Vedat Turkali sol hareketin Ermeni Sorununa ilgisizligini bilgi eksikligine bağlıyor; Cekilen bunca acı dokulen sucsuz kanından sonra insancıl yollar dusunmek zorundayız. Hâlâ aydınımız egemen guclerin taktığı at gozluğuyle bakıyor dunyaya diyor. Turk sol tarihinin en yetkin ve kıdemli isimlerinden Vedat Turkali doğumunun 85. yıldonumu olan 2004 yılı boyunca cesitli etkinliklerle gundeme gelecek. Bu ozel yılda Turkali ile pek cok konunun yanı sıra ağırlıklı olarak Turk solu icerisindeki Ermeniler ve sol hareketin Ermeni Sorununa bakısına iliskin soylestik: Oncelikle bize biraz Turk solu icerisindeki Ermeni arkadaslarınızdan bahsedebilir misiniz? Mahalleden ilkokuldan en yakın arkadasımdı Hayg Acıkgoz. Universiteye geldiğimiz yıllarda Parti ye de birlikte girdik. Diğer Ermenileri de onun aracılığıyla tanıdım. İstanbul a gelince Gedikpasa da bir evde oturdu. Tam onun karsısında da Altunyan lar vardı. Dr. Nurhan Altunyan ve Ara Altunyan. Komunist sempatizanıydılar. Cankırılı bir discinin cocuklarıydı İstanbul da okuyorlardı Turkiye Komunist Partisi ne (TKP) girmediler; orgutlu eylemlerine katılmadılar. Onlarla birlikte Aram Pehlivanyan ı tanıdım. 46 tutuklamasından sonra Aram Hayg ulkeden cıktılar. Aram la ilgili Hayg Acıkgoz un cıkacak anılarında ozellikle dısarıdaki yasamlarıyla ilgili genis bilgi var. 46 tutuklaması dediğiniz neydi? O donemde sefik Husnu Turkiye Sosyalist Emekci Koylu Partisi ni kurmustu. Bu Ermeni arkadaslar da partiye girdi. Sonradan ona karsı Esat Adil tarafından Sosyalist Parti kuruldu ama sefik Husnu nun partisi hep asıl parti olarak bilindi. Tutuklamalar oldu ve sefik Husnu nun kurduğu yasal parti gizli Turkiye Komunist Partisi nin devamı olmakla suclandı. Bu arada desantralizasyon kararı sonrası TKP yasa dısı etkinliklere girismiyordu. O gunku dunya politika kosullarında Sovyetler Birliği yle ters dusmemeye hukumet de ozen gosteriyordu. Komintern TKP ye Kemalistleri sola cekin ve fasizme kaptırmayın Almanların muttefiki durumuna dusmesin ulke dedi. Savas bitince yeni bir donem basladı. Turkiye den toprak talepleri oldu usler istendi. Turkiye deki Sovyet karsıtları buyuk bir yaygara kopardılar ve ulkeyi anti Sovyetik bir cepheye oturttular. O zaman da bu kurulan parti bir nevi Sovyetler Birliği nin ajan partisi olmakla suclandı. Parti daha onceki TKP den elemanlar da barındırdığı icin birtakım bağlantılar bulmak da cok guc olmadı. Bircok kisinin ifadesini alıp partiyi sucladılar. Sonra da bu insanları fasizm kokenli 141. maddeden mahkûm ettiler partiyi de kapattılar. Bu arada hapishanede Ermeni grubu arkadaslarla epeyi catısmalar cıkmıs. Grup kac kisiydi? Aram Pehlivanyan vardı. Hayg Acıkgoz vardı. İhmalyanlar dan Jak vardı. Sorgulamada en kotu sınavı Aram verdi bildiğim. Jak cok sağlam cıkmıs. Ben sahsen hic tanımadım onu ama arkasından cok sempati duyduğum bir cocuktu. Vartan İhmalyan ı sonra tanıdım. Hatta anılarını o oldukten sonra karısı bana verdi Moskova dan Londra ya goturdum once; kosullar pek elverisli değildi cunku. Turkiye ye birkac yıl sonra soktuk ve basılmasına yardım ettim. Peki bahsettiğiniz catısma neydi? Cezaevi psikozuyla sinirler geriliyor insanlar karsılıklı birbirini suclamaya baslıyor. Ben o tutuklamada yoktum baska arkadaslardan isittim. Hayg cok uzgundu.sefik Husnu ye kızıyorlardı. Hemen herkes bir polis saldırısı beklentisindeydi; bunu olası gormeyen tek kisi sefik Husnu ydu! Komunist de anlattığım gibi; ben kac kez soylememe karsın sefik Husnu ye bunu kabul ettiremedim. Hukumet kanallarının halkı muhalefeti urkutmek icin yaydığı bir yaygara olarak goruyordu Doktor bu yorumları. Bu inancla da onlem almamıs cok belge kaptırmıstı polis aramasında. Bu Ermeni arkadaslardan olusan grup da yaklasık sekiz kisi kadardı sanıyorum. Ermeniliklerinden değil de aralarındaki gorus ortaklığından doğan bir birliktelikti. Derttastılar. Ermeni Sorunu denilen konunun Turk solu icinde gereği gibi tartısılmamıs olduğunu biliyoruz. Bahsettiğiniz bu gruplasma bu konu eksenindeki tartısmalardan da doğmus olabilir mi? Hayır değil cunku bizim kusaklarda bu konu ara sıra soz konusu edilir ama tam bilinmezdi. Yalnız Ermeniler bizden daha bilincliydiler cektikleri acıyı kusaktan kusağa aktarmıslardı. Ben Ermeni Olayı ndaki pek cok ayrıntıyı sahsen sonradan oğrendim. Cunku bu bir oldu-bitti olayı sayılıyordu ve yeni toplumun kurulusunun oncusu olan Kemalistler oncekilerin bu konuda yapıp ettiklerini pek sahiplenmediler suclular gibi bile gorunduler! Mustafa Kemal in İttihatcıların bu kitlece imha yontemine Cılgınlık bu! dediği soylenir. Batılılara bildirisinde sucsuz yurttasları yasa dısı yoldan kırım kıyımla suclar Mustafâ Kemal İttihatcıları. Yapanlar kim? Basta Talat Enver Sait Halim Pasa ve Bahattin sakir. Bunlar İttihat Terakki nin en azılı cete basları. Cıkacak olan yeni kitabımda ben tum bunlara değiniyorum. Ermeni tarihine iliskin neler dusunuyorsunuz? Ermeni halkının Ortadoğu da acılı bir tarihi var. Daha Bizans zamanında Ermeni Kilisesi ile Bizans Kilisesi surekli catıstılar. Buyuk zulum gorduler Peirselârden Bizans tan Moğollardan Ermeniler. Fatih İstanbul u aldığı zaman Ermenileri kente yerlestiriyor bu da tabii Rumlara karsı Ermenileri kuvvetlendirme politikası. Ermeniler bu bolgenin en uyanık topluluğu. Onların talihsizlikleri tarihteki geri bir asamada bolge halklarından cok daha once Kapitalizme ayak uydurmus olabilmeleri! En eski Hıristiyan bir halk olarak İslam yoğun bir bolgede kusatılmıs olmaları. Asıl onemlisi emperyalist cağda gozunu Ortadoğu ya yakın Asya ya dikmis Alman emperyalizmi tarafından bu saldırı tasarılarına engel olarak gorulmeleri. Batıdaki oteki emperyalist ulkelerle de bağları vardı Ermenilerin. Almanlar cıkarlarına en uygun gordukleri Turk ulusalcılarını her turden saldırganlığa kıskırttılar desteklediler. İttihatcı terorunun ardında Almanlar vardır. Dediniz ki biz o donemdeki sol olarak 46 lı yıllarda 30 yıl oncesini bilmiyorduk. Peki bilenler vardı. Ermeni bir grup vardı sol icerisinde. Bunlar da mı hic anlatmazlardı? Baslarda aldatıcı bir donem vardı. Kemalistler kurnaz hareket ettiler ve yeni bir donem basladı olan oldu biten bitti dendi. İlk zamanlar demin dediğim gibi bunu yapan adamları da dusman olarak anlattılar bize. Sonra sonra burjuvazi sağa kaydıkca bunların hepsi kahramanlastı. Sen bu pisliği yapanları ulusal kahraman ilan edersen dunya da onların faturasını onune koyar senin; ode der! Ustelik bu adamların Turk e Ermeni den cok zararı dokunmus. Koca bir imparatorluğu batırmıslar. Turk Solu nun Ermeni konusuna yaklasımı acısından Nazım Hikmet de incelenmeye değer. Tum bu solcu Ermenilerin yanı sıra Ermenistan dan da bircok ozanla Moskova dayken arkadas olmus. Âmâ Nazım da da bu konuya dair bir tek satır yok. simdi İttihatcılar oylesine radikal bir edim yaptılar ki bugun Turkiye de yeniden bir Ermeniler hikâyesi yaratmak cozumsuz kanlı bir doneme kapı acar bu! Orneğin bizim Hayg ın babası Havzalı bir toprak sahibi değirmeni var. Surgun yollarında değirmenciyim diye guc bela canını kurtarmıs donmus gelmis ki toprak falan yok. Tarihte cok gorulduğu uzere mulkiyet el değistirmis. Nazım Kuvayi Milliye yi anlattığı zamanda bu Ermeni Olayı en acı bicimiyle olmus bitmisti. Ama Ermeni tarihi 1915 te baslayan tehcirin 1923 e kadar surduğunu soyler. Hatta yeni bulgular sudur: Kuvayi Milliye nin en fazla verdiği mucadeleden biri de geri donen Ermenilere karsı olmustur. Bu acıdan bakıldığında Nazım gibi Turk solunun buyuk isimleri de Kuvayi Milliye nin bu yonlerini konusamadılar. Kuvayi Milliye 1. Cihan Harbi bitip de Anadolu da Osmanlı dan kalan parcalar uzerinde Batı emperyalizminin kalkıstığı isgaller doneminde basladı. Mustafa Kemal Samsun a gitti sonra Erzurum a gitti. Sivas a sonra geldi niye? Cunku Erzurum Kurtlerle iliski kurmanın ana kapılarından biriydi ve evvela onları yanına aldı. Cunku serif Pasa ile Boğos Nubar Pasa Sevres de basta Amerika olmak uzere emperyalist devletlere dediler ki Bize iki ayrı devlet kurun; bir Kurt bir de Ermeni devleti. Biz sizin adaletinize guveniyoruz. Tam teslimiyet politikası! simdi Mustafa Kemal bunun karsısında ince bir politikayla Kurtleri kazanmanın yolunu aradı. Erzurum da Kurt Beyleri yle bulustu ve Sizi Ermenilere Hıristiyan dunyasına kurban edecekler. Hic merak etmeyin devlet İslam kardeslerimizle birliktedir. Biz sizi koruruz dedi. Kurtler de razı geldiler cunku Ermeniler i oldurenlerin malına mulkune el koyanların coğunluğu da Kurt Beyleriydi. Dolayısıyla Ermeniler geri gelir topraklarını ister diye korkuyorlardı. Olup biten de soyleydi gercekte: Ermeniler guneyde Fransız kuzeyde Kafkaslarda Rus uniformalarıyla geliyorlardı Turklerin Kurtlerin ustune. Etnik bir tepkiyi yasıyor Ermeniler o gunler. Erivan merkezli Ermeni devleti kurulacak; Ermenistan Komunist Partisi İngiliz emperyalizmimle yakınlık icindeki Tasnaksutyunculara karsı savas yurutuyor en cok. Kafkas yoresindeki TKP liler en cok Car ordusuyla İngilizlerle isbirliğindeki Ermeni ulusalcılarından korkuyorlar. Nazım bir halkın Kurt-Turk ayrımı da yapmadan emperyalizme karsı yuruttuğu savası anlattı. Ermenileri anlatsa aleyhlerine konusacak. Verilen bu anti emperyalist savası yerel tepkiyi anlatmakla yetindi. Bir yanda halen Ermeni Soykırımı nın tanınmasına yonelik calısmalar sağımızda bir Ermenistan bu konuya halen empati gosteremeyen bir Turkiye Cumhuriyeti resmi tezi bircok seyi bilmeyen ya da yanlıs bilen bir Turkiye toplumu coğunluğu var. Ne yapmalıyız bundan sonrası icin? Ben komunistim; butun insanlığı kardes biliyorum ama bu kardeslik diğer halkların haklarını ciğnemeye dayanan ve onları asimile etmeye yonelik bir duygu olamaz. Ermenilere buyuk haksızlık edilmistir. Biz Ermenilere cok sey borcluyuz. Tiyatroyu Ermeniler kurdu. Basında sanatta muzikte onlar var. Bir Zohrab var mesela. Bugun getirin Zohrab ın Meclis konusmalarının altına imza atayım. Bir gercek vatanseverin yasadığı ulkenin cıkarlarını nasıl koruduğunu gosteriyor. Batı finans kapitalinin Turkiye uzantısı maliyeci Cavit Bey le Meclis teki tartısmaları ornek yurtsever bildirilerle dolu. Biz bu adama ne yaptık? Surgune yolladık ve o yolda bir cavus kafasını tasa vura vura oldurdu. Gomidas var ki tarihte ilk defa koy koy dolasıp Kurt Turk Ermeni tum halkların muziğini derlemis oncu bir etno-muzikolog! Surgun gunlerinin acılarıyla ruhsal sağlığını yitirmis. Cekilen bunca acı dokulen sucsuz kanından sonra insancıl yollar dusunmek zorundayız. Ulkenin varolan guzelliklerini ciğneyerek bir yere varamayız. Varamadık da; etnik ayrımcılıkla cok seyler yitirdik. Yasaklarla birlikte biz Turkler de buyuk zararlara uğruyoruz. İnsanlık kulturune asıl ısık tutan seyden ozgurlukten yoksun kalıyoruz. Hâlâ aydınımız egemen guclerin taktığı at gozluğuyle bakıyor dunyaya. Mesela Taner Akcam ve Halil Berktay bu konuda bilimsel tezler ortaya attı neredeyse vatan haini ilan edildiler. Bu dar etnik kafalarla bir yere varamayız. Oncelikle su vatan sevmenin ne olduğunu cok iyi oğrenmek zorundayız