Donemin Sadrazami Talat Pasa 1914 itibariyla Osmanli daki Ermeni nufusunu saptamak icin genis bir arastirma yaptirmis ve sayilari da kara kapli ozel defterine yazmisti. Sadrazam Talát Pasa 1915 tehciri sirasinda Osmanli topraklarinda yasayan Ermeniler in kesin sayisinin belirlenmesi maksadiyla genis bir calisma yaptirtmisti. Pasa’nin ozel evraki arasinda bulunan belgelerde 1914 itibariyle 1 milyon 187 bin 818 Gregoryen ve 63 bin 967 Katolik Ermeni vardir ve toplamlari 1 milyon 256 bin 403 eder’ deniyor daha sonra sayimda eksiklikler yapilmis olabilecegi icin bu sayinin 1.5 milyon civarinda olabilecegi’ soyleniyor. TALÁT Pasa’nin kara kapli defterinin yanisira ozel arsivinde bulunan diger bazi belgelerde 1915 tehcirinden once ve hemen sonra Osmanli Imparatorlugu’nda yasayan Ermeniler’in kesin sayisinin belirlenmesi maksadiyla genis bir calisma yaptirildigi goruluyor. Dizinin dun yayinlanan ilk bolumunde Pasa’nin tehcir edilen Ermeni sayisini 924 bin 158 olarak verdigini yazmistim. Tehcirin viláyetlere ve sancaklara gore dagilimini gosteren belgelerde hangi viláyetten nereye ne kadar Ermeni’nin gonderildigi gosterildikten sonra genel nufus degerlendirilmesine geciliyor. Bu fasilda Istanbul Ermenileri’nden de soz ediliyor ve Istanbul’da 1914’te 68 bin 422 Ermeni’nin yasadigi bu sayinin bir yil sonra 80 bine ciktigi ama hicbirinin alinmadiklari soyleniyor. Butun bu uzun listelerden sonra bu sayfada orijinal metninin fotografini gordugunuz tek paragraflik bir yorum yapiliyor: 1330 (1914) icmálinde (sayiminda toplaminda) Ermeni Gregoryen nufus-i umumisi (genel nufusu) 1 milyon 187 bin 818 ve Ermeni Katolikler’in mikdari 63 bin 967 ki her ikisinin mecmuu (toplami) 1 milyon 256 bin 403’ten ibaret olarak gosterilmistir. (Toplamin fazla cikmasinin sebebi sayilara yabanci uyruklu Ermenilerin de dahil edilmesidir.) Nufus-i mevcude (mevcut nufus) tamamen tahrir olmadigindan (yazilmadigindan) mikdar-i hakiki (gercek mikdar) 1 milyon 500 bin kadar olacagi gibi bugun mevcud olarak báláda (yukarida) gorulen yerli ve yabancilarin 284 bin 157 mikdarina da ihtiyáten yuzde 30 kadar iláve eylemek iktiza eder ki (gerekir ki) bu takdirde mevcud-i hakiki (hakiki mevcud) 250 bin ile 400 bin arasinda bulunmus olur.’ Bu cumlelerde daha basit bir ifadeyle soyle deniyor: Imparatorlukta 1914 yilinda yasayan Gregoryen ve Katolik Ermeniler’in sayisi 1 milyon 256 bin 403 idi. Bazi eksikliklerin olabilecegini gozonune alarak bu sayiyi 1.5 milyona yukseltebiliriz. Tehcirin uygulandigi viláyetlerde su anda 284 bin 157 Ermeni kalmistir ama bu mikdari da her ihtimale karsi yuzde 30 oraninda arttirdigimiz takdirde tehcir bolgelerindeki Ermeniler’in 250 ilá 400 bin arasinda oldugunu soyleyebiliriz.’ Talát Pasa yani Ermeni tehcirinin basindaki kisi kendi notlarinda Toplam Ermeni nufusu en fazla 1.5 milyondu. Bunun 924 bin 158’i tehcir edildi ama tehcirin yapildigi viláyetlerde hálen 400 bin kadar Ermeni yasiyor’ derken diaspora Ermenileri bugun 1.5 milyondan fazla Ermeni oldurulmustu’ iddiasinda bulunuyorlar. Hesaplamayi bir de siz yapin ve hangi tarafin matematiginin daha zayif olduguna kendiniz karar verin! Yetim kalan 6 bin 858 Ermeni cocugu Muslumanlar buyutmus TALÁT Pasa’nin kara kapli defterinde tehcir sirasinda cesitli sebeplerle hayatlarini kaybeden Ermeniler’in kimsesiz kalan ve devlet tarafindan koruma altina alinan cocuklarinin da bir listesi var. Ermeni Eytámi’ yani Ermeni Yetimleri’ basligi altindaki listeye 10 bin 314 cocuk kaydedilmis ve bunlarin bir kisminin Musluman ailelere dagitildigi yazilmis. Listeye gore en fazla sayida Ermeni yetim Halep’te bulunuyor. Talát Pasa’nin kara kapli defteri’nin Ermeni Eytámi’ baslikli sayfasinda yeralan liste yan tarafta. Cemal Pasa Mustafa Kemal’e Enver’i durdurmalisin’ diyor ITTIHAD ve Terakki Partisi’nin Talát Pasa gibi onde gelen bir liderini yazarken partinin diger onemli isimlerinden de bahsetmek ve bu kisilerin o yillarda Istiklál Savasi’ni surdurmekte olan Mustafa Kemal Pasa’ya yazdiklari bazi mektuplari da yayinlamak istedim. Iste o mektuplardan biri: Ittihad ve Terakki’nin Talát ve Enver Pasalarla beraber uc liderinden biri olan Bahriye Naziri Cemal Pasa’nin Bakû’dan trenle Tiflis’e giderken 1922’nin 9 Temmuz’unda Ankara’ya Mustafa Kemal Pasa’ya gonderdigi ve eski dává arkadasi Enver Pasa’dan yakindigi oldukca uzun mektubunun bazi bolumleri... Cemal Pasa su anda bende bulunan ve asagida gunumuz Turkcesi’ne naklettigim mektubunu kaleme almasindan sadece 13 gun sonra 22 Temmuz’da Tiflis’te Talát Pasa gibi Ermeni kursunlariyla can verecektir. Sevgili kardesim Mustafa Kemal Pasa ...Simdi iki gozum Orta Asya icin daha dogrusu butun Musluman Asya’si icin bugunun en muhim meselesi Enver’in Buhara’da tesebbus ettigi islerdir. Enver avanturiyelerin (maceracilarin) yapabilecekleri en son isi de yapti kendisini Buhara emiri ilán etti. ...Bináenalyh simdi bizim Enver ...simdi Buhara hukumeti aleyhine harbediyor Sovyet Rusya hukumeti de Buhara cumhuriyet hukumetinin muttefiki sifatiyla ordusuyla o hukumete yardim ettiginden tabii onlarla Enver arasinda muharebe ilán edilmis bulunuyor. Orta Asya’daki ve Rusya’daki Islam álemi Enver’in bu tesebbusu karsisinda buyuk bir umide kapildi. Herkes Enver’in bu hareketinde hakli oldugunu teslim ediyor ama vakitsiz davrandigini soyleyenler de az degil! ...Enver onlarin basina gecti ve Ruslar ile hos gecinmek hakkindaki kesin kararina kendi oz vataninin Ruslar’dan umid ettigi maddi ve manevi yardimlara ragmen Sovyet Rusya aleyhine mucadeleye karar verdi. Enver simdi Orta Asya’da ve Afganistan’da boyle bir sahsiyet olarak kabul olunup mujdeleniyor. ... Acaba Enver bu hareketinde muvaffak olabilecek mi? Bence hayir bin kerre hayir!.. Enver kat’iyyen basaramaz ve Enver’in giristigi hareket ne kadar cok direnirse sonucta ugrayacagi harap vaziyet o kadar siddetli olacaktir. ...Siz Mustafa Kemal Pasa bu zavalli Muslumanlar’a Enver’in tesebbusunun fenaliklarini simdiden soylemeye ve onlari merhametsiz sonuclarin dogacagi cilginca tesebbuslerden kacinmaya davete mecbursunuz. Boylece Ankara’nin kurtulusu mucadelesini takip etmekte olan ben ve arkadaslarim daha buyuk bir kalp kuvvetiyle cabamiza devam ederiz ve Islam álemi Ankara’nin peyki (uydusu) haline gelir. Daha da onemlisi Ruslar Ankara’nin ve golgesinde bulunan Islam áleminin hakikaten dost oldugunu gorerek Anadolu’ya yaptiklari yardimlari en yuksek seviyeye cikartirlar. ...Gozlerinizi operim kardesim. Ahmed Cemal. Beni boyle uzmen icin acaba ne gunah ettim?’ BIRINCI Dunya Savasi’ndan sonra Ittihad ve Terakki’nin lider kadrosuyla beraber Turkiye’den ayrilip Berlin’e yerlesen Sadrazam Talát Pasa Almanya’da Ali Sái’ takma adini kullaniyordu. Esi Hayriye Talát Hanim kendisine buyuk bir askla bagli olan Pasa’sini surgun gunlerinde yalniz birakmamis Istanbul’dan gizlice cikip Berlin’e gitmisti. Talát Pasa’nin burada yayinladigim kartpostali Berlin’den kisa bir seyahat icin Macaristan’a giden hanimindan gunler boyu bir haber alamamasinin yarattigi uzuntuyu aksettiriyor. Pasa esi Hayriye Hanim’a Budapeste’deki Osmanli Konsolosu Abdullah Hulusi Bey vasitasiyla 1920’nin 24 Ekim’inde gonderdigi kartpostalda sitem ustune sitem ediyor: Iki gozum Hayriyecigim Beni ne kadar merakta biraktigini tasavvur edemezsin. Daha yoldan bana iki kart gonderen karicigim elbette bu kadar cabuk beni unutmaz beni habersiz birakmaz diyorum ve cidden merak ediyorum. Bununla bes kart oldu gonderiyorum. Senden on gundur bir tek haber almadim. Hastalandin mi? Oyle olsa Abdullah iki satir birsey yazar diyorum. Beni bu kadar uzmek azába sokmak icin acaba gunahim nedir? Bu kartimi alir almaz sihhatine ve vakt-i hareketine dair bana derhal telgraf yaz. Istanbul’dan bugun hem Sefkati’den hem Ismail Bey’den mektup aldim. Anam ablalarim Vasfidil hepsi iyi imis. Vasfidil’in verem oldugunda bazi doktorlar mutereddid imis bazilari da birinci derecedir diyorlar imis. Gel de onu getirtmek icin dusunelim. Burhan’i ..... tarikiyle (yoluyla) gondermisler. Burada baska havadis yok. Teyze hanima Mebrure Hanim’a hurmetler. Abdullah’in cocuklarin gozlerinden operim. Ali’