Sabah karanlıgında Yerevan sokaklarını supurenler kosebaslarında cicek satanlar otellerde burolarda ve dukkânlarda temizlik islerinden sorumlu olanlar; birkac yonetici ve bir bakan... Ermenistan da cinslerarası esitlik cabaları da esitsizlik de suruyor BİA (İstanbul) - Yerevan sokaklarında erkekten cok kadın varmıs gibi gorunuyor. Ustelik bu kadınlar erkeklerden daha fazla is yapar da gorunuyorlar. Sabahın ilk saatlerinde hepsi de birbirlerinin ninesi olan yuzlerce yaslı kadın el yapımı supurgeleriyle kentin dort bir kosesini supuruyor. Supurgeleri oylesine kısa ki hep iki buklum dolasıyorlar. İnsanların ise gitmek uzere evlerinden cıktıkları saatlerde kent coktan tertemiz. Sonra kosebaslarında cicekci kadınlar beliriyor. El yapımı tezgâhlarda cicek satan bir erkege rastlamak zor. Kadınlar otellerde burolarda ve dukkânlarda da temizlik islerinden sorumlu. Yelpazenin diğer ucunda ise onemli yonetici konumlarda bulunan birkac kadın yer alıyor. Parlamento nun bu yedi kadın milletvekilinden biri de Bakanlık gorevinde. İnsanlar is aramak uzere ulke dısına cıkan erkeklerden dolayı Ermenistan da bir beyin gocu yasandığını dusunuyor olabilir. Ancak toplumun cesaret ve hayallerin yanı sıra beyne sahip koca bir bolumu de değisiklik yaratabilecek bir vizyonla ulke icindeki uretimine devam ediyor. Esitliğin dunu ve bugunu Cinsiyetler arasında esitlik Ermeni toplumunun uzun tarihi icinde hayli yerlesik bir kavram. Kadınların haklarını koruyan eski Ermeni yasa ve anayasalarının gecmisi erkeğin sebep gostermeksizin terk etmesi durumunda kadına aile mulkune sahip olma hakkını tanıyan 443 tarihli sahapivan Kanunları na kadar uzanır. Sozkonusu yasa ayrıca kadına eve yeni bir koca getirme hakkı da tanıyordu. Ardından 12. yuzyılda Mıkhitar Gos tarafından hazırlanan Ceza Kanunu kadına yonelik siddeti yasaklayarak siddet uygulayanlara da cezalar verdi. Yakın gecmiste ise Amerika Birlesik Devletleri ndeki (ABD) kadınların henuz secme hakkının olmadığı bir donemde ilk Ermenistan Cumhuriyeti nin parlamentosunda (1918-1920) kadın milletvekilleri bulunuyordu. Bu esitlik geleneğiyle koklesen bağımsız Ermenistan 1993 te hicbir cekince ileri surmeksizin Birlesmis Milletler Kadınlara Karsı Her Tur Ayrımcılığın Onlenmesi Sozlesmesi ni kabul etti. Ancak acaba Ermenistan da kadınların durumu ne derece esit? Amerikan Barolar Birliği Orta ve Doğu Avrupa Hukuk Girisimi (ABA-CEELI) bu soruya yanıt bulmak amacıyla 2002 nin Haziran ayında Ermenistan da esitlikle ilgili kanunlar ve uygulamadaki gerceklere iliskin derinlemesine bir arastırma yuruttu. Arastırmacılar kadınların daha iyi ve yuksek eğitime sahip olmalarına karsın istedikleri iste calısamama olasılıklarının erkeklerden daha yuksek olduğunu saptadılar. Arastırmaya gore kadınlar aileleri icin para kazanır ve temel ihtiyacları tedarik ederken yine de eve ekmek getiren kisi sayılmıyorlar. Yine kadınlar sivil toplum kurulusları ve sosyal hareketlerde buyuk coğunluğu olustururken siyasetteki temsiliyetleri ciddi oranda dusuk. Ermeni kadını son derece faal. Sivil toplum orgutlerinde calısan kadınlar son derece zeki ve ulkemizi ilgilendiren konularda bilgi sahibi. Ote yandan bugun Parlamentomuzda yalnızca 7 kadın milletvekili var. Bu da neden diye sormak icin iyi bir fırsat diyor Parlamento da ucuncu donemini geciren Hermine Nağdalyan ve ekliyor: Resmi secim surecimiz ayrımcı olmamasına ve gerek kadın gerekse erkek herkese esit katılım olanağı sunmasına karsın secimin yapıldığı aracların ve secim mekanizmasının carpıklastığı noktalarda kadınlar surekli zaman kaybediyor. Daha genis bir perspektifle bakıldığında da aslında herkes bedel odemis oluyor. Kadınlara ayrımcılık iceren kulturel normların da halihazırdaki tabloda payı buyuk. Erkek cocuklar ailenin varisi ve soyadı tasıyıcısı olarak yetistirilirken kız cocuklara gelecekte kocasının evine tasınacak bir es ve anne gozuyle bakılıyor. Kadınlar genc yasta evlenme eğiliminde ve evlenmemis kadınlar ya da bekar anneler hos karsılanmıyor. Ayrıca Ermeni kulturunun aile ici konuları mahrem tutmaya buyuk onem vermesi aile ici siddet ya da sorunlu evlilikler gibi konuların ele alınıs seklini de ciddi bicimde etkiliyor. Gunluk yasam gercekleri Ozellikle eğitim ve istihdam alanları erkek ve kadın oranları acısından ilginc verilerle dolu. Anayasa cinsiyet ayrımı gozetmeksizin her vatandasa eğitim hakkı tanıyor. Gercekte de Ermeni kulturunde eğitim gerek erkek gerekse kadınlar acısından yuksek değere sahip. Ancak ulkedeki kaynak eksikliği ve erkeğin evin reisi ve eve ekmek getiren olmasını gerektiren halihazırdaki sosyoekonomik durumu coğunlukla delikanlılara oncelik verilmesine yol acıyor. Kaynaklar sınırlı olduğunda bir erkek cocuk icin eğitimin kız cocuğa kıyasla daha iyi bir yatırım olduğu yonunde bir anlayıs hakim. İstihdam alanında da bağımsızlık sonrası Ermenistan Calısma Yasası nda buyuk caplı bir duzeltme yapılmadığı icin halen cağdısı kalmıs ve yeni pazar ekonomisine uygun olmayan kanunların varolduğu goruluyor. Orneğin kadınların ağır ve tehlikeli islerde calısması ve belli kosullar dısında gece nobetinde calısması yasak. Doğum izni Ermenistan anayasasının guvencesi altında. Kadınların doğumdan 70 gun once izne cıkma ve uc yıl kadar kısmen odemeli bir annelik izni kullanma hakları mevcut. Ancak her ne kadar da bu babacıl calısma yasaları kadınlarla cocukların sağlığını korumaya yonelik olsa da uygulamada isverenin calısma dunyasında kadına ayrımcılık yapmasına yol acıyor. ABA-CEELI nin arastırması kadınların sivil toplum kuruluslarındaki yuksek katılım oranları kamu hayatına yonelik ilgi ve cabaları ve giderek artan sayıda sivil toplum kuruluslarının da aile ici siddet kadın sağlığı ve hamilelikten korunma gibi konulan ele alması gibi pek cok umut verici gostergeyle dolu. Gorunen o ki Ermenistan da kadının esitliği gelistikce kadınların modern rolleri ile es ve anneye yonelik daha geleneksel kultur beklentileri arasında sarkac misali gidip gelmesine yol acan halihazırdaki sosyo-ekonomik gercekler de cağdas Ermenistan kadınının daha dengeli bir konum alabileceği bir duzeye ulasacak. (KK/BB) * Bu yazıyı Karin Karakaslı AIM in Mart 2004 sayısındaki kapak konusu yazılardan derleyerek Turkcelestirdi.