İttihatcılar iktidara Tasnak Cemiyeti yle ittifak yaparak ulasmıslardı. 2 bin kadar Turk oldurulen Adana olaylarından sonra Cemal Pasa Batı ya sirin gorunebilmek icin 47 Turk u idam ettirdi... Bulgar ve Yunan halklarıyla karsılastırıldıklarında Ermenilerin Osmanlı devleti aleyhine orgutlenmesinin cok uzun bir gecmisi yok. Nizip Savası sırasında (1839) Osmanlı ordusunda danısmanlık yapan General Moltke Turkiye Mektupları nda Ermenilere Hıristiyan Turkler demek dogru olur diyor. Ermeni gizli orgutlerinin 1877 Osmanlı-Rus Savası sonrasında Rusya nın tesviki Avrupa da yayılan milliyetci dusuncelerin etkisiyle kuruldugunu biliyoruz. İttihad Terakki Cemiyeti ise 1890 senesinde İstanbul Askeri Tıbbiye sinde Dr. Abdullah Cevdet İshak Sukuti ve İbrahim Temo tarafından gizli olarak kuruldu. Gencler arasında orgutlenen cemiyet biraz guclenip 1897 de 2. Abdulhamid e karsı govde gosterisine hazırlandığı sırada saraya yapılan bir ihbarla onde gelen elemanları tutuklanınca faaliyetlerine Ahmet Rıza Bey in baskanlığında Fransa da devam etti. O donemde Avrupa da cok sayıda Abdulhamid aleyhtarı dernek vardı. 1902 de bunların tek catı altında toplanmasını sağlamak icin Ahrar-ı Osmaniye Kongresi toplandı. Paris te Prens Sabahattin in baskanlık ettiği ve altı gun suren kongreye sadece Turk-Musluman halkı temsil eden dernekler değil Bulgar Ermeni Rum Arap Kurt ve Arnavut halklarını temsilen kurulu cemiyetlerden 70 delege katıldı. Milli muhtariyetler Kongrenin aldığı kararlar arasında Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında milli muhtariyetler ilanı bu talebin İstanbul hukumetince kabulunu sağlamak icin Avrupa devletlerinin Babıâli ye baskı yapmalarının sağlanması v.s. vardır. Bu sure zarfında İttihad Terakki propaganda faaliyetini harb okulu mezunu genc subayların gonderildiği Selanik Manastır ve Kosova da yoğunlastırdı. Genc subaylar kimi zaman uc ay maas alamadıkları icin Abdulhamid idaresine karsı zaten ofke icindeydiler. Baslangıcta birbiriyle fazla irtibatı olmayan Paris ve Selanik grupları 1906 senesi yaz aylarında Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti adı altında birlesti. İttihad Terakki nin onde gelen uc isminden biri mevkiinde genc bir subay olan Niyazi Bey hatıralarında orgutlenmede ordu ve devlet memurlarına oncelik tanıdıklarını ve cok cabuk guclendiklerini anlattıktan sonra devlet icinde devlet haline gelislerini Cemiyet duzenli ve gizli bir hukumet halinde calısıyordu diye anlatıyor. Ermeni ve Arnavutların kurduğu gizli orgutlere hayranlığını sık sık tekrarlayan Niyazi Bey in cemiyetin klinik ruh halini gosteren ozelliği her neredense ele gecirdiği bir geyiğin de mesrutiyetci olduğuna inanmasıdır. Hayvancağızla ilgili kanaati soyle: Yuce bir gayeye sahip cemiyete hizmeti hayvanlar dahi seref sayıyorlar. İste goruluyor ki vahsi bir hayvan olan bu geyik bize rehberlik ediyor. Bu icgududur. Neticede Balkanlar da Osmanlı aleyhinde ne kadar gayrimuslim ihtilal komitesi varsa hepsiyle icli-dıslı olan İttihad Terakki Sultan Abdulhamid e On gun icinde mesrutiyeti ilan etmezse on binlerce insanın baskente yuruyeceği tehdidinde bulunacak kadar guclendi. 13 Nisan olayları İkinci Mesrutiyet olarak isimlendirdiğimiz ve neredeyse 31 Mart hadisesiyle baslayan donemde (Hicri takvimle 22 Rebiulevvel e Rumi takvimle 31 Mart 1325 gunune denk geldiği icin 13 Nisan olayları 31 Mart Vak ası diye anılıyor) Hareket Ordusu nun kontrolu sağlamasına kadar İstanbul un bir hafta sureyle basıbos bir sehir haline geldiğini soylemek mumkun. Fiilen İttihad Terakki iktidarının baslangıcı olan bu hadise sırasında dikkatler İstanbul uzerindeyken Adana da da Ermeniler ayaklandı. Amac Kilikya da bir Ermeni hukumeti kurmaktı. Ama Ermeniler durup dururken kendiliklerinden ayaklanmadılar. Ermeniler Abdulhamid in her cepheden zorlanması icin ihtilal komitelerinin birlikte hareket etmesi uzerinde İttihad Terakki yle yapılan anlasmaya dayanıyorlardı. Cemal Pasa hatıralarında anlatıyor: Avrupa da bulunan Ahmet Rıza Bey ve arkadasları Ermeni ihtilalcilere buyuk yardımda bulundular. Benim gibi yurt memleket icinde bulunanlar da Abdulhamid i itham etmekten cekinmedik. Ermeni komitelerinin en namuslu ve en esaslısı olan Tasnak komitesi de bizimle aynı ideali paylasıyordu. Hıncaklar ise Rusya nın himayesinde bir Ermenistan kurmayı programlarına almıslardı. Bizi Turk siyaseti yapmıs olmakla itham edenlere kesin bir dille soylemek isterim ki biz Turk siyaseti değil Osmanlı siyaseti yaptık. İstanbul da mesrutiyetin ilanıyla birlikte Ehabulababi Cerkez Teavun Cemiyeti Kurt Kulubu Arnavut Kulubu vesair acıldığı sırada Turk Ocağı nın acılmıs olması neden İttihad Terakki hukumetinin Turkcu olmasını icab ettirsin ki? Bu girizgâh tan sonra İttihad Terakki nin onde gelen ismi Ermenilerle vardıkları anlasmaya getiriyor sozu: Oncelikle cesitli Bulgar ihtilal cemiyetleriyle temasa gectik. Biz Osmanlılık esaslarından bahsederken Bulgar ihtilalciler bağımsız Makedonya fikrinden zerrece fedakârlık etmek istemiyorlardı. Talat Bey le birlikte yuruttuğumuz bu muzakerelerde cektiğimizi bir Allah bilir bir de biz. Ancak yine de ihtilal komiteleri arasında en fazla anlastığımız meshur Sandanski ve Cernopeyef oldu. Asıl Bulgar Makedonya Komitesi kendi siyasi programından vazgecmek istemedi. Etniki Eteriya adına Selanik e bizimle gorusmeye gelen Yunanlı ise Girit in ve Sisam ın Yunanistan a katılmasını adalara bağımsızlık verilmesini Rum Makedonyası dediği havaliye genis ozerklik tanınmasını istiyor; bunlar sağlandığında Yunanistan la Turkiye arasında ittifak anlasması yapılabileceğini soyluyordu. Bunu reddettik. 1907 senesi ağustos ayında İttihad Terakki Genel Merkezi İstanbul a geldiğinde Ermeni komiteleriyle muzakereye giristik. Bizim tarafta ben Bahattin sakir Bey ve Dr. Nihat Resad Bey bulunuyorduk. Ermenilerden Malumyan ve sahirikyan efendiler gorusmeye katıldılar. Nihat Resad Ermeni ihtilal cemiyetinin taleplerinden daha genis haklar verilmesine taraftardı. Nihayet Malumya Efendi Tasnak Komitesi adına su teklifte bulundu: İttihad Terakki Cemiyeti yle Tasnaksutyon Cemiyeti Osmanlı İmparatorluğu nda mesrutiyetin tehlikeye girmemesi konusunda isbirliği yaparlar ancak kendi programlarına gore faaliyette bulunmakta birbirlerinden bağımsız hareket ederler. Ancak simdiye kadar gizli olan bu teskilat bundan sonra acık bir siyasi cemiyet halini alır.. Bu teklifi kabul etmekte baska caremiz yoktu. Hıncaklar ise bizimle gorusmeye dahi yanasmadılar... Piskopos Museg 14 Nisan 1909 gunu Adana da Ermenilerin Turk mahallelerine silahlı saldırısıyla baslayan ayaklanmanın tek sorumlusu olarak piskopos Museg i gorduğunu soyluyor Cemal Pasa. Piskoposun aslında yasak olduğu halde Ermeni halkını silahlandırdığının ve kıskırtıcı konusmalar yaptığının bilindiğini v.s. anlatıyor. Ve ayaklanma uzerine mağdur Ermenilerin durumlarını incelemek icin İttihad Terakki tarafından gorevlendirilmesi uzerine bolgeye gittiğinde kurduğu sıkıyonetim mahkemesinin Turklerin idamına karar verdiğine getiriyor sozu: Olayların sorumlularından onemsiz dokuz Turk u idam ettirdiğim yalandır. Adana ya gelisimden dort ay sonra yalnız Adana sehrinde 30 Muslumanı idam ettirdiğim gibi iki ay sonra Erzin kasabasında 17 Muslumanı daha idam ettirdim. Buna karsılık yalnız bir Ermeni idam olmustur. İdam edilen Muslumanlar arasında Adana nın en eski ve en zengin ailelerinden gencler Bahce kazası muftusu de vardı. Muftunun o havalide Turkler uzerinde buyuk nufuzu olduğunu biliyordum. İktidardaki cete Talat Pasa da hatıralarında adeta ovunerek Bu idam kararlarının bakanlar kurulunda tasdikini sağlayan ben oldum der.. İttihatcı kafasının cahilane bir mantıkla sozumona Doğu Andolu Rusların eline dusmesin diye; bolgedeki Musluman ahalinin Avrupalıların umurunda olmayacağı bilindiği icin Batı dunyasında Ermenilere merhamet celbinin uygun olacağı kararı vererek Nubar Pasa yla isbirliği yollarını aradığını da eklemeliyim... Ne tesaduf ki aynı tarihte Ruslar da dunyada Ermenilere merhamet hislerini tahrik edip aynı zamanda Kurt prensliği kurması icin tesvik ettikileri Bedirhanilerden Abdurrezzak Bey i Ermeniler aleyhine kıskırtarak kendilerinin bolgeye mudahalesini haklı gosterecek sebep yaratmanın pesindeydiler. Sonuc olarak dunya tarihinde iktidara gelmis ilk cete sayılabilecek olan İttihad Terakki on sene icinde imparatorluğu tasfiye etmeyi basardı. Baslangıcta ittifak ettiği ve en fazla anlastığı Ermeni ceteleriyken 1. Dunya Savası icinde onlara karsı tedbiri eline yuzune bulastırmasına sasmamak lazım...