Ermenistan Rusya nın Stratejik Muttefiki mi Buyuk Satranc Oyununda Piyonu mudur? Rusya nın 18. yuzyılda Kafkasya ya yerlesmesinde bolgede yasayan Ermenilerin buyuk yardımı olmustur. Ermeni-Rusya isbirligi 20. yuzyılın baslarına kadar devam etmis ve Rusya nın destegini alan Ermeniler 1918 de Azerbaycan ve Gurcistan topraklarında Ermenistan Cumhuriyetini kurmuslardır. Ermeni Ulusal Hareketi 1980 li yılların sonlarından itibaren bağımsızlık mucadelesine baslarken Rusya karsıtı gorusleri benimsemis ancak bağımsızlığını ilan ettikten sonra yayılmacı politikasını devam ettirebilmek icin daha değisik bir politika izleyerek Rusya nın Kafkasya daki cıkarlarını korumaya calısmıs ozellikle Rus askeri birliklerinin Ermenistan da konuslanması konusunda sorun cıkarmamıstır. Bolge devletlerinden Azerbaycan ve Gurcistan Rusya ya yonelik daha dengeli bir politika izlemis Rusya nın baskılarının azaltılması icin Avrupa Birliği ulkeleri ve Amerika ile iliskilerini gelistirmeye calısmıstır. Ermenistan bağımsızlık sonrası yayılmacı politika izlemesi nedeniyle Rusya ile ozellikle askeri iliskilerine onem vermis 1997 de taraflar arasında stratejik askeri anlasma imzalanmıstır. Ermenistan-Rusya iliskileri iki bağımsız devlet arasındaki iliskiler gibi değil eyalet-merkez yonetimi arasındaki iliskiler seklinde gelismektedir. Enerji bağlamında tamamen Rusya ya bağımlı olan Ermenistan dıs politikasını Rusya faktorunu dikkate alarak sekillendirmeye calısmıstır. Metsamor Nukleer Santralinin elektrik uretmesi icin zenginlestirilmis uranyumu ve doğalgaz ihtiyacının tamamını Rusya dan karsılayan Ermenistan bağımsız politika izlemek istediğinde Rusya enerji sopasını Ermenistan a gostererek ikna etmeyi basarmıstır. Rusya Ermenistan ı sadece enerji bağlamında değil ic politika bağlamında da kontrol edebilmektedir. Rusya nın Kafkasya daki siyasi ekonomik ve askeri cıkarlarını ihlal eden bir yonetimin Ermenistan da iktidarda kalması soz konusu değildir. Ermenistan ın ilk devlet Baskanı Levon Ter-Petrosyan Rusya ile iliskilerin yeniden gozden gecirilmesi gerektiğini ifade ettikten sonra muhalefetin baskıları artmıs kendi kadrosu tarafından da elestirilmeye baslanmıs ve sonucta istifa vermeye mecbur kalmıstır. Nitekim Petrosyan ın istifa vermesinden sonra Rusya yanlısı olarak tanınan ve Basbakanlık gorevinde bulunan Robert Kocaryan ın devlet baskanı secilmesi bu iddiayı doğrular niteliktedir. Rus basınında yapılan değerlendirmelerde Rusya nın Kocaryan a acık destek verdiği ifade edilmektedir. Ozellikle 2003 yılı subat ayında Ermenistan da yapılan devlet baskanlığı secimlerinden kısa sure once Kocaryan ın Moskova yı ziyaret etmesi Rus ve Ermeni basınında destek arayısı olarak değerlendirilmistir. Ermenistan Rusya ya olan enerji bağımlılığından kurtulmak icin İran hukumeti ile de gorusmelere baslamıs ve 1992 de Ermenistan ve İran arasında doğalgaz boru hattı insası hakkında anlasma imzalamıstır. 120 milyon Dolar değerinde olan İran-Ermenistan doğalgaz boru hattının insaatı 1995 te tamamlanmalı ve İran doğalgazı Ermenistan a tasınmalı idi. Yılda 1 milyar metrekup doğalgaz tasıyacak kapasitesi olan boru hattı 141 km uzunluğunda olup 100 km İran arazisinden 41 km ise Ermenistan arazisinden gececekti. Yapılan gorusmelerde İran ın teklif ettiği doğalgaz fiyatının Ermenistan ın Rusya dan aldığı doğalgaz fiyatından %30-40 daha pahalı olduğu anlasıldı. Rusya bin metrekup doğalgazı Beyaz Rusya ya 15 Almanya ya 103 ve Ermenistan a 53 dolara satıyordu. Ermenistan Enerji Bakanı Armen Movsesyan REGNUM Haber Ajansına yaptığı acıklamada İran ile yapılan gorusmelerde son asamaya geldiklerini ve her iki ulkenin kendi sınırlarından gececek boru hattının insa edilmesi konusunda anlasmaya vardıklarını dile getirmistir. 2004 yılı baslarından itibaren İran doğalgazının Ermenistan uzerinden Avrupa ya ulastırılması projesi konusunda cesitli haberler yayınlanmıstır. Bu projeye gore İran doğalgazı boru hattı ile Ermenistan ve Gurcistan sınırından gecerek Karadeniz kıyısına kadar uzanacak buradan deniz tabanı ile dosenmesi planlanan boru hattı ile Ukrayna ya tasınacak ve son nokta olarak da Avrupa ulkelerinin tuketimine sunulacaktır (Projenin toplam uzunluğu 550 km dir). Bu konuda Ermenistan ve İran arasında yapılan gorusmelerde doğalgaz boru hattının 1400 veya 1500 milimetre olması ve Gurcistan sınırına kadar insa edilmesi hakkında mutabakat sağlanmıstı. Bu capta boru hattı ile İran yılda yaklasık 10-12 milyar metrekup doğalgazı Avrupa piyasasına tasıyabilecekti. Ancak Rusya Ermenistan a baskı uygulayarak hattın insaatında 700 milimetrelik boru kullanılmasını ve insaatın Erivan da tamamlanması gerektiğini talep etmis ve Ermenistan-İran arasındaki anlasma Rusya nın talep ettiği sekilde imzalanmıstır. Boylece Rusya hem Ermenistan ın transit ulke olmasını hem de İran ın Ermenistan Gurcistan ve Ukrayna uzerinden Avrupa ya doğalgaz ihrac etmesini engelleyebilmistir. Ermenistan Rusya ya olan borcunu zamanında odeyemediği icin Ermenistan a doğalgaz sağlayan Itera sirketi zaman zaman doğalgaz verilmesini durdurmakta ve bir anlamda kontrolun kimde olduğunu Ermenistan Hukumetine hatırlatmaktadır. Taraflar arasında yapılan uzun gorusmelerden sonra Ermenistan Devlet Baskanı Robert Kocaryan ın teklifi uzerine Rusya toplam 101 milyon Dolar borc karsılığında Ermenistan ın buyuk askerî sanayi tesisi olan Nairit ve ulke elektrik ihtiyacının % 40 nı ureten Hrazdan hidroelektrik santrali basta olmakla bes buyuk sanayi tesisini almaya karar verdi. Bu konuda anlasma imzalansa da Rusya Duma sında onaylanmamıstı. Bunun en buyuk nedenlerinden biri de Rusya nın kontrolune verilmis bu sanayi merkezlerinin demirbaslarının sayının kesin olarak belirlenmemesi olmustur. Uzun gorusmelerden sonra bu konudaki anlasmazlıklar da halledildi ve Rusya Duma sı Ermenistan ile imzalanmıs anlasmayı 15 Mayıs 2003 tarihinde onayladı. Rusya bugun bolgedeki ekonomik siyasi ve askeri cıkarları gereğince Ermenistan ı desteklemektedir. Ancak Acaristan orneğinde gorulduğu gibi Rusya bazen muttefiklerini zor durumda da bırakabilir. Rusya nın Ermenistan politikasında da bu tur bir gelisme soz konusu olursa Ermenistan ic ve dıs politikada ciddi sıkıntılarla karsı karsıya kalabilir. Ermenistan sonsuza kadar Rusya nın desteğini alacağına inanmaktadır. Ancak hem bolgesel hem de uluslararası alanda yasanan koklu gelismeler sonucunda Ermenistan yalnız kalabilir. Bugun Ermenistan Rus dıs politikasında askeri ve ekonomik arac olarak kullanılmaktadır. Ermenistan bu ozelliğini kaybettiği taktirde bolgede yalnız kalacaktır ki bu da yeni sorunları beraberinde getirecektir.