Sadece insanlar gitmedi binalar da bitti. İz silme Cumhuriyet boyunca devam etti. Anadolu da İstanbul da onca Ermeni mezarlıgından kacı kaldı. Turkiye tazminat talebinin hukuki tedbirini aldı. Ermenilere Gelsinler verecegiz denmis. Tanınan surede gelmeyenin malı Hazine ye gitmis. Cumhuriyet e intikal eden Ermeni sayısı 300 bindi. Bugun ise 50-60 bin. Eğer Ermeni sorunu Lozan da bittiyse niye sayı 80 yılda 1.5 milyon olmadı NEDEN? Hrant Dink Yoneticiler toplumlarına cocuk muamelesi yapmaktan kolay vazgecmiyor. Gelismis ulkelerde aydınlar buyuk mucadelelerle yoneticilerin toplumu cocuk kandırır gibi kandırmasını halka yalan soylemesini buyuk olcude engelledi. Bizim gibi entelektuel tartısmaların cok derinlikli olmadığı ulkelerde ise yoneticiler toplumu kandırmayı surduruyorlar. Ozellikle de tarih cocuklara anlatılan bir kahramanlık masalına donus-turuluyor. Turkiye bu tur kandırmacaların acılarını cok cekti hâlâ da cekiyor. Toplum bircok olayla ilgili iddiaları ve tartısmaları bilmediği icin dunyanın tepkilerinin nedenini kavrayamıyor. Dunyanın Turkiye ye dusman olduğu inancına saplanıyor. Ustelik kendisi de alıskanlıkları nedeniyle gercekleri soyleyenlere tepki gosteriyor. Prof. Halil Berktay bes yıl once yaptığımız konusmada 600 bin Ermeni nin oldurulduğunu soylediğinde buyuk tepki gormustu. Universiteden atılması bile istenmisti. Bugun ise Berktay ın gercekleri soylediği anlasılıyor. Ama hâlâ Ermeni meselesindeki gerceklerin tumu oğrenilemiyor. Bunları oğrenebilmek Ermeni vatandasların gecmisi nasıl algıladığını neler hissettiklerini anlayabilmek icin Ermeni cemaatinin onde gelen aydınlarından Hrant Dink ile konustuk. Bu hafta Boğazici Universitesi nde Ermeni sorunuyla ilgili uc gunluk konferans duzenleniyor. Amacı ne konferansın? Turkiye de bir ilk gerceklesiyor. Ermenilerin dunyasını ruh halini anlamaya calısan ve tarihle yuzlesmek isteyen resmi soylemin dısında kalmıs kesimler ilk kez toplu olarak ortaya cıkma cesaretini gosteriyor. Samimi bir durusun topluca Turkiye ve dunya kamuoyunun onune cıkısı bu. Sizce İstanbul daki konferansı dunya izleyecek mi? Uc universite ve kalabalık bir akademi dunyası bu hafta yapacakları toplantılarla tarih yazacaklar. Ermenileri anlamaya yonelik bu uc gunluk toplantı Turkiye ye inanılmaz kazanım sağlayacak. Diasporanın ve dunyanın Turkiye ye bakısında radikal bir donusume yol acacak. Turkiye de ozgur tarihcilerin ve aydınların varolabildiğini bunların resmi soyleme karsı cesaretle ortaya cıkabildiğini butun dunyaya gosterecek bu toplantılar. Turkiye de tarihciler aydınlar siyasetciler Ermeni meselesini tartısıp duruyor. Biz bu tartısmalarla bir gerceği ortaya mı cıkarmaya calısıyoruz yoksa bir gerceğin kabul edilmesini mi amaclıyoruz? Biz bir gerceği ortaya cıkarmaya anlamaya bir olayı idrak etmeye calısmalıyız. Ama su anda dısarısı da icerisi de Turkiye yi ikrar ya da inkâr gibi iki kavrama sıkıstırmıs vaziyette. Ermeniler ve dunya Turkiye artık olayı kabul etmeli ikrar etmeli. Ama Turkiye olayı inkâr ediyor diyor. Oysa burada asıl sorulması gereken soru su: Turkiye toplumu gerceği biliyor da mı olayı inkâr ya da ikrar ediyor? Turkiye su anda ne inkârla ne de ikrarla ilgilenmeli. Turkiye olayı idrak etmeye calısmalı. İnsanlara dayatılmıs bir ikrarın ya da inkârın duygulara hitap etmeyen bir surecin hic kimseye faydası yok cunku. İnsanlar ancak Ermeni meselesini oğrendikten anladıktan sonra Bu benim icin soykırımdır ya da değildir diye olayı kabul ederler ya da etmezler. Ayrıca devletin dısarıdan baskılarla mecbur kalıp olayı kabul etmesinin de hicbir anlamı yok. Cunku gerceği gormesi gereken toplumlardır. Konusulması gereken kavram da vicdan dır. Devletlerin vicdanı olmaz. Toplumların insanların vicdanı olur. Zaten idrak vicdanla ilgili bir surectir. Doksan yıl once İttihatcıların islediği bir suc simdi Turkiye nin basına dert oldu. Altı milyon Yahudiyi olduren Almanya bile Turkiye yi soykırım yapmakla sucluyor. Turkiye nasıl bir hata yaptı da boyle tuhaf bir duruma dustu? Cunku Turkiye bu konuda onemli zikzaklar cizdi. 1920 lere kadar Ermeni konusu tabu değildi. Parlamentoda konusuluyordu yargılamalar yapılıyordu kitaplar yayımlanıyordu. O gunun dunyasında soykırım kelimesi yoktu. Yasananlar buyuk felaket kırım kıyım katliam adıyla kitaplarda anlatılıyordu. Turkiye de Ermeni toplumu bir komisyon da kurmus yasananları anma gunleri tertiplemisti. Mesela 1919 dan itibaren Turkiye de yas tutulmustu ozel anıtlar dikilmisti. Yargılamaların isgal doneminde İngilizlerin baskısıyla gerceklestiği soyleniyor. İngilizlerin baskısıyla mı yapılabilmis butun bunlar? İngilizlerin baskısıyla mı yoksa Osmanlı hukumetinin parlamentosunun da kendi arzusuyla mı yapılmıs? Bunları boyle birbirinden ayırmak anlamsız. Olur mu oyle sey? Baskıyla der aradan sıvısırsınız o zaman. O donemde Turkiye de Ermeni toplumu bir yas komisyonu kurmus. Bende kitabı var. 1919 da Ermenice yayımlanmıs bu kitapta 24 Nisan da tutuklanan onderlerin aydınların biyografileri var. Ben bu kitabı simdi Turkce olarak yayımlayacağım. Turkiye de 1920 den sonra birdenbire konjonktur değismis. Turkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra mı? Evet bu konu birden tabulasmaya basladı. Cunku 1920 den sonra İttihatcı kadrolar Cumhuriyet kadrolarının icine fazlasıyla girdi. Onemli noktalara gelerek devletin gidisatını onlar bicimlendirdi. Zaten Turkiye deki solun da sağın da temeli bu İttihatcı kadrolardır. Turkiye Komunist Partisi nin kurucuları da onlardır. CHP ile MHP nin soyleminin bugun bu kadar benzesmesinin temelinde de o ittihatcılar yatar. Nitekim İttihatcılarla Kemalistlerin aynılasması sureciyle birlikte 1925 lerde Meclis bir zamanlar yargılanan ve mahkûm edilen coğu yurtdısında Ermenilerce oldurulen sucluların ailelerine maas bağlanmasına karar veriyor. Enver Pasa Talat Pasa Bahaittin sakir gibi bir dizi insanın ailelerine maas bağlanıyor. Maaslar hangi kaynaktan bağlanıyor dersiniz... Hangi kaynaktan? İlk kez acıklayacağım. Bu maaslar Ermenilerden kalan mulkler paralar ve fonlardan bağlanıyor. Ermenilerin paralarından bu yeni kahramanlara maas bağlanıyor. Turkiye Ermeni sorununda zikzaklar cizdi dedim. Bir ara bu ulkede hic Ermeni yoktu havasına da girildi. Ermeni izleri silinmeye calısıldı. Ermeni sorunu Lozan da bitti deniyor. Hayır Ermeni sorunu 1915 te baslayıp Cumhuriyet te bitmedi. Lozan da sadece hukuken bitti fiilen bitmedi. Lozan tutanaklarında var. Cumhuriyet e intikal eden Ermeni sayısı 170 bini Anadolu da 130 bini İstanbul da olmak uzere 300 bin. Bugun ise Turkiye deki Ermeni sayısı 50-60 bin. Eğer Ermeni sorunu Lozan da bittiyse Turkiye de Ermeniler niye 80 yılda nufus artısıyla birlikte bugun 1.5 milyon olmadı da 1920 de 300 bin olan nufus bugun 50-60 bine dustu? Cunku azınlıkların azaltılması politikası devlet yonetiminin temel politikasıydı. CHP nin 9 uncu raporunu okuyun. Tek parti doneminde azınlıkların nasıl azaltılmasının dusunulduğunu gorun. Ermeni vatandaslar Cumhuriyet doneminde de mi goce zorlandı? Her seye zorlandılar. 1942 de Varlık Vergisi 1955 te 6-7 Eylul olayları gibi kırılmalar yasandı. 70 lerde Asala olayları oldu. Cok goc edildi. Azınlıkları azaltma politikası bugune dek surdu. Azınlık vakıfları okulları uzerinde yurutulen politikalar hep azınlıkların genislememesi gelismemesi icindi. Ermeni yer isimleri değistirildi. Sadece insanlar gitmedi binalar da bitti onların da izi tuketildi. Ermeni okulları ve kiliselerinin coğu yıkıldı baska seylere donusturuldu. Spor tesisi cami devlet binası oldu halk arasında dağıtıldı. Hicbir seyin izi kalmadı. İz silme operasyonu Cumhuriyet boyunca surdu. Ermeni vatandaslarımızın mezarlıklarına ne oldu? Anadolu da İstanbul da onca Ermeni mezarlığından kac tane kaldı? İstanbul da Harbiye ile Elmadağ arasındaki soldaki bolge Pangaltı Ermeni mezarlığıydı. Bir tane tas kaldı mı? Bugun orada radyoevi orduevi var. Ermeniler Turkiye nin Evet bir soykırım yapıldı demesini mi istiyor yoksa Bir facia oldu cok uzgunuz demesini mi? Ermenilerin buyuk coğunluğu Turkiye nin gecmiste yasananların farkına varmasını uzuntulerini belirtmesini Ermenilerin acısını paylasmasını istiyor. İliskilerin bundan sonra sorunsuz olmasını arzu ediyor. Bu coğunluğa katılmayan ama aktivist de olmayan bazı kesimler de var ki onlar yapılan haksızlığın odenmesini de istiyorlar tazminat beklentisi icindeler. Bir de cok marjinal olan bazı aktivist gruplar var. Bunlar arasında toprak isteyenler de bulunuyor. Ama su var. Ermenistan devletinin bugun Turkiye den bir toprak beklentisi yok. Ermenistan ın tazminat beklentisi var mı? Ermenistan ın tazminatla da iliskisi yok. Tazminatın ancak bireysel bir talep olabileceğini dusunuyor. İsterlerse basvururlar mahkemeye alırlarsa alırlar alamazlarsa alamazlar diyor. Ermeniler bireysel olarak mahkemeye basvurduklarında neyin tazmin edilmesini isteyecekler? Sonucta Ermeniler Turkiye den giderken zenginliklerini evlerini sırtlarında goturmediler. Ama bugun cıkarılan yeni belgelerde O gunku hukumet oyle iyi niyetliydi ki Ermenilerden kalan malları mulkleri zapturapt altına aldı. Ozel komisyonlar kurdu zenginlikleri kayda gecirdi. Ermeniler donunce malları onlara geri verilecekti. Kayıtlar var deniyor. Ne olur bir tane de soyle bir kayıt gostersinler. Derzor a... Ermenilerin olum bolgesi olan Derzor a gonderilen su aileye Anadolu da bıraktıklarının karsılığı olarak Derzor da su odendi diye bir belge gostersinler. Ermenilere mulklerini dağıtan belgeler burada. Geri aldılar odendi desinler. Binlerce yıllık bir toplumun urettiği uygarlığın zenginliğin ne olduğu bunun... Kimlere gectiği mi? Kimlere gectiği... Bu Turkiye nin konusamadığı temel sorunlarından biri zaten. Ermeni mulkleri meselesi hakikaten Turkiye nin su anda geleceğe iliskin en ocu konusu en korkunc konusudur. Bence Turkiye Ermenilerden gelebilecek tazminat talebinin hukuki tedbirini zamanında aldı. Cunku emval-ı metruke diye bir kanun cıkarılmıs. Ermenilere sure verilmis Gelsinler mallarını vereceğiz denmis. Tanınan sure icinde gelmeyen Ermenilerin malları Hazine ye gitmis. Boyle kanunlar cıkarılmıs uygulamalar yapılmıs. Turkiye tedbirini hukuken almıs. Zaten bu ulkede olenlerden ziyade kalanlar uzerine konusmak daha zor. Niye? Cunku inanılmaz haksızlıklar ortaya cıkacak. Ermenilerden kalan mallar kimlere paylastırıldı neler kimler ne oldu diye sorulsa bu cok buyuk sarsıntı yaratır. Cunku ulkeye belletilmis bir tarih cokecektir. Eğer bu tarih yanlıs anlatıldıysa o zaman baska seyler de yanlıs anlatılmıstır dusuncesi topluma yayılacaktır. Turkiye de onemli bir donusum olacak. Bu yuzden zaten inkâr ya da ikrar kavramlarını oncelikli saymak bence tehlikeli. Biz konuyu idrak etmeye ve sarsıntıları eriterek yasamaya calısmalıyız. Turkiye resmi tezinde neden yasananları siddetle reddediyor? Turk kimliğinin insasında Ermeni kelimesinin onemli rolu var. Oyle ki Kurt sorunu bile Ermenilere atfedildi. Apo ya Ermeni dolu dendi. Hizbullah ın liderlerinden Sulhattin Uruk icin zamanın icisleri bakanı cıktı Hizbullah ın lideri bir Ermeni donmesi dedi. Hizbullah Turkiye nin cok utandığı bir rezalettir. Bunu ne İslam ne de Turk yapmıs olabilirdi. Ermeni kelimesi Turk ulusal kimliğinin olumlanmasında en birinci oteki dir. simdi kalkacaksınız Hayır bizim size bellettiğimiz Ermeni oyle değildir. Biz Ermenilere haksızlık yaptık diyeceksiniz. Bu kimlikte cok buyuk sarsıntı yaratır. Turkiye yi korkutan ikinci konu ise Ermenilerden kalan malların ne olduğunun sorulmasıdır. İttihatcıların yuz binlerce Ermeni yi oldurduğu bir gercek bugun. Turk tarafı Ermeni cetelerin de Turkleri oldurduğunu soyluyor. Ermeniler bu iddiaya ne diyor? Tehcirden once olanlar koylerine musallat olan Kurtlerden vergilerine musallat olan Osmanlı zabitlerinden yarı eskiyalardan ve gocerlerden koylerini savunmak icindi. Ermeniler bağımsızlık kavramını en gec algılamıs bir millettir. 1914 un subatına kadar İttihatcılarla Tasnaklar isbirliği icindeydi. Erzurum Kongresi nde İttihatcılar Tasnakların Kuzey deki Rus ordusunun icindeki gonullu Ermeni askerlerine karsı saldırmasını isteyince isbirliği bozuldu. Ermeni yi Ermeni ye kırdırmaya calısmak ahlaksız bir teklifti. Ermeniler buna hayır dedi ve yollar ayrıldı. İttihatcılar o noktada Ermenilerin isini bitirmeye karar verdi. Muslumanların katledilmesi olayları tabii oldu. Ama bunlar 1915 teki tehcirden sonra 1917 de oldu. 1915 te Ermenilerin mecali mi vardı ki? Yok muydu? 1914 te 40 yas altı butun Ermeni erkekleri askere alındı. Bağımsızlık planları olsaydı niye 1914 te Osmanlı ordusuna girdiler ki? Ustelik 1914 te askere alınan Ermeniler once silahsızlandırıldı sonra amele taburlarına alındı. Yol yapımı falan diye cukur vadilere goturulduler ve oralarda yok oldular. Hicbirinin akıbeti belli olmadı. 16 yas altı erkekler kızlar kadınlar ve yaslılar 1915 te tehcire zorlandılar. Bugun Turk resmi soyleminin Bizi arkadan vurmasınlar diye tehcire gonderdik dedikleri cocuklardır bebeklerdir yaslılardır. 1915 tehciri İttihat Terakki nin kafasında onceden planladığı Ermeni sorununu kokunden halletme surecidir. Kafasındaki sark sorunu nufus yoğunluğuyla ilgiliydi. Niye sadece nufusla ilgiliydi? Cunku varılan butun anlasmalarda yabancı ulkeler Ermenilerin yoğun olduğu bolgelere verilmesi gereken siyasal haklardan bahsediyordu. Bu isten kurtulmanın yolunun nufusu halletmek olduğu dusunuldu. İttihat Terakki yoneticileri icin Birinci Dunya Savas bulunmaz fırsat oldu. Ermeni nufusu once yoğun olduğu bolgelerden tehcir ettiler. Baktılar ki plan tuttu sonra Anadolu daki tum Ermenileri tehcire zorladılar. Tehcir sadece savas bolgelerinden surulme değildir. Herkes net konussun. Tehcirin diğer adı bir soysurumdur. Butun Anadolu dan soysurum yaptılar. Daha sonra 1917 de Fransızlarla ve Ruslarla geri gelen Ermeniler yasadıklarının acısıyla ne yazık ki Turklerin koylerine saldırdılar coluk cocuk demeden katliamlar yaptılar. Ben Turklerin yasadığı acıyı da hissediyorum Ama tehcirden sonra yasanan bu katliamlar sanki Ermeniler Turkleri onceden katletmis sonra da Turkler Ermenileri katletmis seklinde bir kronolojik altust etmeyle anlatılıyor. Karsılıklı savas ise sadece Ermenistan ın kurulmasından iki yıl sonra 1920 de oldu. Kazım Karabekir le Ermenistan arasında yapıldı bu savas ve Karabekir onların isini bitirdi.