12 Havariler Kilisesi 929-953 arasinda Ermeni Bagratid Krali Abas tarafindan yaptirildi. Bina 12 yildir Kumbet Camii olarak hizmette. Kars ta Ermeni krali Abas in yaptirdigi 12 Havariler Kilisesi bin yil kilise-cami arasinda gitti geldi. 1993 ten beri cami olan binada Ermeni turistlerin ayin yapma istekleri tepki cekiyor Kars taki 12 Havariler Kilisesi ya da diger adiyla Kumbet Camii dogunun Ayasofyasi oldu. 15 kisilik Ermeni turist kafilesi onceki gun tarihi yapida ayin yapmak istedi. Imamin tepki gosterdigi grup ayini caminin dis duvarlarinda mum yakarak surdurdu. Bu kez de halk tepki gosterince Ermeni turistler ayini tamamlamadan ayrildi. Sik sik el degistirdi Karsli tarihci Vedat Akcagoz un verdigi bilgiye gore 12 Havariler Kilisesi (Surb Arak elots) 929-953 arasinda hukumranlik yapan Ermeni Bagratid Krali Abas doneminde yapildi. Kenti 1064 yilinda ele geciren Selcuklular kiliseyi camiye cevirdi. Ancak Selcuklularin daha sonra geri cekilmesiyle cami bos kaldi. Kars in 1579 yilinda Osmanlilara gecmesi uzerine 12 Havariler Kilisesi nin adi da Kumbet Camii ne donusturuldu. Kent 298 yil sonra Rus guclerinin eline gecince Kumbet Camii de yeniden kiliseye cevrildi ve bu donemde kale baskilisesi olarak anildi. Son tarih 1920 Kars 1917 de yeniden Turklerin eline gecince kilise yine camiye cevrildi. Turkler 1918 yilinda geri cekilmek zorunda kalinca cami tekrar kilise yapildi. Ve Turklerin 1920 deki zaferiyle kilisenin kapisina kilit vuruldu. 44 yil metruk kaldi 1964 e degin metruk kalan kilise bu sure icinde benzin deposu olarak kullanildi alkoliklerin ugrak yeri haline geldi. Kilise 24 Haziran 1964 te daha sonra Kars Muzesi ne donusturulen eski eserleri koruma ve muze memurlugu bunyesinde muze olarak hizmet vermeye basladi. Muzenin 1978 de yer degistirmesiyle kilise 1993 e kadar terk edildi. Vakiflar Genel Mudurlugu 1993 yilinda kiliseyi Diyanet Isleri Baskanligi na devretti. Boylece kilise 70 yil sonra yine cami olarak kullanilmaya baslandi. Ermenilere izin yok Surekli cami-kilise arasinda gidip gelen tarihi bina ibadet etmek isteyen Ermenilerle Diyanet gorevlileri arasinda da gerilim yaratiyor. Yaklasik iki hafta once Ermenistan dan gelen bir turist grubu camide ayin yapmak istemis once imam Mehmet Altun sonra il muftusu Ismail Bayrak tarafindan geri cevrilmisti. Bayrak in Camide ayin yapilmaz demesi uzerine grup kenti terk etmisti. Tarihi bina onceki gun de benzeri gerilime sahit oldu. Duaya bile tepki var Erivan dan gelen 15 kisilik turist kafilesi ziyaret ettikleri binada ayin yapmak isteyince yine caminin imami Altun kabul etmedi. Altun Iceride ayin yapmak yasak diyerek grubun disari cikmasini istedi. Ermeni turistler disari cikarak ayinlerini cami duvarinin kenarinda mum yakarak surdurdu. Burada mumlar yakip dua eden Ermeni turist grup bu kez de cevredekilerin tepkisiyle karsilasti. Ortamin gerginlestigini fark eden grup ayini tamamlamadan camiden ayrildi. Cami bahcesinde ayini izleyen bazi vatandaslar duvar uzerinde yakilan mumlari atarak tepki gosterdi. Muftu: Hep camiydi! Imam Altun Islam dininde cami icinde ayin yapilmasi gunahtir. Muftulugun bu konuda da zaten yasak uyarisi var derken muftu Bayrak sunlari soyledi: Bina 1064 den sonra yalnizca 40 yil kilise olarak kullanildi. Burasi kilise degil cami. Kadrolu bir imami ve cemaati var. Vakiflar ve Diyanet nezdinde de cami olarak taniniyor. Bu durumda ben neden Ermenilerin camide ibadet etmelerine izin vereyim ki? Dink: Kilise kalmali Istanbul da Ermenice ve Turkce haftalik olarak yayimlanan Agos Gazetesi Genel Yayin Yonetmeni Hrant Dink ise binanin kilise olarak kalmasi gerektigini soyledi. Dink su bilgileri verdi: 12 Havariler Kilisesi mimari bakimdan dogu Ermeni kiliselerinin tipik bir ornegi. Gecen yil burayi gezmeye gittigimde onceki yillarin aksine fiili olarak camiye donusturultugunu gordum. Eskiden herkese acikti Imam atanmis yere hali serilmisti ve giriste ayakkabilarinizi cikarmak zorundaydiniz. Oysa onceki yillarda ayakkabiyi cikarmadan isteyen iceriye girebiliyor dua edebiliyordu. Benim boyle bir gelenegim olmadigi icin bolgeye gittigimde kiliseye girmedim. Van daki Akdamar Adasi ndaki kilisenin restorasyon calismalarini baslatan hukumet burayi da gercek kimligine iade etmeli. En dogru tutum bu olur. O tarihi bina kilise olarak yapildi ve oyle kalmasi da en dogru cozumdur. Belediye: Muze yapalim Kars Belediye Baskani Naif Alibeyoglu ise tarihi binanin en kisa surede restore edilmesi gerektigini ifade etti. Alibeyoglu Binanin restore edildikten sonra kultur merkezi veya muze olarak kullanilmasi cok daha uygun olur. Cami olarak kalsa dahi onemli olan kulturel mirasin korunmasi. Su durumda bile en azindan yikilmaktan kurtuluyor. Kaleici nde kulturel mirasin canlandirilmasi kapsaminda buraya da el atmayi dusunuyoruz diye konustu.