Guney Kafkasya ulkelerinde muhalefet hareketleniyor. Ukrayna ve Gurcistan daki olayların diger ulkelerde de gelismesini hedefleyenler ortamın uygunlugunu bekliyorlar. Ermenistan da hareketli gunler yasanıyor. 04 subat 2005 16:09 Ermenistan da yayın yapan ozel kanal kapatılırken Kocaryan ın secilmesinden once ABD buyukelcisinin secim hilelerine odunsuz davranılacağı acıklaması somutlasmadı. Batı yanlısı guclu adayların ortaya cıkması dıs desteği ust duzeye cıkarabilir. Bolgenin diğer aktoru Rusya nın ise Ukrayna ve Gurcistan a gore Ermenistan da eli daha guclu durumda. Rusya ve İran ile iliskileri nedeniyle ABD nin sempatisinden uzak olan Ermenistan da kadife veya turuncu devrimden cok silahlı bir devrim gundeme gelebilir. Gurcistan ve Ukrayna daki yonetim değisikliği gozleri Guney Kafkasya daki diğer iki ulke ve Kırgızistan a cevirdi. İcinde bulunduğumuz yılda Azerbaycan da parlamento secimleri yapılacak. Ermenistan da ise yakın tarihte bir secim yok. Buna karsın bu iki ulkede son donemde muhalefetin hareketlilik icinde olması dikkat cekiyor. subat 2003 te Ermenistan da yapılan secimlerde cesitli ittifaklar kuran muhalefet basarısız oldu. Aynı muhalefet Gurcistan daki kadife devrim den sonra baslattığı gosterilerde de basarı sağlayamadı. Gurcistan da 2 Kasım 2003 teki parlamento secimleri sonrasında baslayıp donemin devlet baskanı Eduard sevardnadze nin yerine Mihail Saakasvili nin gecmesiyle sona eren surecle birlikte eski SSCB coğrafyasına iliskin olarak en cok konusulan konuların basında baskıcı yonetimlerin Batı (ozel olarak ABD) destekli siyasal hareketlerle yıkılacağı konusu gelmeye baslamıstır. Cizilen senaryolarda Batı destekli devrimlerin sıradaki adresleri olarak diğer iki Guney Kafkasya ulkesinin Ukrayna nın ve bazı Orta Asya ulkelerinin isimleri ozel olarak vurgulanmıstır. Nitekim Ukrayna da ilk turu 31 Ekim 2004 te ikinci turu ise 21 Kasım 2004 te yapılan devlet baskanlığı secimi oncesinde ve sonrasında yasananlar bu ulkede de iktidar değisikliği yasanmasına neden olmustur. Bilindiği uzere ikinci turu 26 Aralık 2004 te tekrarlanan secim sonucunda onbinlerce yandasını sokak ve meydanlara doken muhalif aday Viktor Yuscenko Rusya nın yoğun desteğine sahip olan iktidarın adayı Viktor Yanukovic i Batı nın kendisine verdiği desteğin ve ısrarlı tutumunun da yardımıyla yenmeyi basarmıstır. Gurcistan daki gelismelere Ukrayna daki iktidar değisikliği de eklenince bu defa Kırgızistan ın Ermenistan ın ve Azerbaycan ın ismi daha cok on plana cıkarılarak coğu eski Sovyet cumhuriyetini benzeri sureclerin beklediğine iliskin değerlendirmeler bolgesel ve yabancı basında daha sık yer almaya baslamıstır. Kafkasya da 2005 te parlamento secimleri yapılacak olan Azerbaycan a ve 2003 yılında hem devlet baskanlığı hem de parlamento secimlerinin yapılmıs olduğu Ermenistan a iliskin olarak bu tur bir iktidar değisikliğinin yapılma ihtimali gunumuzdeki sartlar itibariyle cesitli nedenlerden dolayı cok da olası gozukmemektedir. Fakat her iki ulkede de muhalefetin son donemlerde ciddi girisimler icerisine girmesi dikkat cekmektedir. 19 subat 2003 te ilk turu ve 5 Mart 2003 te ikinci turu yapılan devlet baskanlığı secimiyle hareketlilik kazanan Ermenistan ic siyaseti bu niteliğini 25 Mayıs 2003 teki parlamento secimleri ile surdurmustur. Fakat olusturduğu cesitli ittifaklara rağmen her iki secimlerde muhalefetin basarı kazanamaması doğal olarak siyasal hareketliliği azaltmıstır. Gurcistan daki iktidar değisikliği sonrasında yeniden umutlanan muhalefet Robert Kocaryan ın secim sonuclarına hile karıstırarak yonetimini surdurduğunu ve istifa etmesi gerektiğini ileri surerek Mart 2004 ten itibaren sokak gosterilerine ağırlık vermeye calısmıs fakat bu yontemle de bir sonuca varamamıstır. En son Ukrayna da yasananlarla birlikte Ermenistan da ic siyaset yeniden hareketlenmeye baslamıstır. Bu hareketlenmeler icerisinde en dikkat cekeni Ermenistan Ulusal Hareketi (EUH) nin siyasal yasamda daha aktif rol alacağına iliskin belirtilerin ortaya cıkması olmustur. Bazı yorumlara gore Ermenistan da 2003 ve 2004 yıllarında yasanan ic siyasal gerginlikler sırasında iktidara en ciddi alternatif olusturan Ermenistan Halk Partisi ve Adalet Bloğu lideri Stepan Demirciyan ın ve Ulusal Birlik Partisi nin lideri Artases Gegamyan ın Batı tarafından guclu bicimde desteklenmemesinin nedeni onların Rusya yanlısı olarak nitelendirilmeleri olmustur. Fakat EUH nin eski baskanı ve eski Devlet Baskanı Levon Ter-Petrosyan ın Ukrayna daki gelismelerin hemen sonrasında ABD yi ziyareti ve donuste aktif siyasete katılma konusunu değerlendirebileceğinin isaretlerini vermesi Ermenistan da ABD nin uzerine oynayabileceği ciddi aktorlerin ortaya cıkabileceğini gostermektedir. Hatırlanacağı uzere EUH 1980 lerin sonlarından itibaren Ermenistan da en onemli siyasal yapılanma olup bu niteliğini hareketin lideri Ter-Petrosyan ın 3 subat 1998 deki istifasının ardından onemli olcude kaybetmistir. Yine son donemlerde Ermenistan basınında yer alan eski Dısisleri Bakanı Rafi Ovanesyan ın cok etkili isimler olan eski Basbakanlar Aram Sarkisyan ve Armen Sarkisyan ile birlikte Batı yanlısı yeni muhalefet bloğu olusturacakları haberi de yukarıdaki ifadeleri doğrular niteliktedir. ERMENİSTAN DA SİYASAL MUCADELE Bu ulkelerde Gurcistan ve Ukrayna da yasananların benzeri gelismelerin olabilmesi icin ic ve dıs sartların uygun olması gerekmektedir. Bunları kısaca değerlendirecek olursak ilk sırayı ulkedeki kitle iletisim araclarının (ozellikle televizyonların) bağımsızlık duzeyi almaktadır. Nitekim iktidar değisikliğinin yasandığı iki ulkede bağımsız televizyon kanalları bulunmakta ve muhalefet de bu kanallar aracılığıyla sesini duyurabilmekte idi. Ermenistan da ise bir sure bağımsız yayın yapan A1+ kanalının kapatılmasıyla bu alan onemli olcude iktidarın kontrolunde kalmaya devam etmektedir. Ermenistan da muhalefetin onemli isimlerinin aralarındaki isbirliği duzeyi Gurcistan ve Ukrayna daki kadar değilse de son yıllarda yasanan gelismelere dikkat edildiğinde isbirliği duzeyinin artmakta olduğu gorulmektedir. Batı nın ozellikle ABD nin desteği gunumuze kadarki gelismeler itibariyle ust duzeyde olmamıstır. Hatta son baskanlık secimleri oncesinde Ermenistan daki ABD Buyukelcisinin yuzde 5 lik bir hile dahi olursa secim sonuclarını tanımayacağız seklindeki beyanına rağmen bu ulkenin bazı elestiriler yonelterek secim sonucları tanıdığı gozlenmistir. Batı nın desteğinin kendi yanlısı gercek potansiyele sahip guclerin ortaya cıkmasına paralel olarak artıs gostereceği tahmin edilmektedir. Surecte onemli etkenlerden birisi de iktidar icerisindeki butunluk ve iktidardaki ic gerginlik duzeyidir. İktidar ortağı olan Tasnaksutyun Partisi nin donem donem sıkıntılar cıkarmasına rağmen iktidarın butunluğunu onemli olcude koruduğu gorulmektedir. Fakat onumuzdeki donemde hem bolgecilik (Azerbaycan ın Ermenistan isgali altında bulunan tarihi Karabağ bolgesinden olanlar ile Ermenistan doğumlu olanlar arasındaki) kaynaklı hem de koalisyonu olusturan uc parti arasındaki mucadele iktidarın butunluğune ciddi zararlar verebilir. Toplumdaki siyasal katılım duzeyi 1990 ların ilk yıllarındaki kadar yuksek olmasa da Gurcistan ve Ukrayna ya oranla cok dusuk de değil. Fakat yukarıdaki etkenlerin durumuna gore daha da artıs gosterebilir. Bu tur sureclerde en onemli noktalardan birisi de devlet kurumlarının ozerklik duzeyi ve iktidar tarafından ic politikada ne olcude kullanıldıklarıdır. Ermenistan orneğinde ordu polis Anayasa Mahkemesi ve benzeri devlet kurumlarının iktidarın aracı konumundan kurtularak benzerlerinin Gurcistan da ve Ukrayna da oynadıkları rolleri oynaması ihtimali dusuktur. KALAsNİKOF DEVRİMİ Mİ? Gunumuzdeki sartlar itibariyle Ermenistan da devrim yasanması ihtimali dusuk olmakla birlikte ABD nin bu ulkedeki cıkarlarını ust duzeyde tutmak icin iktidar değisikliğini sart gorduğu yaygın kanaatlerden birisidir. Komsularıyla genelde sıkıntılı iliskilere sahip olan sadece ABD nin cok da sevmediği Rusya ve nefret ettiği İran ile iyi iliskiler icerisinde bulunan sosyal ve ekonomik sorunları her gecen gun artan Ermenistan a iliskin devrim senaryolarının ABD tarafından artık uygulamaya konmus olduğuna iliskin iddialara artık daha sık rastlanmaktadır. Kocaryan ın gorev suresinin 3 yıl sonra dolacak olması ve mevcut yasalara gore ucuncu defa secilme sansının olmaması nedeniyle en gec 2008 baslarında bu ulkede iktidar değisikliği yasanacaktır. ABD nin de en azından bu doneme ozel hazırlık yapacağı beklenmektedir. Bu durumun gunumuz Ermenistan ında ABD ye oranla daha fazla araca sahip olan Rusya tarafından fark edilmemesi ve onlem alınmaması ihtimali dusuktur. Rusya nın Ermenistan da ozel ağırlığa sahip olmasını sağlayan nedenleri kısaca soyle sıralayabiliriz: 1) Tarihsel muttefiklik iliskisinin yanı sıra Azerbaycan topraklarına yonelik giristiği isgal hareketinde Rusya nın her turlu desteğini arkasına alması sebebiyle duyulan minnet borcu 2) Ermenistan daki Rus askeri usleri 3) Bir milyondan fazla Ermeninin Rusya da calısarak kendilerinin ve Ermenistan daki yakınlarının gecimini sağlaması 4) Ermenistan ın Rusya ya olan enerji bağımlılığı 5) Rusya nın Ermenistan da sahip olduğu ve stratejik nitelikleri de bulunan ekonomik isletmeler (Ermenistan Rusya ya olan borcuna karsılık 2001 yılı sonlarında ulkenin elektrik enerjisi ihtiyacının yaklasık yuzde 20 sini temin eden Razdan Hidroelektrik Santrali ni bilimsel ve askeri arastırma enstitulerini Rusya ya vermistir. Daha sonra 2003 subat ında Metzamor Nukleer Santrali nin mali idaresini de Ruslara devretmistir). Rusya yukarıdaki etkenleri kullanarak Ermenistan ic politikasını belirli olcude yonlendirebilecek guce sahiptir. Rusya da calısan Ermenilerin yanı sıra Ermenistan daki Rus askeri uslerinde ve Rusya nın bu ulkede sahip olduğu isletmelerde cok sayıda Ermeninin istihdam edilmis olması Rusya nın Ermeni kamuoyundaki imajının (Ukrayna ve Gurcistan a oranla daha) olumlu olması Rusya Devlet Baskanı Vladimir Putin in 2004 yılı değerlendirme konusmasında da ozel olarak vurguladığı uzere Rusya yı memnun etmektedir. Tum bunlar dikkate alındığında Rusya nın Ermenistan da Gurcistan da olduğu gibi olayları dikkatlice izlemek ve Ukrayna da olduğu gibi iktidarın kazanma ihtimali zayıf baskan adayı uzerinde ısrar etmek yerine daha aktif hatta bu tur bir politikanın Kocaryan yonetimi ile Rusya arasındaki iliskileri olumsuz etkileyebilmesi ihtimali varken bile mevcut iktidara rağmen politikalar takip edeceği beklenebilir. Cunku Ermenistan Rusya icin muttefikten ote Duma Baskanı Boris Grızlov un 15 Aralık 2004 teki Ermenistan ziyareti sırasında da dile getirdiği uzere bir ileri karakol ( forpost ) niteliğindedir. Yakın donem Ermenistan ic politikasına bakıldığında en cok dikkat ceken unsurlardan birisinin ic politikanın siddete cok acık ve suikastlarla dolu olmasıdır. Bunun en ciddi orneğini ise 27 Ekim 1999 da gerceklestirilen ve Parlamento Baskanı Karen D emirciyan ın Basbakan Vazgen Sarkisyan ın ve diğer altı milletvekilinin oldurulmeleriyle sonuclanan parlamento baskını olusturmustur. Ulkedeki en ciddi siyasal olusumlardan birisinin siddete basvurmayı mesru olarak kabul eden Taskansutyun Partisi nin olduğu da hesaba katılınca hem ABD nin hem de Rusya nın devrim arayısı icerisinde olduğu Ermenistan ı kolay gunlerin beklemediği acıktır. Ama asıl gozden kacırılmaması gereken Gurcistan daki kadife devrim ve Ukrayna daki turuncu devrim den sonra Ermenistan da Kalasnikof devrimi nin gerceklesme ihtimalinin daha yuksek olduğudur. Araz ASLANLI TUSAM Kafkasya Arastırmaları Masası