dogrulugu denetlenmeyen belge ve ifadelere dayaniyordu. Soykirim tezinin ikinci dayanagi katliamlarin resmi bir kurulus olan Teskilat-i Mahsusa tarafindan gerceklestirildigi. Oysa bu teskilat uzerine bugune kadar gerceklestirilen tek akademik arastirmayi yapan Philip Stoddard’a gore Ermeni tehcirinde bu teskilatin hicbir rolu olmadi. (”The Ottoman Government and the Arabs 1911 to 1918: A Study of the Teskilat-i Mahsusa/Osmanli Hukumeti ve Araplar: 1911-18: Teskilat-i Mahsusa Uzerine Bir Arastirma” yayimlanmamis doktora tezi Princeton Universitesi 1963.) Yeni belgeler ortaya konmadikca bu iliski kanitlanmamis bir iddiadan ibaret kalmaya mahkum. Katliamlari kimin gerceklestirdigi sorusuna kesin bir cevap verilmesi cok guc. Teskilati suclamak politik bakimdan uygun gorulebilirse de katliamlarin yagmaci Kurt asiretleri ve guvenlik gucleri tarafindan gerceklestirilmis olmasi daha buyuk olasilik. Soykirim tezinin en guclu dayanagi ise Aram Andonian adli bir Ermeni’nin Halep’teki tehcir komitesinin sekreteri Naim Bey’den aldigini ileri surdugu katliamlari Talat Pasa’nin emrettigini gosteren resmi belgeler. Oysa onde gelen Osmanli tarihcilerine bu arada Erik Zurcher’e gore Andonian belgelerinin sahte olduklari gosterilmistir”. Resmi kayitlarda adina rastlanmayan Naim Bey’in varligi bile kuskuludur. Lewy bu argumanlardan hareketle soykirim miydi degil miydi” sorusu etrafinda donen sagirlar diyalogunun terk edilmesi ve saglam veriler toplanmasina yonelik ciddi tarih arastirmalarina odaklanilmasi gerektigi sonucuna variyor. Tarihi onu siyasi amaclarina hizmet etmesi icin yagmalayan milliyetcilerin elinden kurtarmanin mumkun olup olmayacagini zaman gosterecek.” diyor. Ermeni sorunu”na cozum elbette ki tarihcilerin degil siyasetcilerin gorevi. Ne var ki tarihi aydinlatmak da birbirlerinin calismalarini elestirerek denetleyen ciddi tarihcilerin isi. Bu ciddi isin tesvik edilmesi Ermeni katliamlarinin faillerinin ortaya cikarilmasi icin ise tarih soykirim” suclamasinin ipotegi altinda tutulmamali