Bir millet yasadıgı acıyı atalarını nicin unutacak? Ermenilerden tarihi unutması beklenmesin. Unutma sozu sempatik degil. Turkiye ısrar etmesin. Diaspora Ermenilerine soyluyorum: Turkiye den ve baska bir devletten soykırımın kabulu istenmemeli. Benim milletimin acısıdır bu onurumla tasırım. Cumhuriyet te de kırılmalar yasadık. Varlık Vergisi yle bir gecede varlığımızı yitirdik. Sonra 6-7 Eylul u gorduk. 300 bin Ermeni den 60 bine dustuk. NEDEN? Hrant Dink Turkiye NATO zirvesini ağırlarken gazetelerde cok da fazla buyutulmeyen bir baska diplomatik gelisme yasandı. Ermenistan Azerbaycan ve Turkiye nin dısisleri bakanları uclu bir toplantı yaptı. Basbakan Erdoğan da Ermenistan la iliskilerde Turkiye nin dostluğa acık olduğu mesajlarını verdi. Kıbrıs sorunundan sonra dunya sahnesinde Turkiye nin basını en fazla ağrıtan neredeyse her uluslararası platformda karsısına cıkarılan Ermeni soykırımı meselesi yeni bir evreye girmeye hazırlanıyor. Eğer Turkiye nin diplomasideki sorunları cozme atağı Ermenistan ı da kapsarsa bu ulke yıllardan beri yasadığı diplomatik bir dehsetten soykırımın kendisine karsı kullanılmasından kurtulabilecek. Hem dunyadaki Ermenilerin hem de Turkiye de vatandaslarımız olan Ermenilerin bu son gelismeler konusunda ne dusunduğunu anlamak icin soykırım sorununun ne anlama geldiğini bu sorunun nasıl normallestirileceğini Turkiye de bir Ermeni nin neler yasadığını acılarını ve umitlerini Agos gazetesinin Genel Yayın Muduru Hrant Dink ile konustuk. Yetimhanelerde buyuduğunu soyleyen Hrant Dink İstanbul Universitesi nde felsefe okudu. -------------------------------------------------------------------------------- Turk-Ermeni iliskilerinde yeni donem baslıyor gibi gozukuyor. Dostca iliskinin basladığını soylemek iyimserlik mi olur? Cok erken olur. Cunku dostluk kardeslik bugun kullanılabilecek sıfatlar değil. Ermenilerin Turklere karsı tarihsel bir travması var. Turklerin de Ermenilere karsı tarihsel bir paranoyası var. Ozellikle Ermeni diasporasında Turkiye yle dostluk kavramı urperticidir. Kendi kimliklerine bir tur ihanettir. Bu yuzden de dostluktan once iliskilerde bir normallesme surecine ihtiyac var. İliskilerde normallesme donemi baslıyor denebilir mi peki? İsaretleri var. Uluslararası sartların dayattığı ozellikle de Amerika nın ve Avrupa nın bastırmasıyla gelisen bir surec bu. Gerci marjinal milliyetci kesimlerin dısında her iki ulkede de halkın buyuk bolumu sınırın acılmasını istiyor. Birkac gun once Kars ta sınır acılsın mitingi yapıldı. Ermeniler arasında ise iliskiyi istemeyenlerin coğu Ermenistan gerceğiyle yasamayanlar. Ermenistan dısındaki Ermeniler mi yani diaspora mı bunlar? Evet. Diasporanın milliyetci bakısı bu konuda cok etkili. Ama Ermenistan Dısisleri Bakanı Dunya konjonkturu değisiyor. Her ikimizin de katı tutumumuzu terk etmemiz gerekiyor dedi. Ermenistan ın Turkiye den beklentileri neler? Diplomatik iliskinin kurulmasını sınırın acılmasını ve gorusmelerin onkosulsuz baslamasını istiyor. Turkiye dostluğu gelistirmek icin Ermenistan dan hangi adımları atmasını istiyor peki? Karabağ da isgal ettiği bolgelerden cekilmesini soykırımın dunyaca tanınması ısrarından vazgecmesini ve bugunku sınırı belirleyen Kars-Gumru anlasmasını Ermenistan ın tanımasını istiyor. Oysa Ermenistan Devlet Baskanı Kocaryan Bizim Turkiye den toprak talebimiz yok diye cok net soyledi. Ermenistan hukumeti soykırım konusunda da Bu isin lokomotifi ben değilim. Soykırımı kabul edin diye benim diplomatik siyasi bir talebim yok. Bu diasporanın isi. Ben onu bu cabasında ancak desteklerim. Cunku bu bizim tarihsel dramımızdır. Soykırımın Turkiye ve dunya tarafından kabul edilmesi bizi sadece memnun eder diyor. Peki dostluk bu iki ulkeye neler kazandıracak? Turkiye ye Kafkasya ya acılmayı getirir. Bugun ABD nin AB nin NATO nun ve Rusya nın Kafkasya ya yonelik yeni stratejik acılımları var. Kafkas ulkeleri olan Ermenistan Gurcistan ve Azerbaycan da Avrupa ya yoneliyorlar. Eğer Turkiye kopru vazifesini gorurse Turkiye yle iliskiler Ermenistan a Avrupalılık Batılılık kazandırır. Uc Kafkas ulkesi bolgede istikrarı sağlayabilmek icin Avrupa ortak cıkarını yakalar. Nitekim AB bunlara AB ye ozel komsuluk statusu sundu. Yarın bu statu AB uyeliğine niye donusmesin? Herkes bunun farkında. Ama butun bunların olması icin her seyden once Turkiye nin AB uyesi olması lazım. Ayrıca Turkiye ile Ermenistan ın iliski kurması bir psikolojik terapidir de. Nasıl bir terapi bu? Bir ruh halinin duzelmesidir bu. Ermeni toplumu acısından bu cok onemli. Ermenileri anlamak onlarla empati kurmak lazım. İliski baslatılırsa halklar tekrar gorusur. Bizim soykırım gibi korktuğumuz tabulastırdığımız Yalnız tarihciler konussun dediğimiz konular halkların birbirine gidip gelmesiyle bir kahvehane sohbetine donusebilir ki iste bu normallesme demektir. Bu konuları halklar konusarak asar. Turkiye-Ermenistan arasındaki sorunların basında Birinci Dunya Savası nda yasanan Turkiye nin Ermeni tehciri Ermenilerin de soykırım dediği olay var. Ermenistan olayı unutmaya mı hazırlanıyor? Hayır. Hic kimse unutmaz bunu. Ne Ermenistan dan ne de Ermeni dunyasından Ermenilerden bunun unutulmasını hic kimse beklemesin. Bir millet yasadığı acıyı tarihini atalarını nicin unutacak? Turkiye de Ermenilerin oldurduğu Turkler icin anıtlar yapılıyor. Bu anıtlar gecmisi unutmak icin mi yapılıyor? Unutma kavramı sempatik değil. Unutmadan onunla basetmek onunla yasamak bundan dusmanlık uretmemek insana cok daha yakısıyor. Biz o insanları unutursak kimliğimize ihanet etmis olmaz mıyız? Adam 24 Nisan ı soykırımın baslangıc tarihi olarak anıyor diye... Bu olayın tarihe gomulmesi ve gelecekteki dostluğu engellememesi icin Turkiye ne yapacak? Diaspora Ermenilerine sesleniyorum. Ne Turkiye den ne de dunyadaki herhangi bir devletten parlamentodan soykırımı kabul edin diye bir talepte bulunulmamalı. Bu benim milletimin acısıdır ve ben bu acımı onurumla sırtlarım ebediyete kadar tasırım. Birilerinin benim bu acımı paylasması da onların insan haklarına demokratik durusuna iliskin kendi bileceği seydir. Turkiye de unutma kavramı uzerinde ısrar etmemeli. Bir Prof. Halil Berktay cıktı resmi tezin aksine bir sey soyledi linc edilecekti. Ararat filminde kıyamet koptu. Turkiye soykırım meselesinin sorun olmaktan cıkmasını istiyorsa bu sorunun bu topraklarda halklar toplumlar arasında konusulur hale gelmesi lazım. Bu olay bu bolgede bu topraklarda yasandı. Alternatif tarih kaynakları yayımlanabilmeli okunabilmeli. Ben Turkiye soykırımı kabul etsin demiyorum. Turkiye bu tartısmadan korkmadığını dunyaya ve Ermenilere gostermeli diyorum. Amerikan Fransız senatolarına gerek yok gelin burada bunu tartısalım demeli. Normallesmek icin iliski kurmak sart. Turkiye bu konuyu hic tartısmamıs değil ki. Osmanlı da Meclisi Mebusan da tartısılmıs ve tehcirde sorumluluğu olanlar yargılanmıs. Turkiye de bu konular bir ara tartısılmıs. Sonra tabu haline donusturulmus. Yabancı ulkelerde yasayan Ermenilerin bu olaya duydukları kızgınlığın onların Ermeni kimliğini ayakta tutan en onemli neden olduğu soylenir. Bu doğru mu? Doğru. Ama kimliği yasatmak acısından travmanın yerini Ermenistan doldurmalı. Artık on dort yıldır bağımsız devletiniz var. Bu yasanan tehcirler olumler oldurmeler bu devlet hedefi yuzunden oldu bir miktar. Bizim olenlere atalarımıza ilk borcumuz nedir? Ermenistan ı refah icinde guvenli huzurlu ayakta tutmaktır. Enerjiyi Ermenistan a cevirmek lazım. Turkiye ile Ermenistan arasındaki yumusama Turkiye nin Ermeni vatandaslarını nasıl etkiliyor? Mutlu oluyoruz. İliskiler duzelirse kendi kulturumuzu yasatmakta biz bu kadar izole olmayız. Kocaman bir coğunluk icinde bir bolgede azınlık bir kume olarak kalıp bir kulturu yasatmak kolay değil. Basbakanından en aydınına Turkiye de azınlık kavramının kullanılısı tam bir fecaat cunku. Bizi asağılayıcı soylemleri var. Mesela Kurtlerin azınlık hakkı istediğini soyluyorlar. Onlar bizim birinci sınıf vatandasımız niye statusu daha dusuk konuma gecmek istiyorlar ki diye soruyorlar. Oysa gelismis demokrasilerde azınlıklar pozitif yaklasılan bir konudur. Cunku bitmeye yuz tutmus bir kulturdur. Ayrıca hepimiz esit yurttasız bu ulkede. Biz sadece coğunluk kulturunun yanında farklı bir kulturuz ve sayıca azız. Azınlığın tanımı da budur zaten. Lozan ın bize sağladığı azınlık hakları da ayrıcalıklı haklar değildir. Garanti haklardır. Bu ulkede coğunluk Musluman yurttaslar ne haklara sahipse gayrimuslimlerin de aynı haklardan yararlanacağının garantisidir bu. Turkiye de Ermeni olmak zor mu? Turkiye de Ermeni olmayı seviyorum ben. Kolay olduğu icin mi? Belki zoru seviyorum ben. Cumhuriyet in kurulusunda Lozan da 300 bin Ermeni vardı. 130 bini İstanbul da 170 bini Anadolu da. Bugun 60 bine dustu. Turkiye 13 milyondan 70 milyona coğaldı da niye Ermeniler azaldı? Cumhuriyet surecinde de cok kırılmalar yasadık biz. Dedelerimiz babalarımız bir sabah kalktı Varlık Vergisi ni yasadı bir gecede varlıklarını yitirdi. Gene bir sabah kalktıklarında 6-7 Eylul u yasadılar. Tek tipci dayatmacı bir zihniyet var ulkemizde. Biz coğunluk kulturu icinde buyuyoruz ama bu ulkedeki farklı kulturleri insanlara tanıtan bir ders bile yok okullarda. Bırakın dersi bir cumle bile yok. Ali topu Ayse ye at ın yanında Ali topu Agop a at gibi bir cumle var mı? Ama demokratiklesmeyle Turkiye son yıllarda farklılıklarına ozen gosterme surecini yasıyor. Demokrasi gelistikce Turkiye de Ermeni olmak tabii hos oluyor. Nedir en buyuk zorluğu Ermeni olmanın? Birilerinin ille bir sey yapması gerekmiyor. Uzerine kotu onyargılar yuklenmis bir azınlıksan bu iyi olmamana yetiyor. 1970 lerde Kıbrıs savasından sonra ASALA teroru basladı. Ermeniler Turk dısislerine saldırdı. Biz bunun tedirginliğini yasadık. Ardından Turkiye Kurt sorununu Ermeni yle iliskilendirdi. Apo yu Ermeni donmesi yaptılar. PKK aslında bir Ermeni sorunu dediler. Bir icisleri bakanı cıktı Hizbullah ın mali liderinin Ermeni donmesi olduğunu soyledi. Topluma kotu birinin Ermeni olduğunu soylediniz mi mesele bitiyor. Kotuluğu Ermeni yapar dusuncesi beslendi bu ulkede hep. Devlet size kuskulu insanlarmıssınız gibi davranıyor mu? Her zaman. Bana general olmus bir Ermeni gosterin. Emniyet muduru olmus bir Ermeni gosterin. Hic devletin ust kademlerinde Ermeni bir vatandas var mı? Hayır yok. Ermeni subayımız var mı peki? Askerde yedek subay oluyoruz ama askeri hiyerarside yokuz. Rutbeli Ermeni subay yok. Devletin guvenlik birimlerinde poliste bakanlıklarda burokraside hic yokuz. Devlet azınlıklara hep bir guvenlik sorunu olarak baktı. Lisedeki Milli Guvenlik kitabı bu bakısın ozetidir. Bu ulkenin yuzde 95 i kulturde amacta kaderde birdir. Yuzde beslik azınlıklar ise aynı amacı ve kaderi tasımıyor deniyor. Bu benim okulumda da okutuluyor. Ermeni konusunda ders kitapları bir facia. Ermeni cocuklar kendi okullarında Ermeniler ne kadar vatan hainliği yapmıs bunları okuyor. Bu cocuklara kimliğine onuruna psikolojik iskencedir. Ermeni vatandasların memur olmasını engelleyen yasa var mı? Yok. Ama yazılmamıs yasalar bazen yazılmıslardan daha gecerli Turkiye de. Ermenilerin devlet gorevinde hic olmamasını nasıl acıklıyorsunuz? Turkiye deki yurttaslık kavramı esit değil. Biz bu ulkenin yurttaslarıyız ama azınlıklara yabancı diyen yargı kararları var. Elimizden mulklerimizi almak icin Hazine nin actığı davalardan birinde Yargıtay Bu azınlıklar yabancı kategorisindedir ve kurumsal olarak mulk edinemezler diye karar verdi. Gerci uyum yasalarıyla kurumların da kisiler gibi mulk edinebilmesi sağlandı. Ama mulklerimiz daha bize geri verilmedi. Aslında azınlıklar Dısarının icimizdeki uzantılarıdır anlayısı var burada. CHP nin dokuzuncu raporunu okuyun azınlıkların guvenlik sorunu olarak değerlendirildiğini gorun. Ermeni toplumu olarak biz devletle temasımızı sadece Emniyet Genel Mudurluğu ndeki Azınlıklar Masası uzerinden kurabiliyoruz. Kultur eğitim bakanlıklarında azınlıklara iliskin bir buro yok. Hic Turkiye den ayrılıp gitmeyi dusunduğunuz zamanlar oldu mu? Hicbir zaman dusunmedim. Bugun Ermenistan cennet mekân olsa yine oraya gitmem. Avrupa yı Amerika yı altın tepside sunsalar gitmem. Benim kokum burada. Toplumdan sikâyetim yok ama devletin bugune kadarki tek tipci bakısından sonsuz sikâyetim var. Turk-Ermeni sorunu sizce ne zaman tam olarak cozulur? En buyuk tehlike Turkiye iliskide gecikirse Ermenistan giderek Rusya ya yakınlasır. Batı yla ipleri tekrar kopabilir. Turkiye kopru gorevini acilen yapmalı. Petrosyan donemindeki surec bu kez tersine islemeli. Altı yıl once Ermenistan Devlet Baskanı Petrosyan beni cekin diye Turkiye ye elini uzatmıstı. Tasnak Partisi ni actırmamıstı anayasaya soykırımı koymamıstı. Halkına Karabağ da isgal etttiğimiz bolgelerden cekilmemiz gerekiyor demisti. Turkes le gorusmustu. Ama Turkiye bu eli havada bıraktı. Ve adamın bası gitti. Fransız Sosyalist Partisi nin Turkiye nin AB den tarih almasını soykırımı tanıması kosuluna bağlamaya calısmasını Ermenistan nasıl karsılıyor? Sosyalist Partisi Fransa da Ermeni Tasnak orgutunun baskısıyla Soykırımı tanımamıs Turkiye ye tarih verilmesin dedi. Bunu Kopenhag Kriteri yapmak icin Avrupa Parlamentosu na gideceğini acıkladı. Buyuk yanlıs yapıyorlar. Cunku Turkiye AB ye girerse Ermenistan ın da girme imkânı doğar. Ermenistan Dısisleri Bakanı Turkiye nin uyeliğini desteklediğini soyledi. Fransa daki Ermeniler sunu anlamalı. Neyi anlamalı? Aslolan Turkiye nin demokratiklesmesidir. Tasnak heyetleriyle yurtdısındaki tartısmalı toplantılarda onlara hep sunu sordum. Hicbiri cevap veremedi. simdi Fransızlara da sormak lazım. Sizce hangisi daha onemli? Turkiye nin soykırımı tanıması mı? Turkiye nin demokratiklesmesi mi? Turkiye nin demokratiklesmesi Turkiye nin soykırımı tanımasından cok daha onemlidir. Ancak demokratiklesmis bir ulke rahatlar ve tarihiyle hesaplasmayı sorunlarını konusmayı goze alabilir empati yapmayı becerebilir. Aynı turden olaylar bir daha yasanmaz. sunu da soylemeliyim. Turkiye-Ermeni iliskilerinde sıkıntılı bir yıla girdik. Ermenistan dahil Ermeni dunyası tehcirin 90 ıncı yılını etkinliklerle anacak. Bu etkinlikler sırasında değisik parlamentolarda bir seyler olabilir. Bunlar Turkiye nin Ermenistan a yaklasımını sıkıntıya sokabilir. Endiseliyim...