Osmanlı topraklarında yasayan gayrimuslimler de Muslumanlar gibi vatanları icin kanlarını dokmek istiyordu. 1910 da zorunlu askerlik uygulaması basladı 1856 da Tanzimat ın ilanı ve Muhafaza-i vatan icin asker vermek ahalinin fariza-i zimmetidir sozu ile Osmanlı topraklarında yasayan herkese askerlik vazifesi ongoruldu. Asker vermeyi butun halkın boynunun bir borcu olarak goren bu yaklasım Hıristiyan ve Musluman esitliginin geregi olarak kabul edildi. Hahambası Mose Levi Nisan 1893 te ruhani meclis uyelerine mektup gondererek İspanya dan beri Osmanlıların kendilerine kucak actığını adil davrandığını belirterek soyle der: Bizim vatan hizmetlerimizin hakiki Turkler gibi aziz vatanımızın ordusunda hizmet demek olduğunu dusunuyorum. Bunu yapmakla sadakatimizin hislerini gosterebiliriz. Ruhani meclis bu kararı kabul eder ve II. Abdulhamit teklif karsısında memnuniyetini belirtir. Neden mahrum kalalım? 3 Temmuz 1909 da Meclis-i Mebusan da bazı gayrimuslim mebuslar askerlik konusunu gundeme getirir. Biz de Osmanlı isek o halde neden bu vatan icin olmuyoruz Neden bu ulvi sereften mahrum kalalım seklinde bir hissiyat ortaya cıkar. Gayrimuslim mebuslar soyle konusur: Erzurum Mebusu Ohannes Varteks: Hicbir Osmanlı nın askerlik icin para vermeye ve baskasının kanıyla yasamaya hakkı yoktur. Selanik Mebusu Yorgi Huneus Efendi: Askerlik hizmetinden mahrumiyet bir sereften mahrum olmak demektir. Bakkalı hamalı manavı bu gorevi yerine getirmelidir. Yuzyıllardır gayrimuslimler bu haktan mahrum kalmaktadır. İstanbul Mebusu Kirkor Zehrap Efendi: Biz vatanımız icin kanımızı vermek istiyoruz... Selanik Mebusu Emanual Efendi: Umum Osmanlılar nasıl ki kanun onunde esit isek kalbimizde de muamelatımızda (evrak uzerinde yapılan islem) da musavi (esit) olmalıyız. Cumle Osmanlılar musavidir ve cumlesi asker olmalıdır. Kastamonu Milletvekili Ahmet Mahir Efendi mebusların ardından bir sayan-ı tesekkur konusması yapar ve Muazzez vatanımızın hukukunu bizimle beraber canlarını feda ederek muhafaza etmek istiyorlar der. Askeri okullara alınıyorlar Gayrimuslim oğrenciler askeri okullara alınmaya 1863 te basladı. Baslangıcta Rum Ermeni Katolik Musevi ve Bulgar milletinden 32 cocuk alındı. 22 Ocak 1877 de butun askeri okullar gayrimuslimlere acıldı. O donemde 136 gayrimuslim oğrenciden 45 i Musevi 91 i Hıristiyan dı. Bu donemde 93 Harbi (Osmanlı-Rus harbi) oldu. Ruhani liderlerin tesvikiyle gonullulerden olusturulan 12 taburdan bir tanesi de gayrimuslimlerden tesekkul ettirildi. Bu tabur askerleri ellerinde bir yuzu Osmanlı bayrağı diğer yuzu de haclı olan bayrakla bando esliğinde İstanbul sokaklarında gezdiler ve Sırbistan daki isyanı bastırmak icin sevk edildiler. II. Abdulhamit gayrimuslimleri onore etmek icin 2 Rum 2 Ermeni ve bir Musevi yi yanında yaver olarak gorevlendirdi. Ve gayrimuslimlerin muvazzaf subay olabileceğine karar verdi. Gayrimuslim jandarmalar Jandarma alaylarında baslangıcta yuzde 2 oranı uygulandı. Buna gore Bitlis te 162 Diyarbakır da 144 Sivas ta 162 Erzurum da 60 Ermeni vardı. 23 subat 1903 te bu oran yuzde 20 ye cıktı. Bu donemde her yerde gayrimuslim jandarma askeri vardı. Zorunlu askerlik 21 Temmuz 1908 de zorunlu askerlik kararı alındı. İstanbul Hicaz Yemen Basra muaf tutuldu. Nufus sayımı yapılmadan gonulluler haric askere alım yapılamayacaktı ayrıca din adamları din oğrencileri ilkokul oğretmenleri de muaftı. Ancak 2 sene sonra muayenesini tamamlayanlar kıtalara sevk edildiler. 1910 da Rumeli den tertip edilen gayrimuslimler Erzurum a Selanik ten alınan 200 Rum Yanya İstihkâm Taburu na gonderildi. Hatta Rodos un İtalyanlar tarafından isgalinde adadaki 70 Osmanlı askerinden 40 ı gayrimuslimdi. Kıslalardaki gayrimuslimlere cumartesi ve pazar gunleri sinagog ve kiliseye gitme izni verildi. Savasta silah ve cephane kacırdılar İstanbul dan Anadolu ya gemilerle silah kacırılması calısmalarında da gayrimuslimlerin onemli katkıları bulunuyor. Fransız Vapur Kumpanyası Muduru sarl Kalci Sizi haklı buluyor mucadelenizin buyukluğunu biliyorum. Bu toprağı severim. Ailem burada yasadı ve mutlu oldu. sirketin 5 i bana ait olmak uzere 9 vapuru var. Son vapur da elden cıkana kadar sizinle calısacağım diyor. Aynı sirkette calısan Ermenilerden Pandikyan Terziyan ve Hogasyan efendiler de Milli Mudafaa Grubu nda aktif gorev alırlar. İse kimseyi karıstırmazdı General Kemal Kocer grubun onemli isimlerindendir. 1946 da yayımlanan Kurtulus Savaslarımızda İstanbul kitabında La Fransez sirketinin faal uyeleri ile omuz omuza calıstıklarını belirterek Bize emin yolu gosterdiler der ve devam eder: Terziyan Papazyan kardesler Karabet Hogasyan ve Piyer Bedes. Terziyan cok isguzardır cephaneliklerle vapur arasındaki cok guc islerde arkadaslara refakat ederdi. Hogasyan vapurların sevkinde değerli hizmetler ifa etmistir. Papazyan La Fransez vapur sirketinin faal ve temkinli bir uyesidir. O en caprasık durumlarda uzlastırıcı bir siyaset takip ederdi. Birkac dil bilir munistir ve samimidir. Artık sevkıyat programlarının projelerini hazırlar tetkike arz ederdi. Papazyan vapurlarda ve cephanelerdeki islere kimseyi karıstırmazdı direktor yanında sozu gecenlerdendi... Size yardım etmek vazifem Milli Mucadele de Boğazici nin Rumeli ve Anadolu yakasında silah ve cephane kacırılmasını organize edenler kacıranlar ve Anadolu ya nakledenler arasında 2 Ermeni vardır. Buyukdereli İtilaf Devletleri kontrol heyeti tercumanı Davit Sehakkuli ve Anadolu Kavağı liman cavusu Karabet Efendi. Milli Mudafaa Grubu silah kacırma isinde Davit Bey in yardımcı olabileceğini tespit eder. Kendisiyle İlyas Sami Bey in (Kalkavanoğlu) temasa gecmesine karar verilir. Sami Bey Davit Bey i evinde bulur ve yapacağı is icin para teklif eder. Davit Bey in yanıtı oldukca carpıcıdır; Bana paket paket para verenlerin haddi hesabı yok! Kabul etmiyorum... Ben her seyimi Turklere borcluyum. Turk okullarında okudum yetistim oralardan feyz aldım. Size yardım etmek benim vazifem der. Anadolu ya silah kacıran taka ve gemilerin kontrolunu İngilizlerden once kendisi yaparak Boğaz dan kolaylıkla gecmelerine yardımcı olur. Bir keresinde gucluk cıkaran bir Turk gumrukcuye Yazıklar olsun sana utanmıyor musun? Vatan elden gidiyor. Sen İngilizlere hizmet ediyorsun. Ayıp be!... diyerek silah gecirenlerin bırakılmasını sağlar. Bacağındaki yarayla iftihar ediyordu Fotoğraf sanatcısı Ara Guler in babası Dacat Guler de Canakkale Savası na eczacı er olarak katılıp gazi olarak donen Ermenilerden. Ara Guler babası Dacat Guler in Canakkale de aldığı bacağındaki yaradan iftihar ettiğini soyluyor. Babasının zaman zaman cevresine Ben bu ulke icin savastım yaralandım sen ne yaptın? diye sorduğunu anlatıyor. 1960 ta vefat eden Dacat Guler in mezarı sisli Ermeni Mezarlığı nda. Hizmetinden dolayı Turker soyadını aldı Berc Keresteciyan Cumhuriyet doneminin ilk Hıristiyan milletvekilidir. Osmanlı Bankası nın genel muduru ve Hilal-i Ahmer (Kızılay) cemiyeti ikinci baskanıdır. Ataturk e Bandırma Vapuru nun Boğaz dan cıktıktan sonra batırılacağı haberini iletir onlem alınmasını sağlar. Milli Mucadele donemi boyunca yalnız sağlık malzemesi değil ihtiyac duyulan her seyi ilac sandıkları icinde Anadolu ya gonderir. Hizmetlerinden dolayı Ataturk kendisine Turker soyadını verir. 4 kusak Balyanlar saray mimarlarıydı Osmanlı Basmimarı Kayserili Balyan ailesi 200 sene saray mimarı olarak hizmet etti. En meshurları Kirkor Amira Balyan Senekerim Balyan Garabet Amiral Balyan Nikoğos Balyan Agop Balyan ve Sarkis Balyan. İlk iki kusak Balyanlar Osmanlı mimarisinin ozelliklerini tasıyan eserler yapmıs diğer 4 kusak da Avrupa dan aldığı eğitimle mimari ve cevre duzenlemesini gerceklestirmisler. Yapıtlarında kıslada askerler ve askeri oğrenciler barınıyor camilerinde Muslumanlar kiliselerinde Hıristiyanlar ibadet ediyor yaptıkları turbede padisah yatıyor saraylarında kasırlarında turistler geziyor...