23 Kasım 2003 te Gurcistan da gerceklesen Karanfil Devrimi nin sonucları Ermenistan ve Azerbaycan da artcı deprem olarak hissedilmis ancak bu ulkelerdeki siyasi dengelerin fay hattında ciddi kırılmalar olmamıstır. Cunku Azerbaycan eski Devlet Baskanı Haydar Aliyev in 10 yıllık iktidarı doneminde Azerbaycan muhalefeti etkisiz hale getirilmis 15 Ekim 2003 te gerceklesen devlet baskanlıgı secimlerinde ise iktidarın yogun baskıları sonucunda Azerbaycan muhalefeti bitkisel hayata girmis ve batı demokrasisinin verdiği butun recetelere rağmen bugune kadar kendine gelememistir. Ermenistan muhalefeti Azerbaycan muhalefetinden daha sanslı bir durumda olmasına rağmen 2004 Mart ayında baslayan Kardelen Devrimi girisimleri basarısızlıkla sonuclanmıstır. Bu bağlamda Ermenistan muhalefetinin miting ve gosterilere baslarken ic dinamikleri ve alabileceği dıs desteğin olcusunu yanlıs değerlendirmesi yenilginin onemli nedenlerinden biridir. Bir diğer neden her iki ulkede de iktidarların guvenlik gucleri uzerindeki mutlak kontroludur. 2003 sonbaharından itibaren dalga dalga yayılan (Ukrayna Kazakistan Kırgızistan ornekleri) cicekler ve renkler devriminin dinamikleri değerlendirilirken asağıdaki ortak noktalar dikkate alınmalıdır. · Siyasi sistemin zayıflığı · İktidar veya muhalefetin sosyal tabanının gucu ve potansiyeli · Yabancı devletlerin desteğinin jeopolitik ilgilerinin ve bolgeye yonelik gucler dengesinin doğru belirlenmesi · Siyasi partilerin sivil toplum orgutlerinin ve medyanın siyasi sistemi etkileme yeteneği ve imkanı · Devrimin gerceklesmesi icin iktidar icindeki anlasmazlık ve sorunların doğru tespit edilmesi · Dıs desteğin sağlanması icin muhalefetin guclu ve kendi icinde bolunmemis olması · Devrim gerceklestirmek istenen devletlerin tamamında eski Sovyet zihniyetine sahip kisi ve grupların iktidarda olması · Devrim liderinin halk tarafından kabul edilmesi ve karizmatik olması - Siyasi sistemin zayıflığı; Ermenistan 14 yıldır bağımsızlığını ilan etse de siyasi sistem mekanizması henuz tamamen olusturulmamıstır ve kırılgan bir yapıya sahiptir. Devletcilik anlayısı zayıftır ve kisiler siyasi sistemde daha etkin konuma sahiptir. İktidar mucadelesi Anayasa ve kanunların ongorduğu cercevede demokratik ortamda yapılmamaktadır. Ermenistan da siyasi sistem Gurcistan daki kadar zayıf olmasa da iktidar muhalefetin devrim girisimlerini surekli olarak engellemek imkan ve yeteneğine sahip değildir. Kocaryan ın 1998 ve 2003 te yapılan devlet baskanlığı secimleri oncesinde secim propagandası calısmalarında ulkedeki yolsuzluklara karsı mucadele edeceğini sosyal ve ekonomik sorunlar uzerinde yoğunlasacağını Dağlık Karabağ sorununu halledeceğini iddia etse de bu sorunların hicbiri cozume kavusturulmamıstır. Koalisyon hukumet ortakları aralarında gorus ayrılığının olmadığını cesitli vesilelerle dile getirse de Tasnaksutyun Partisi zaman zaman hukumetin sorunlarını medya ve kamuoyu ile paylasarak bu geleneği bozmaktadır. Ermenistan siyasi sistemi bugun kaosa doğru ilerlemektedir. Gurcistan ve Ukrayna da devrimlerin basarı ile sonuclanmasından endise eden koalisyon hukumet uyeleri icinde bazı gruplasmalar Ermenistan da da bu tur bir devrim gerceklestiği taktirde kendilerini sağlama almak icin muhalefet partileri ile isbirliği imkanlarını goz ardı etmemektedir. Bugun Ermenistan siyasi sistemi tıkanmak uzeredir ve dıs destek almayı basaran dengeleri iyi değerlendiren muhalefete fazla direnemeyeceği tahmin edilmektedir. - İktidar veya muhalefetin sosyal tabanının gucu ve potansiyeli; Bu gun Ermenistan da iktidar ve muhalefetin tabanı oldukca zayıflamıstır. Kocaryan ın Karabağ Savasının kahramanı olarak devlet baskanlığı secimlerine katılması sosyal ekonomik ve siyasi sorunların cozulmesi yonunde Ermenileri umutlandırmıstı. Ancak kısa surede yanıldıklarını anlayan Ermeni halkı iktidara ve muhalefete olan guvenini kaybetmistir. 14 yıllık bağımsızlık tarihinde vaatlerden baska bir sey verilmeyen Ermeni halkı simdilik siyasetle uğrasmak istemiyor. Ermeni halkının bu tarafsız tutumu iktidar ve muhalefet icin esit sartlar sunmaktadır. Hukumet bir takım ekonomik ve sosyal sorunları halledebilirse kamuoyunun buyuk bir bolumunu kendi tarafına cekebilir. Bunu basaramadığı taktirde ise muhalefet ciddi ve surekli propaganda calısmaları ile tabanını daha da guclendirebilir. Bugun Ermenistan iktidarı ve muhalefeti kamuoyunu ikna etmek icin gerekli araclara ve yeteneğe sahip değildir. - Yabancı devletlerin desteğini jeopolitik ilgilerini ve bolgeye yonelik gucler dengesini doğru belirlemek; Karanfil devriminin gerceklesmesini istemeyen Ermenistan hukumeti/iktidarı demokratik değerlere sahip cıkmalı insan haklarına saygılı olmalı ve korumalı siyasi yelpazede daha cok partilere temsil edilme fırsatı vermeli muhalefetle diyalog icinde bulunmalı sosyal ve ekonomik sorunlar uzerinde yoğunlasmalı buyuk devletlerin bolge politikasını ve kendilerine yonelik taleplerini iyi değerlendirmelidir. Ermenistan hukumeti buyuk bir ihtimalle devrimi onlemek icin Rusya ile isbirliğini gelistirmeye calısacaktır. Ozellikle devrim surecinde guvenlik gucleri uzerinde kontrolu kaybetme tehlikesi ortaya cıkarsa muhtemelen Rusya nın ulkede konuslanan 102. askeri ussunun imkanlarını kullanma talebinde bulunabilir. Nitekim 2004 te muhalefet gosterilerinin dağıtılması icin Ermenistan Savunma Bakanı Serj Sarksyan ın Rusya Savunma Bakanlığından boyle bir talebinin olduğu konusunda Ermenistan basınında cesitli haberler yayınlanmıstır. Ama Gurcistan ve Ukrayna orneğinde Rusya nın etkisiz olduğu goz onune alınırsa Ermenistan iktidarının fazla sansının olmadığı iddia edilebilir. Bugunku siyasi manzaraya dikkat edildiğinde hukumetin yukarıda ifade edilen sartların uygulamasında zorlandığı gorulmektedir. Demokrasi ve insan hakları zaten devletin kendisi tarafından ihlal edilmektedir. Bu değerleri savunmaya baslarsa yaptığı yolsuzluklar ve bas edemediği ekonomik ve sosyal sorunlar tartısılmaya acılır. Yukarıda ifade edilen konularla ilgili muhalefet hukumetten daha makul ve mantıklı bir acıklama yaparsa bolgede ekonomik siyasi ve askeri cıkarları olan buyuk guclerin desteğini alabilir. Bu da dolayısıyla Karanfil devriminin gerceklesmesi icin muhalefete hareketlenme gucunu sağlayabilir. Muhalefetin bu konudaki vizyonunun genisliği berraklığı ve yeteneği Ermenistan ic politikasında 2005 yazına kadar gerceklesen olaylarla ilgili izleyeceği politika ile ortaya cıkacaktır. - Siyasi partilerin sivil toplum orgutlerinin ve medyanın siyasi sistemi etkileme yeteneği ve imkanı; Demokratiklesme sureci Ermenistan ın en ciddi sorunlarından biri olarak gorulmektedir. Buyuk siyasi partilerin kendilerine ait gazete dergi veya mecmuaları olsa da genel olarak televizyon kanalları ve radyodan yeteri kadar kullanma imkanına sahip değildir. Bunu buyuk olcude devlet engellemektedir. Ozel televizyon ve radyo kanalları da devletin baskısı ile karsılasmaması icin muhalefet temsilcilerinin goruslerine cok az yer vermektedir. Sivil toplum orgutleri Ermenistan siyasi hayatının demokratiklesmesi sivil toplumun gelismesi icin mucadele etseler de ciddi basarılar elde ettiklerini soylemek mumkun değildir. Siyasi partilere karsı yapılan baskılar sivil toplum orgutlerine de yapılmaktadır. Sivil toplum orgutlerinin faaliyetleri coğu zaman yasal olmayan nedenlere dayanarak engellenmektedir. Ozellikle bu tur kurulusların yurt dısından maddi destek alması yasalar tarafından sınırlandırılmıstır. Yazılı ve gorsel medya da bağımsız değildir. Yukarıda ifade edildiği gibi bazı siyasi partilerin gazete dergi ve mecmuaları yayınlansa da bu tur yayın organları Ermenistan ve bolgedeki siyasi ekonomik ve askeri gelismeleri tarafsız olarak değerlendirme olgunluğuna ulasmamıstır. Devlet sadece kendi goruslerini savunan gazete televizyon ve radyo kanallarına maddi yardım sağlamaktadır. - Devrimin gerceklesmesi icin iktidar icindeki anlasmazlığı ve sorunlarını doğru tespit etmek; Ermenistan muhalefetinin devrimi gerceklestirmesi icin iktidar takımı icindeki anlasmazlıkları basarılı bir sekilde kendi lehine değismelidir. Ozellikle guvenlik gucleri ve hukumet arasında yasanan ve yasanmasına ihtimal verilen sorunlar uzerinde yoğunlasmalı ve gelecek tasarımları bu yonde yapmalıdır. Muhalefet mucadeleye baslamadan once guvenlik guclerinin tarafsız kalması ihtimallerini değerlendirmeli gerekirse onların bazı sartlarını kabul etmelidir. 25 Mayıs 2003 te yapılan Parlamento secimlerinden sonra kurulan koalisyon hukumet arasında zaman zaman ciddi gorus ayrılığının ortaya cıkmasına rağmen muhalefet bu fırsatları değerlendirememistir. Nitekim Tasnaksutyun (Ermeni Devrimci Federasyonu) Partisinin19 subat 2004 de duzenlenen 29. Kurultayında parti lideri Hrant Markaryan yaptığı bir konusmada koalisyon uyesi (Cumhuriyet Orianc Yerkir (Kanunlar Ulkesi) ve Tasnaksutyun) olduğu hukumeti ciddi bir sekilde elestirerek bu partilerin iktidarda kalmaları icin milli cıkarları goz ardı ettiklerini ve son Parlamento secimlerinde ciddi yolsuzluklar yaptıklarını ifade etmistir. Markaryan Cumhuriyet ve Orianc Yerkir Partilerinin Tasnakları aldattıklarını acıklamıstır. Markaryan ın bu acıklamayı yapması koalisyon hukumette ciddi anlasmazlıkların olduğunun gostermektedir. Hukumette basat duruma gelmek isteyen Tasnaksutyun Partisi bu tur acıklamalar yaparak diğer ortaklarını sindirmeye calısmaktadır. Markaryan ın bu acıklamasından hemen sonra muhalefet konunun uzerine giderek tartısmaya acması ekonomik sosyal ve siyasi sorunları kamuoyuna duyurması icin uygun fırsatın ortaya cıkmasına rağmen bu konu uzerinde yoğunlasmamıstır. Bunun en onemli nedenlerinden biri de muhalefetin kendi icerisindeki anlasmazlıklar olmustur. - Dıs desteğin sağlanması icin muhalefetin guclu olması ve kendi icinde bolunmemis olması; Ermenistan muhalefetinin bugunku durumunu değerlendiren batılı devletlerin her hangi bir devrim cabasında destek verme ihtimali zayıftır. Bu tur desteği verdikten sonra muhalefetin basarılı olmaması durumunda o gune kadar elde ettiği kazanımları kaybetme tehlikesi her zaman vardır ve buyuk devletler bu riski goze almak istememektedir. ABD Demokrasi Enstitusu ve Soros Vakfı Ermenistan muhalefeti ile isbirliği yaparak basta siyasi eğitim projeleri olmakla bir takım projeleri hayata gecirmeye calısmaktadır. Demokrasi Enstitusu Cumhuriyet muhalefet parti uyesi 16 kisiyi eğitmis ve sertifikalarını takdim etmistir. Ermenistan muhalefeti bugun iktidarı değistirecek kadar siyasi guce ve araclara sahip değildir. Cunku Kocaryan rejiminin baskı politikası muhalefetin manevra alanını sınırlamıs muhalefet kendi arasında anlasamamıs ortak mucadele stratejisi uzerinde gorus birliğine varılamamıs bazı siyasi partiler devrimin asağıdan değil yukarıdan yapılması gerektiğine inanmıstır. Muhalefetin bolunmusluk tablosu değismediği surece iktidara karsı basarılı bir girisimde bulunması beklenmemektedir. - Devrim gerceklestirmek istenen devletlerin tamamında eski Sovyet zihniyetine sahip kisi ve grupların iktidarda olması; Eski Sovyetler Birliği devletleri bağımsızlıklarını ilan ettikten sonra demokratik değerleri benimsediklerini ve uygulamaya calıstıklarını her fırsatta batıya duyurmaya calıssalar da iktidarda bulunanlar eski Sovyet nomenklaturasında yetisen (Azerbaycan da Haydar Aliyev Gurcistan da Eduard sevardnadze Ermenistan da Robert Kocaryan Kırgızistan da Asker Akayev Kazakistan da Nursultan Nazarbayev Ukrayna da Leonid Kucma) kisiler olmustur. Batıyı rahatsız eden konulardan biri de bu liderlerin demokratik değerlere sahip cıkılması ve uygulanmasında samimi olmadıkları en onemlisi ise Batıdan baskı uygulandığında yuzlerini hemen Rusya ya doğru donmeleri olmustur. -Devrim liderinin halk tarafından kabul edilmesi ve karizmatik olması; Son 15 yıllık siyasi mucadelede kredisi tukenmis cesitli yolsuzluklara ve entrikalara adı karısmıs siyasi liderlerle bu tur devrimleri gerceklestirmek genellikle tercih edilmemektedir. Bu yonde isbirliği yapılacak liderin Avrupa veya Amerika da eğitim gormesi batı değerlerini bizzat yasamıs olması veya her hangi bir nedenle Batı ile bağı bulunması (Mihail Saakasvili ABD de eğitim almıstır ve esi Hollanda vatandasıdır Yussenko nun ikinci esi ABD Dısisleri eski mensubudur) gerekmektedir. Devrimin liderliğini ustlenecek liderin halk tarafından da kabul edilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir. Bunun icinde ozel bir formul gelistirilmistir. Bu formule gore devrimin liderliğini ustlenecek kisi daha once belirlenerek ic politika dinamiklerine kabul ettirilmekte sonra ise Batı desteğini alarak iktidara karsı bir takım eylemler gerceklestirmektedir. Demokrasi ve insan haklarına sahip cıkacağı ekonomik ve sosyal sorunların kısa surede cozeceği vaatleri veren Batı adayı boylece halkın da desteğine sahip olabilmektedir. Devrim sureci basladıktan sonra ise maddi ve manevi olarak desteklenen batı adayı artık bir anlamda kendisini kamuoyuna kabullendirmis olmaktadır. Bugun yukarıda ifade edilen sartlar cercevesinde Ermenistan da Kardelen Devrimi nin gerceklesip gerceklesmeyeceği konusunda kesin tespitlerde bulunmak mumkun değildir. Ermenistan muhalefeti bazı olumsuzlukların yasanmasına rağmen iktidara karsı bir arayıs icindedir. Muhalif siyasi partilerin ortaklasa değil de ayrı ayrı acıklamalarda bulunması devrimi gerceklestirmesi icin en onemli sartlardan biri olan ortak eylem planından yoksun olduklarını gostermektedir. Kimin liderliği ustleneceği konusu da tartısmaya acıktır. Son yıllarda siyasi yelpazede kendine yer edinen isimlerden biri Stepan Demirciyan dır. Her ne kadar zaman zaman babasının golgesinde kaldığı yonunde yorumlar yapılsa da genc dinamik ve Batı değerlerini kabul etmeye daha musait olması Rusya ile iliskilerinde mesafeli davranması gibi nedenler onu one cıkarabilir. Ermenistan ın bugun bir devrimin esiğinde olduğu iddia edilebilir. Kocaryan iktidarı endiselerinde haksız değildir.