TURKİYE Lozan da Rum patrikhanesini kaldırmak istemistir. Bu tarihî bir gercektir. İste 1922 yılında Mustafa Kemal Pasa nın sozleri: Bir fesat ve hıyanet ocagı olan memlekette nifak ve sikak tohumları sacan Hıristiyan hemserilerimizin huzur ve refahı icin de mucibi seamet ve felaket olan Rum patrikhanesini artık topraklarımız uzerinde bırakamayız... Turkiye nin Rum patrikhanesi icin arazisi uzerinde bir melce gostermeye ne mecburiyeti var?! Bu fesat ocagının hakiki yeri Yunanistan da değil midir?! (Soylev ve Demecler III sf. 79) Hatta Mustafa Kemal hilafetle birlikte Rum ve Ermeni patrikhaneleriyle Musevi hahamlığını da ortadan kaldırmak istemisti. (Cilt V sf. 104) Bunlar mumkun olmamıstır. Patrikhane tartısması bir kenara bugun Turkiye de Musevi hahambasılığı ve Ermeni patrikliği ulkemizin yararına islevler vermektedir. * * * LOZAN Antlasması nda patrikhanenin adı gecmez. Sadece mutekabiliyet esasına gore azınlıkların hakları duzenlenmistir. Arkalarında askeri bir zafer bulunduğu halde İsmet Pasa ve Mustafa Kemal Rum patrikhanesinin cıkarılamaması karsısında Lozan gorusmelerine son vermediler. Hatta kamuoyunda Musul kadar bile tartısılmadı. Lozan da patrikhanenin siyasetle ve yargı isleriyle uğrasmayacağı sırf dini bir muessese olacağını soyleyen Lord Curzon un sozlerini İsmet Pasa senet saymıs ve patrikhane tutanaklarda kalmıs antlasma metnine girmemistir. Patrikhane tarihimizde hicbir zaman ruhani bir kurum olarak sorun olmamıstır. Osmanlı da onemli oranda Rum nufusu bulunduğu icin Yunan milliyetciliğinin odağı haline geldiğinde patrikhane gercekten fesat ve hıyanet ocağı olarak islemistir! Mutareke yıllarında bunun son facialarını yasadık. Mustafa Kemal ve arkadasları bu tecrubeyle konustular. Fakat sonradan patrikhane konusunda boyle konusmaları olmadı. Mubadele ile Rum nufusu cok azaldığı gibi (bugun 1500 kisi) siyasi faaliyetleri de olmuyordu artık. * * * DEMEK ki patrikhane siyasi davrandığı zaman buyuk kavgalara sebep oluyor. Bugunku Turkiye de patrikhane eski siyasi rolunu istese de oynayamaz ama siyasi tavırlara girmesinin sorunlar yarattığı ortadadır. Patrik hazretleri Turk hukumetinden anlayıs bekliyorsa siyasi guc gosterisi olarak algılanacak tavırlardan sakınmalıdır. Hele Turkiye yi Yunanistan a sikayet etmesi ve ABD yi devreye sokması buyuk bir hata olmustur; boyle davranmaya devam ederse gelisen Turk - Yunan dostluğuna da Turk - Amerikan dostluğuna da zarar verir. Ekumeniklik elbette ruhani bir sıfattır ve ruhani alanda kaldıkca Turkiye bundan hic rahatsız olmamıstır olmaz da... Hatta Sinod Meclisi ne Rum olmayan mesela Amerikalı veya Kıpti yahut Arap Ortodoksların da secilmesi halinde patrikhanenin etnik bakımdan Rum niteliği azalır daha kozmopolit bir ruhani kurum haline gelir; Turkiye de daha genis bir tanıtım ve iletisim imkanı elde eder. Turkiye siyaseten ekumeniklik tartısmasına girmemelidir. Bunu siyasi yollardan isteyenler ozellikle de AB ulkeleri ve Yunanistan diplomaside Turkiye lehine bunun karsılığını gostermelidir. TBMM Baskanı nın dikkatine: Sayın Arınc AP Baskanı Borrell in konusmasında mesruiyet kavramını mesrutiyet diye telaffuz eden cahil simultane tercumanı uyarmayı dusunuyor musunuz? t.akyol@milliyet.com.tr