Turkiye nin hatta dunyanın gozu uzerinde olan Guneydogu yu neredeyse 30 yıl aradan sonra yeniden gorme fırsatı yakaladım. Gecmiste bir ırklar ve inanclar mozaigi olan kentin harap hali gercekten uzucu ama yine de gitmeye değer. Bir zamanlar Amerika da genclere Go West young man- Batı ya git genc adam derlermis. Gunumuz Turkiye - sinde ise slogan Doğu ya git ozellikle de Guneydoğu ya... Cunku orada sayısız zenginlikler guzellikler hazineler var. Guvenlik sorunları nedeniyle yaklasık son 20 yılda doğru durust gidilip gorulememis. Ustelik artık herkes oncelikle Doğu ya gidiyor: Turkiye ye AB adına gelen tum gozlemciler AB nin yolu Diyarbakır dan gecer diyen bir yonetim anlayısı basbakan bakanlar is adamları... Turkiye nin hatta dunyanın gozu uzerinde olan Guneydoğu yu neredeyse 30 yıl aradan sonra gormeyi ben de cok istiyordum. Osman Kavala dostumun himayesindeki DSM- Diyarbakır Sanat Merkezi nde bir konusma yapmak vesilesiyle gittim. Ve iki gun uc gecede cok guzel seyler gordum. Oncelikle DSM de beni dinleyip cok akıllı sorular soran coğunluğu Kurt ama sivelerinden belli bile etmeyen o cok kalabalık ve aydın topluluğa tesekkur etmek isterim: Duzeyleri zekaları olgunluklarıyla beni hayret icinde bıraktılar... Ve bu derneği ustalıkla yoneten duzenli olarak İstanbul dan sanatcılar yazarlar cağıran boylece hem onlara Doğu yu oğretip hem de kulture ac olduğu sezilen o kitleyi doyuran tum yoneticilere... Osman Kavala Melike Coskun Kemal Yıldızhan ve diğerleri... 5000 YILLIK KENTTE GEZMEK Ve sonra Diyarbakır... Nasıl ve neresini anlatsam? 26 uygarlığa tanık olmus bu 5 bin yıllık kent oyle cok sey iceriyor ki... Elbette kiliseden cevrilmis Ulu Cami nin zaten hic unutmadığım gorkemini (Rojat adlı kucuk bir oğlanın rehberliğiyle) gezmek elbette tam 5.5 kilometrelik unlu duvarları tumuyle onarılmıs cevresi acılıp yesillendirilmis ve geceleri pırıl pırıl aydınlatılmıs ihtisamıyla izlemek... Duvarların hemen dibinde yapılan ve uc gun uc gece sureceği soylenen bir Kurt duğunune buyuk bir ictenlikle davet edilip bir sure oturmak gece ise Kervansaray Otel de yapılan bir zengin duğununde sosyal farklara karsın eğlenme bicimlerinin temelde ne denli benzer olduğunu farketmek... Ya da yakındaki kebapcıda tadına doyulmaz bir ciğer kebabı yemek... Ancak huzun veren seyler de var. Orneğin mimar gozuyle kimileri Cahit Sıtkı Tarancı veya yazar Esma Ocak muzesi olan eski ve guzelim Diyarbakır evlerinin ancak kucuk bir bolumu ayakta kalırken suricini dolduran 7-8 katlı ustelik cok dar aralıklarla (sokak demeye dilim varmıyor) sanki birbirine yaslanan o hoyrat yapılasmanın ozellikle gunese ac cocuk ruhlarda yaratacağı yıkımı kimse dusunmemis mi? Ya da bir zamanlar gercek bir ırklar ve inanclar mozaiği olan bu kentte diyelim ki o gorkemli Ermeni kilisesini ve baskalarını oylesine harap halde bırakmak yoneticileri hic rahatsız etmemis mi? Ama hayat suruyor. Adı Kara Amid sonra Diyar- ı Bekir olup 1937 de Ataturk tarafından Diyarbakır yapılan kent belli ki geleceğe umutla bakıyor. Surp Giragos Ermeni Kilisesi nin İstanbul dan gelmis universite mezunu gonullu genc papazı bize yapının cok yakında onarılacağını soyluyor. Hala acık olan Keldani Kilisesi nin papazı Zeki Kasar dan bu ilginc mezhep uzerine bilgiler alıyoruz. Zeki Bey bize daha sonra yıllar otesinden hatırlayıp yeniden gorduğumuz Dar-el Zefeyran veya Midyat yakınındaki Dar-el Umur kiliselerini gezerken aldığımız bilgileri doğruluyor: Suryani vatandaslarımız ciddi bicimde geri donmektedirler ve bu gorkemli yapıların onarımına katkıda bulunmaktadırlar. Umalım ki tum camiler tum kiliseler birlikte onarılsın ve bu kent yeniden bir mozaik konumuna gelsin... Diğer camileri medrese ve hanları Dicle uzerindeki unlu On Gozlu Kopru yu arkeoloji muzesini de geziyoruz. Sonra da Ataturk Kosku nu... Tahminimin aksine cok eski bir yapı bu: Akkoyunlular dan kalma enfes bir mimari eser... Bu kez rehberimiz orda gorevli Remzi adlı bir genc adam. Ve bize heyecanla burayı ve onemini anlatıyor. Sonra bolgeye doğru yola cıkıyoruz. Yıllar sonra Mardin i gormek ilginc (ama o eski evler hayli azalmıs galiba)... Midyat ı icindeki Suryani kilisesini ve yakınındaki Dar-el Umur u da goruyoruz. Ama asıl surpriz Hasankeyf oluyor. Soylendiği kadar guzel soylendiğinden de etkileyici... O dunyanın en buyuk tarihi koprusunun kalıntılarını Kucuk ve Buyuk Saray dan kalanları izlemek kalenin tepesinden kusbakısı vadiye bakmak muthis etkileyici... GUVEN ORTAMI sART Carsı icindeki Eyyubiler doneminden El-Rızk camiinin nefis minaresi yakınlardaki Zeynel Bey turbesi gormeye değer... Carsıda satılan kabartmalı kucuk duvar halıları ise nefis: İran dan gelse de... Onarım alanındaki Sultan Suleyman Camii kapı ve cesme kalıntıları ciddi bir yatırım bekliyor. Dicle kıyısında bağdas kurup alabalık yemek ise ayrı bir keyif. Hasan Keyf cok onemli bir turizm merkezi olabilir. Burasını bir hukumet sorunu olarak ele alıp belki de Ilısu Barajı projesini yeniden gozden gecirmek gerekli. Diyarbakır tum bu guzelliklerinin yanısıra siyasal bir kent. Bunu hemen her an hissediyorsunuz. Bu kentin gercekten kurtulusu ve eski gorkemine kavusması ancak Turkiye nin onumuzdeki donemde atacağı demokratik adımlarla mumkun olacak. Bu kentin sakinlerine ve tum bolgedeki vatandaslarımıza guven verecek sağlıklı bir siyaset gerekiyor. Bu tam guven ortamı kurulmadıkca her turlu iyimser yorumlarınız kuskuyla karsılanıyor. Orneğin sozunu ettiğim kilise onarımlarının buyuk olcude AB zorlamasıyla ya da parasıyla olduğundan kusku duyuluyor. Ya da bolge yollarının ne kadar iyi durumda olduğuna sastığınızda birileri Onlar askerin gelebilmesi icin yapıldı deyiveriyor. Ama ben hic uzak olmayan bir gunde tum bu kuskuların dağılabileceği ve bolgenin maddi manevi buyuk atılımların esiğinde olduğu duygusuna kapıldım. Bilmem yanılıyor muyum?