Dolmabahce Sarayi ndaki Milli Saraylar Arsivi’nden depoya gonderilen 80 konteynir belge incelemeye alininca yakin tarihe isik tutacak belgeler ortaya cikti. Bunlar arasinda Rus ordusundaki Ermenilerin yaptigi katliam vesikalarindan padisahin gundem defterine Mustafa Kemal Ataturk’un tesrifat gunlugunden Vahdettin’in Kurtulus Savasi sehitleri icin Ayasofya’da okuttugu mevlidin yazismalarina kadar bircok onemli belge var. 2 yil daha surmesi ongorulen calismalar tamamlandiginda 1908’den Demokrat Parti donemine kadar olan zamani kapsayan yaklasik 5 bin evrakin muhtevasi netlesecek. 1987’de Zarif Orgun baskanliginda yurutulen calismalar sonucu Milli Saraylar Arsivi olusturuldu. 1992’de ise arsiv hicbir sayim yapilmadan arastirmacilara acildi. 2004 Eylul’unden bu yana arsivin sorumlusu ve Tasnif ve Duzenleme Komisyonu baskanligi gorevini yuruten Tuncay Cengiz Goncu butun arsiv icin sadece iki katalog bulundugunu; ancak raflarda duran pek cok belgenin katalogda yer almadigini bazi evrakin da mukerrer kaydedildigini soyluyor. Adnan Menderes’in Pakistan gezisinin fotograflari ve Abdulmecid’in eskiz defterlerinin de aralarinda bulundugu 2 bin 104 zarf icindeki 5 bin civarindaki belge ise yillar boyu raflarda kimsenin haberi olmaksizin durmus. Bundan daha aci olaniysa 2000 yilinda 80 konteynir dolusu evrakin arsivden atilmasi. Donemin gorevlisi tarafindan gereksiz’ olduguna karar verilen evrak arasindan secilen birkac numune Ali Ihsan Gencer baskanligindaki heyete gosterilmis. Heyet gosterilen orneklere bakip olur’ raporu verince 40 konteynir dolusu evrak atik malzeme’ diye depoya terkine’ gonderilmis. Goncu’ye gore bu uygulamada o donem basinda arsivler hakkinda cikan cope donmus’ iddialarinin da payi var. 2005 Mart’inda ilk etapta 5 konteyniri arastiran Goncu ve ekibi hem Osmanli hem Cumhuriyet donemine ait birinci sinif arsiv belgelerine ulasmis. Bunlar arasinda Ermeni komitacilarin elinde yakalanan silahlarin fotograflari hazine-i hassa evraklari Rus ordusundaki Ermenilerin yaptigi katliami anlatan savas jurnalleri cumhuriyet donemine ait I. Sube istihbarat raporlari ve Mustafa Kemal’in tesrifat gunlugu gibi belgeler var. Yillardir depoda duran evrak icin Goncu Basbakanlik Devlet Arsivleri’nde bu nitelikte belgelerin birinin eksikliginde yer yerinden oynar. diye konusuyor. Meclis Baskani Bulent Arinc ve Milli Saraylar Daire Baskani Cemal Oztas’in destegiyle kurulan Sayim-Tespit Komisyonu ile Tasnif-Duzenleme Kurulu’nun amaci belgelerin envanterini cikardiktan sonra bunlari Basbakanlik Devlet Arsivleri’ne (BDA) teslim etmek. Goncu Ne restorasyon ne de muhafaza bizim isimiz degil. Biz sadece vazifemizi yapip onlari ortaya cikardik. Eger BDA 2006 planlamasinda yer verirse biz evraki kendilerine teslim edecegiz.” diyor. Zaten buradaki belgeler de BDA’dakilerin devami niteliginde. BDA’daki belgeler 1908’de sonlanirken Milli Saraylar Arsivi’nin tarihi 1908’den basliyor. Yani uzerine pek cok tartismanin yapildigi Osmanli’nin son ve Cumhuriyet’in ilk yillarina ait resmî kaynaklara buradan ulasmak mumkun. Dolmabahce Sarayi Cumhuriyet doneminde de Riyaset-i Cumhur makami olarak kullanildigi icin bu doneme ait pek cok onemli bilgi burada mevcut. Ozellikle toplumsal tarihle ilgilenen arastirmacilar icin sarayin ve Cumhurbaskanligi’nin tuketim aliskanliklari protokolleri ve siyaset bicimlerini ornekleyen belgeler envanteri tutulduktan sonra yeniden arastirmacilara acilacak. Milli Saraylar arsivinde sozde Ermeni soykirimiyla birlikte yorumlanabilecek belgeler de bulunuyor. Bunlardan biri Rus ordusundaki Ermenilerin bolgedeki halka yonelik yaptigi katliami anlatan bir jurnal. Digeri ise ayni donemde savas sartlari altinda ihanet ettikleri gerekcesiyle Musluman tebadan idam edilenlere ait belgeler. Goncu bu belgeler isiginda yasananlarin bir soykirim degil savas donemine ait genel bir cezalandirma olarak algilanmasi gerektigini soyluyor. Ve arsiv tutmada titizligiyle bilinen Osmanli’dan iki ilginc evrak: Timarhanede kalanlara yapilan harcamanin dokumu ile saray ascisinin ayrilma tutanagi. Ilk evrakta 263 divanenin her birine 100 paradan birer karpuz’ ayrica 53 tane divane hatunun her birine 2’ser kurusluk 53 yemeni’ alindigi yazili. Saray ascisi ise 17 Mart 1340’ta saraya veda etmis. Vahdettin’e arz’ edilen son bilgiler Arsivde simdiye dek 250 bin belge incelendi. Bulunan belgelerden sadece arsiv malzemesi olarak degil sergi ve katalog hazirlamak icin de yararlanilacak. Cogu Osmanli donemine ait belgeler arasinda 50-60 adet hulasa-i maruzat’ defteri var. Bu defter padisaha gundemin sunuldugu defter. Gundemler 1 Kasim 1922’de bitiyor. Goncu gurul gurul akan sonra damlamaya baslayan derken kuruyan bir cesme gibi’ seklinde niteledigi hulasa-i maruzat defterinin son sayfalari hakkinda sunlari soyluyor: Padisaha sunulan gundemin oldugu yerin basligi arz’. Buna karsi padisahin talimati ise mucibi’ basligi altinda yaziliyor. Onceleri her iki kismi da dolu olan bu defterlerde saltanatin kaldirilmasina yakin once arzlar ve mucibi azalmis. Sonra arz var; ama mucibi bos. Sonra arz da kesiliyor.” Vahdettin’in yurttan ayrilmasindan uc gun once son olarak sunulan arz ise Sirkeci’deki Meymenet Han’in pencere vs. gibi bazi aksamindaki eksiklerin giderilmesine dair. Vahdettin’e dair bir baska belge ise Sultan’in Anadolu’da yurutulen Kurtulus Savasi’nda sehit dusenler icin Ayasofya Camii’nde mevlit okuttugunu gosteriyor.