Ataturk un meclisi kapatma fikri vardı. İnonu lastikli cevap veriyor Karabekir ise Meclis kapatılırsa ben Ankara ya gelir acarım diyor. 1920-23 te Ataturk un mecliste Turklere yakısan kıyafet bu degildir diye Batılı kıyafetin ve modernizmin... Ne kadar baskı yaparsanız yapın yalanın da bir omru var. Omur tamamlandıgında nasıl olduğunu hic anlamadan toplum gerceği merak etmeye baslıyor. Yalanlar tartısma masasına yatırılıyor. Turkiye yıllarca kendi yakın tarihini kendi halkından gizledi. Biz Sarıkamıs ı Ermeni faciası Balkan Savası nın icyuzunu oğrenemeden buyuduk. Tarih hep bizim haklı bizim cesur bizim kurban olduğumuz gurur verici bir masaldı bizim icin. Once Sarıkamıs ı tartıstık. Gercekler bizi sasırttı. Ardından Ermeni kıyımı gundeme geldi ve tarihin onune koyulan yasaklar yıkılmaya basladı. simdi hepimiz tarihi gerceklere merakla ve biraz da huzursuzca bakıyoruz. Ama butun bu konusmalar bize tarihi tartısmanın gunumuzu tartısmaktan daha renkli olabileceğini de gosteriyor. Bu hafta İttihatcılar ve Kemalizm hakkında bilinenlerin dısında bir bakıs acısına sahip olan ve yeni tezler iddialar getiren tarihci Aykut Kansu ile konustuk. Bilgi Universitesi oğretim uyesi docent Aykut Kansu daha once ODTU Tarih Bolumu Baskan Yardımcısı ydı. Doktorasını Amerika da MIT de yapan Kansu iki yıl da Harvard da oğretim gorevlisiydi. Kansu nun yakın donem Turk tarihiyle ilgili cok sayıda makalesi ve bir kitabı var. Ermeni meselesiyle ilgili tartısmalar bize Osmanlı nın son donemiyle ozellikle de İttihatcılarla ilgili hicbir sey bilmediğimizi gosterdi. Niye o donemle ilgili bilgimiz az niye okullarda bu donem iyi oğretilmemis? Biz Osmanlı tarihini 1923 e kadar getiriyoruz. Halbuki 1908-1918 arasındaki İttihatcıların donemi Osmanlı tarihine uymayan bir donem. Bize 1908 İkinci Mesrutiyet in ilanı diye anlatılıyor. Yeni bir devrin acıldığı Turkiye de anayasal duzenin kurulduğu ekonomi ve sosyal politikaların liberallestiği anlatılmıyor. Cunku aslında 1923 butun bu ozgurluklerden parlamento ustunluğunden bir geriye donustur. İttihatcıların iktidara tam hâkim oldukları 1913 ten sonra butun bu ozgurlukler yok olmuyor mu peki? Muhalefet susturulmuyor mu? Basbakan Talat Pasa bile Bizim kurduğumuz duzen aydın bir istibdattır demiyor mu? Evet 1914-18 de liberal niyetlerden sapmıs bir iktidar donemi yasanıyor ama Turkiye ye de 1911 den beri bir dıs saldırı var. 1912 de Balkan savasları baslıyor. İttihatcıların siyaset yaptıkları donem ulkede milliyetci duyguların yukseldiği Batı ya dusmanlığın arttığı bir donem. Turkiye nin 1913 ten itibaren sağa kayan ortamında İttihatcılar onceden reddettikleri goruslerle ittifak kurmak zorunda kalıyorlar. Mesela 1912 de darbe oluyor askeri hukumet kuruluyor meclis kapatılıyor? İttihatcılar altı ay sonra bu iktidarı devirip tekrar meclisi acıyor ve anayasal duzene geciyorlar. Baskın tarih buna Babıâli baskını diyor. Sanki mesru bir hukumet varmıs da İttihatcılar kendilerini iktidarın dısında bulunca darbe yapıp iktidara gelmisler. Oysa Babıâli baskını askeri darbeye karsı bir darbedir. İttihatcılar sivil insanlar bir kere. İttihatcı yonetime damgasını vuranlar Talat Enver ve Cemal uclusu. Enver ve Cemal asker. Uc liderinden ikisi asker olan bir hareket nasıl sivil bir hareket olabilir? Enver ve Cemal Pasa 1908 devriminden yana olmaları nedeniyle yıldızı parlayan kisiler. Aslında İttihatcı dusunce sivil bir dusunce ve İttihatcılar da genelde devletle burokrasiyle alakası olmayan sivil insanlar. Mesela surgundeki İttihatcıların arasında asker yok. 1908 devrimini de zaten orduyu tarafsızlastırarak yapıyorlar ve orduya ancak 1913 ten sonra hâkim oluyorlar. su var tabii. İttihatcılar Kemalistlere karsılar. Haklarında hicbir sey bilmememiz bu yuzden. İttihatcılar daha sivil yonetiminden Batılılasmadan ekonomide daha kapitalistlesmeden liberallesmeden yana. Maliye bakanları Cavit Bey Turkiye tarihinde ordu butcesini denetlemis bu butce cok diyerek kesintiye gitmis tek maliye bakanıdır. Birinci Dunya Savası nı kaybeden ve 1918 de iktidardan dusen İttihatcılar Kurtulus Savası ndan sonra hâlâ siyasette gucluler mi? İttihatcılar bizim dusunduğumuzden cok daha kuvvetliler. Bir yanda surgundeki İttihatcılar ve onların icerideki yakınları var. Diğer yanda da Kemalistler. Yunan Savası ndan sonra 1922 de bu iki cephe arasındaki siyasal cekisme bastırılamaz oluyor ve Kemalistler 1923 basında Kemalistler dısında kimsenin katılamayacağı bir secim kararı alıyor. İttihatcıların orgutlenmesi engelleniyor. Zaten 1926 daki İzmir Suikastı Davası da İttihatcıların yargılandığı bir mahkeme oluyor. Ataturk e suikast duzenlemekle suclandıkları İstiklal Mahkemesi nde ilginctir suikastla ilgili soru sorulmuyor da Nicin siyasete girmek istiyordunuz diye soruluyor. Yargılamalar sonunda bircok İttihatcı mahkûm oldu. Cavit Bey idam edildi. Bu davanın sebebi Turkiye de hâlâ guclu olan muhalefeti fiziki olarak ortadan kaldırmaktır. İstiklal Savası nın onemli komutanlarından Kazım Karabekir de suikast duzenlemekle suclanmıyor mu bu davada? Suclanıyor. Kazım Karabekir le Ataturk 1920 lerde ters dusuyorlar. Ataturk un cok sıkıstığı anda meclisi kapatma gibi bir fikri var. Bunu ancak Karabekir ve İnonu gibi generallerin onayıyla yapabilir. İnonu lastikli bir cevap veriyor. Karabekir ise Meclis kapatılırsa ben Ankara ya gelir meclisi acarım diyor. Ataturk meclisi kapatamıyor. Daha o zamanlardan iki taraf da biliyor ki biri meclis ustunluğunden yana diğeri olağanustu durumlarda meclisi kapatmaktan ve otoriter bir rejim kurmaktan yana. Ataturk un bastan beri gorusu meclis ustunluğu fikrinin arka planda kalabileceği yonunde. Biz Turkiye yi modernlestirenler Kemalistlerdir onermesiyle dusunduğumuz icin 1923 ten once hicbir sey yoktu modern ve Batılı değildik bizi Batılı yapan Kemalistlerdir. 1923 e kadar padisahlık ve Osmanlı vardı. Sonra cumhuriyete gectik diyoruz. Rejim değisikliği 1923 te olmus gibi anlatılıyor bize. Halbuki rejim değisikliği 1908 de oluyor. 1908-1922 arasında mutlakiyetci monarsi değil mesruti monarsi yasanıyor. Basında ha cumhurbaskanı ha padisah olmus bir sey fark etmiyor ki. Cunku meclis ustunluğu onemlidir. Ama biz demagojik bir soylemle cumhuriyeti sanki liberal bir demokrasiymis parlamenter bir rejimmis gibi algılamak istiyoruz. 1923 sonrasında parlamenter rejim yok Turkiye de. Parlamento yok mu? Parlamentonun var olması Parlamento ustunluğu var soylemine yol acıyor ama parlamento bir parlamento gibi calısıyor mu dediğinizde 1923 teki secimlerden sonra kriz cıkıyor. Kemalistler meclisin ancak yuzde 50 sini olusturabiliyor. Bu anayasa değisikliği yapmak icin yeterli değil. 1924 Anayasası Kemalistlerce kisisel diktatorluğe cevaz veren bir anayasa yapılmak isteniyor. Ama Kemalist olmayanlar bunu liberal bir anayasa haline getiriyor. İttihatcıların ozgurlukcu olduğunu soyluyorsunuz ama faili mechul cinayetler o kadar fazla ki onların doneminde. Bu cinayetlerle ve suikastlarla mı yapıyorlar demokrasi mucadelesini İttihatcılar? Amaclarına ulasmayı engelleyen eski duzenin adamlarını tehditle olmuyorsa komployla ortadan kaldırmak onların siyasetinin bir parcası. İktidar olduktan sonra da kendilerine darbe vuracak kisileri mahkemeye goturemiyorlarsa onlara suikastla ulasıyorlar. İttihatcılar donemi facialarla dolu. Birinci Dunya Savası Sarıkamıs Ermeni kıyımı... Bunları butun gercekleriyle biliyor muyuz? Gercekleri bilmiyoruz. İttihatcıların hatalarını gizlemekten ziyade devletin zaaflarını gizleme meselesi bu. Kemalistler daha cok ordu ve burokrasiden gelen insanlar. Bu ozellikleri onları devlete sahip cıkmaya itiyor. Ayrıca Ermeni kıyımını da kotuleyemezler cunku daha sonra Kemalistler arasında yer alan bazı kisiler bu olaylarda bulunmuslar. 1923 sonrasının muteber siyasetcisi İcisleri Bakanı sukru Kaya o donemde Ermeni kıyımından sorumlu burokratik birim olan Muhacirin Umum Mudurluğu nun basıydı. Peki kim bu İttihatcılar? Yoneticilik yetenekleri var mı? İttihatcılar siyasal guclerini İstanbul da ve tasrada ticaretle ihracatla uğrasan esrafın buyuk toprak sahiplerinin yani ticaret sermayesinin temsilcileri bir yerde. Kemalistlerin dayandığı ise silah ve devlet otoritesi. İktidar mucadelesinde kabaca silahla para carpısmıs oluyor. İttihatcıların yoneticilik yetenekleri de var. Tarih kitaplarımız Osmanlı İmparatorluğu nun cokusunden İttihatcıları sorumlu tutuyor. İttihatcılar sorumlu değil. Baska bir yonetim olsaydı gene aynı sonuc yasanırdı. Birinci Dunya Savası na Basbakan Talat ın bile haberi olmadan Enver Pasa nın Almanlarla anlasarak Rusya yı bombalamasıyla girmesi İttihatcıların yoneticilik yeteneğini mi gosteriyor sizce? Kemalist tarih anlayısında İttihatcıları kotulemenin bir yolu bu. Sanki Turkiye nin Alman yanlısı beceriksiz yoneticileri heyecanla savasa girmek istemis gibi anlatılıyor. Oysa Turkiye savasın dısında kalamazdı. Birinci Dunya Savası Osmanlı nın kapladığı topraklar uzerindeki bir paylasmanın mucadelesidir. Savasa Almanların yanında girilmesi ise İttihatcıların tercihinden olmuyor. İttihatcılar 1912 ye kadar surekli İngilizlerle isbirliği yapmak istiyor. Ama İngiltere ve Fransa Balkan Savası nda dusmanın yanında yer alıyor. Bulgar orduları Catalca ya kadar geliyor ve İstanbul u isgalden kurtaran Almanlar oluyor. Cunku 1908 de Abdulhamit i destekleyen Almanya nın Turkiye nin yok olması cıkarına değil o anda. Almanların Genelkurmay Baskanı Enver Pasa ya 50 bin altınlık ceki rusvet verdiği ve onun da bu ceki daha sonra orduya verdiği anlatılıyor. Bu nasıl bir iliski sizce? Eski rejimin geri gelmesi icin cabaların olduğu cok karısık bir donemden bahsediyoruz. Rakipler de dısarıdan destek arıyorlardı. Bence İttihatcılar bu iliskilerde en temiz kalanlar. Onları devirmeye calısan gruplar İngilizlerle daha acıktan ajanlık yaptılar. Ermeni kıyımı İttihatcıların iyi yonetiminin bir gostergesi mi? İttihatcıların ozel teskilatı olarak bilinen Teskilatı Mahsusa nedir? Bu orgutun Ermeni kıyımında onemli rol oynadığı iddia ediliyor hep. Ama ben bu is icin kurulduğunu tam soyleyemiyorum. Ama Ermeni kıyımına siyasal olarak karar verenler tabii ki İttihatcılar. İttihatcıların iktidardayken hic savunulamayacak uygulamaları oldu. Ermeni tehciri bunun ahlaken hicbir sekilde savunulamayacak olanıdır. İttihatcıların ırkcılığa varan bir milliyetciliği olduğunu soyleyenler var. Irkcı bir anlayısları mı vardı? Hayır. Bunlar hayata milliyetci ırkcı fikirlerle baslamadılar ama Turk milliyetciliğini 1912 den sonra kendi iktidarları icin kullanmak zorunda kaldılar. Aklı basında Ermeni tarihcilerin de soylediği gibi İttihatcılar 1915 te paniğe kapıldılar. 1914 te Rusya yla savasıyorsunuz ve ulkenizde bir dusman azınlık dusmanınızın koruması altında. Aslında Ermeniler tarafsız olmaya calıstılar ama İttihatcılar Ermenilere guvenemedi. 1915 te iki cephede savas vardı. İngiliz ordusunun Canakkale cıkarması sırasında İstanbul un dusmesi soz konusu olduğunda can havliyle Ermeni problemini etnik ayrımcılığa dayanan toptancı yaklasımla acilen cozmek istediler. Ermenileri sırf Ermeni oldukları icin topladılar. İttihatcıların yaptıkları en buyuk hata neydi? Uzun vadede en fazla vicdanı sızlatan Ermeni kıyımı meselesidir. Bu konularda hesaplasılamadı. 1923 te meclis ustunluğunu dıslayan basın ozgurluğunu yok eden bir iktidar kurulmasaydı İttihatcılar icindeki ayrısmaları hesaplasmaları gorecektik. Ama Kemalistler 1926 daki İzmir Suikastı Davası yla İttihatcıların topunun hakkından gelmek istedi. 1925 te cıkarılan Takriri Sukûn Kanunu anayasal duzeni ortadan kaldırdı. 1931 deki Halk Partisi Kongresi yle de 1924 Anayasası nın ruhuna aykırı korporatist bir rejim kuruldu. Her seyi denetleyen bu tek parti rejimi 1946 ya dek surdu. Bu Kemalist rejim nedeniyledir ki biz ulkemizde hâlâ ne tarih anlatımımızı ne de siyasi ve ekonomik yapımızı duzeltebiliyoruz. Cunku ne zaman ekonomik sistemimizde sakatlık var duzeltelim dense Bu Kemalist prensiplere ters dusuyor deniyor. Ne zaman bir liberalizm olsa Bu liberallik bize bol geldi deniyor. Turkiye Cumhuriyeti nin kurulusunda İttihatcıların rolu ne oldu? Cok daha acıktan bir askeri diktatorluk kurulabilecekken isin cok sakata gitmesinin onlenmesinde İttihatcıların buyuk rolu var. 1922 de yurtdısındaki İttihatcılar Turkiye ye geliyor. Mesela Huseyin Cahit Yalcın Tanin gazetesinde tekrar liberal ekonomi ve siyaset propagandasına baslıyor. Bu Ankara daki Kemalistleri cok sıkıstırıyor. Ataturk un 1920-23 arasında mecliste modernizmin aleyhine mesela Turklere yakısan kıyafet bu değildir diye modern Batılı sekilde giyinenleri suclayan ve Batılı kılık kıyafetin aleyhine oyle konusmaları var ki... Sosyal ve ekonomik alanda cok muhafazakâr ve otoriter gorusleri olan Ataturk u modernizm noktasına getiren İttihatcıların kamuoyundaki etkileridir. Ataturk İttihatcı muhalefeti susturmak ve silahlarını ellerinden almak icin bazı devrimleri yaptı. Latin alfabesi medeni kanun aile hukuku laiklik kadın hakları kadınların oğretmen olması is hayatına girmesi hep İttihatcıların baslattığı ve baslatmak uzere olduğu projelerdi. Cumhuriyet in ideolojisinde İttihatcıların rolu neydi peki? Kemalist rejimin modernist ve Batı yanlısı olmak zorunda kalmasını İttihatcılar belirledi. İttihatcıların ve diğer liberal muhalefetin gucu 1923 te yeni kurulan rejimin adının askeri diktatorluk olmasını engelledi. Ataturk un dıs politikası Batı yanlısıydı ama siyasi sosyal ve ekonomi politikası ozgurlukcu ve modernist değildi. Kemalistlerin en buyuk korkusu Turkiye ye Batı prensiplerinin kapitalizmin gelmesidir. Kemalistler siyasi rekabetin olmadığı meclisin kendi iradesiyle is yapamadığı bir rejim istiyorlar. Buna gore liberal iktisat prensipleri olmayacak ticaret ve yatırım devlet kontrolunde olacak. Ama butun bu projeler 1920-23 arasında İttihatcıların da desteklemesiyle baltalanıyor. Huseyin Cahit Yalcın cumhuriyetin ilanına yaklasıldığında Biz muz cumhuriyeti istemiyoruz diyor. Kemalizm dunyadaki tepkici modernizmin Turkiye deki tezahurudur. Batı kapitalizminin ekonomik sosyal duzenine sınıflasmaya siyasal rekabete tepki duyan asırı muhafazakâr bir akımdır. Ama boyle akımlar kendilerini devrimci niteleyebiliyorlar yeryuzunde.