23 Kasım 2003 yılında Gurcistan da gerceklesen Karanfil Devriminden etkilenen Ermenistan muhalefeti Ocak 2004 yılından itibaren altı yıllık Robert Kocaryan rejiminin biriktirdigi sorunları Ermenistan kamu oyunun dikkatine sunarak Kocaryan ın istifa etmesini talep etmis miting ve oturma eylemlerine baslamıstır. Adalet Bloku ve Milli Birlik Partisi cevresine toplanan muhalefet partilerinin baslıca amacı 25 Mayıs 2003 tarihinde Ermenistan da yapılan Parlamento secimlerinden once muhalefet ve iktidar partileri arasında Parlamento secimlerinden bir yıl sonra Kocaryan a guven oyunun yenilenmesi konusundaki anlasmanın yerine getirilmesini saglamaktır. Her seyden once muhalefet partilerinin guven oylamasının bir yıl sonra yapılması hakkında iktidar partileri ile anlasması bugunku mağlubiyetlerinin baslangıcı olmustur. Yani muhalefet iktidar partilerine cok uzun zaman kazandırmakla ellerinde bulunan kozu gerektiği sekilde değerlendirememistir. Bu sure zarfında siyasi ve diplomatik girisimlerde bulunan Kocaryan koltuğunu daha da sağlamlastırmıs koalisyon hukumet ortakları arasında (Cumhuriyet Orianc Yerkir-Kanunlar Ulkesi ve Tasnaksutyun-Ermeni Devrimci Federasyonu) bolunme ve fikir ayrılığının karsısını almaya calısmıstır. Koalisyon Hukumetinde Yasanan Sıkıntılar Gurcistan da gerceklesen Karanfil Devrimi nin bolgesel sonucları etkili olmus bu tur gelismeler Kocaryan rejimini ciddi sekilde rahatsız etmis Ermenistan muhalefeti ise bu devrim metodunu yeni bir mucadele safhasının baslangıcı olarak benimsemistir. subat ayında miting ve oturma eylemlerine baslayan Ermenistan muhalefeti ciddi sekilde iktidarı tehdit etmeye baslamıstır. Muhalefetin bu eylemleri Ermenistan hukumetinin koalisyon ortaklarından olan Tasnaksutyun Partisini ciddi bir sekilde rahatsız etmis ve iktidarın devrilebilmesi endisesi ortaya cıkmıstır. Bu durum karsısında Tasnaksutyun Partisi kendi stratejisini belirleme cabası icinde olmustur. Tasnaksutyun Partisi muhtemelen Ermenistan da da Karanfil Devriminin gerceklesebileceği ihtimalini dikkate alarak koalisyon hukumetinde olmasına rağmen muhalefetle de iliskilerini gelistirmek istemistir. Bu tur bir tehlikenin olduğu kesinlesirse Tasnaksutyun Partisinin koalisyon hukumetinden ayrılarak muhalefet sıralarına katılma ihtimali de vardır. Zira bu Tasnaksutyun Partisine her hangi bir durumda manevra alanını genisletmek imkanı sağlayacaktır. Nitekim Tasnaksutyun Partisinin 6 subat 2004 tarihinde duzenlenen 29. Kurultayında parti lideri Grant Markaryan yaptığı konusmada koalisyon uyesi olduğu hukumeti ciddi sekilde elestirmis bu partilerin iktidarda kalmaları icin milli cıkarları goz ardı ederek 25 Mayıs 2003 tarihinde yapılan parlamento secimlerinde ciddi yolsuzluklar yaptıklarını ifade etmis Cumhuriyet ve Orianc Yerkir Partilerinin kendilerini aldattıklarını acıklamıstır. Her seyden once Markaryan ın bu acıklamayı yapması koalisyon hukumetinde ciddi anlasmazlıkların olduğunun bir kanıtıdır. Hukumette basat duruma gelmek isteyen Tasnaksutyun Partisi bu tur acıklamalar yaparak diğer ortaklarını sindirmek politikası izlemektedir. Elbette Markaryan Parlamento secimlerinde yolsuzlukların yapıldığını 6 subat ta yaptıkları 29. Kurultaydan hemen once haber almamıstır. Parlamento secimlerinde yolsuzluk yapıldığını (hatta kendi partisinin bile yolsuzluk yaptığı ihtimal edilmektedir) bizzat kendisi veya parti temsilcileri gozlemlemistir. Acaba yaklasık bir yıl koalisyon uyesi olduktan sonra Markaryan niye bu konuyu gundeme tasımıstır? Bu tur yolsuzlukların yapıldığını bildiği halde niye koalisyon hukumetine katılmıstır? Kendilerinin kandırıldıklarını one surse de bugun gercekleri bildiği halde niye koalisyon hukumetten ayrılmamıstır? Tasnaksutyun Partisinin halen koalisyon hukumetinde kalması kendilerinin de Ermenistan ın milli cıkarlarını goz ardı ettiği anlamına gelmiyor mu? Markaryan secimlerde yolsuzluk yapıldığını neden Kurultayda acıklamayı uygun bulmustur? Bu soruları cevaplamak icin Ermenistan ic politikasında yasanan gelismelerin yanı sıra bolgedeki siyasi gelismelere de dikkat etmek gerekmektedir. İc Politika Acısından Her seyden once koalisyon hukumetinin kurulması uzerinde anlasma sağlanmıs: - Anayasal değisiklikler - Secim kanunda siyasi partilerin etkinliğini artıran siyasi reformların yapılması - Sosyal ağırlıklı ekonomik politikaların uygulanması - Yolsuzluk ve kayıt dısı ekonomi ile mucadele bağlamında ciddi bir ilerleme soz konusu olmamıstır. Ulke ekonomisinin gelismesini engelleyen temel sorunlar halledilmemistir; Dağlık Karabağ sorununu barıscıl yollarla halletme girisimleri bir dizi gorusmelerle uzamaktadır; demokrasinin temel prensipleri olan insan hakları din vicdan ifade ve basın yayın ozgurluğu adil yargılama gibi haklar devlet tarafından hice sayılmaktadır. Bolgesel gelismeler acısından 2004 yılında Ermenistan ic politikasını etkileyen en buyuk olay Gurcistan da gerceklesen Karanfil Devrimi olmustur. Mihail Saakasvili nin iktidara gelmesi bolge devletlerinden olan Ermenistan ve Azerbaycan iktidarını ciddi sekilde endiselendirmistir. Bolgedeki otoriter rejimlerin devrilebileceğini goren muhalefet partileri iktidar değisikliği arayısı icerisine girmistir. Ermenistan muhalefeti de bu yonde mucadele etmek icin kendi aralarında anlasmaya calısmıstır. Bu durum iktidarı ciddi sekilde rahatsız etmis ve hatta Ermenistan Savunma Bakanı Rusya Savunma Bakanı ile gorusurken Ermenistan ın ic politikasında yasanması muhtemel bir karısıklıkta olayların bastırılması icin Ermenistan da konuslanan Rus askeri birliklerinin kullanılmasını istemistir. Karanfil Devrimi ve Ermeni muhalefet partilerinin faaliyeti Ermenistan hukumetini o kadar ciddi sekilde rahatsız etmistir ki Yerkir (Vatan) Gazetesinin 2 Mart 2004 tarihli sayısında Ermenistan Savunma Bakanlığı nın Jandarma birliklerini alarm durumuna getirdiği hakkında haber yayımlanmıstır. Ermenistan Muhalefetinin Devrim Cağrıları Ermenistan Halk Partisi ve muhalefet partilerin olusturduğu Adalet Bloku lideri Stepan Demirciyan (27 Ekim 1999 yılında Ermenistan Parlamentosuna duzenlenen teror saldırısında hayatını kaybeden Karen Demirciyan ın oğlu) duzenlediği basın toplantısında iktidarı elestirerek Ermenistan da iktidar değisikliğinin kacınılmaz olduğunu ve Ermenistan da anayasal duzen ve milli hukumetin kurulması icin kararlı olduklarını ifade etmistir. Ermenistan koalisyon hukumetinde bulunan Tasnaksutyun Partisinin (Ermeni Devrimci Federasyonu) son zamanlarda koalisyon ortaklığını tehlikeye sokan acıklamalarda bulunması ve Ermenistan muhalefet partilerinin iktidara karsı aynı platformda bir araya gelmeleri iktidarı zor bir durumla karsı karsıya bırakmıstır. Adalet Bloku nun Ermenistan da iktidar değisikliğinin olaysız ve barıscıl bir surecte gerceklestirilmesine calıstığını ancak iktidarın muhalefete yonelik baskılarının buna imkan vermediğini bildiren Demirciyan olaylardan hukumetin sorumlu olacağını vurgulamıstır. Cumhuriyet Partisi Siyasi Buro uyesi eski Savunma Bakanı Yardımcısı Gegam Arutyunyan duzenlediği basın toplantısında Ermenistan da demokratik devrim yapılması gerekmektedir ifadesini kullanarak genel olarak muhalefet partilerin goruslerini dile getirmistir. Arutyunyan ulkede totaliter bir rejim kurulduğunu ve devlet baskanının onu goreve getiren kisi ve gruplarla cevrelendiğini bildirmis demokratik değerlere sahip cıkılması icin kararlı ve cabuk hareket edilmesi gerektiğini acıklamıstır. Gurcistan Karanfil Devriminden kısa bir sure sonra bu ulkenin imajında cok olumlu değisikliklerin yasandığını ve demokratik kurum ve kurulusların calısmasında ciddi basarı sağlandığını ve Parlamento secimlerinin demokratik bir ortamda yapıldığını ornek olarak gosteren Arutyunyan Ermenistan da hazırlanan bu hareketin darbe değil geri donulmesi mumkun olmayan bir surec olduğunu iddia etmistir. Arutyunyan ın bu acıklamasından bir gun sonra Adalet Bloku ve Milli Birlik Partisi (Lideri Artases gegamyan) 12 Nisan da Erivan da ortaklasa miting duzenleyecekleri konusunda anlasmaya vardıklarını acıklamıstır. 11 Nisan da Ermenistan muhalefeti Ozgurluk meydanında miting duzenlemis ve daha sonra ise oturma eylemine baslamıstır. 13 Nisan gece saat 02:00 sularında ise hukumet polis ve jandarma guclerini kullanarak muhalefeti meydandan zorla cıkarmaya calısmıs ve basarılı olmustur. Muhalefet partilerinin onde gelen isimlerinden bir cok kisi tutuklanmıs savcılık tarafından Ermenistan Halk Partisi Milli Birlik ve Cumhuriyet partilerinin karargahında arama yapılmıs aynı gun ise Stepan Demirciyan ın evinde arama yapmaya tesebbus edilmistir. Goz yasartıcı gaz cop ve basınclı su kullanan guvenlik guclerinin duzenlediği operasyon sonucunda yuzun uzerinde kisi yaralanmıs bir o kadar kisi de tutuklanmıstır. Ermenistan muhalefet medyası bu operasyonu askeri bir operasyon olarak yorumlamıs ve guvenlik guclerinin asırı derecede siddet kullandıklarını duyurmustur. Konu ile ilgili acıklama yapan Demirciyan goruslerini Bu gece gerceklesen olaylar cinayetten baska bir sey değildir. Suclular bu operasyonun baslama emrini veren ve uygulayanlardır. Bu Ermeni halkına yonelik bir cinayettir ve unutmak olmaz seklinde ifade etmistir. 4 Mayıs 2004 tarihinde Ozgurluk Meydanı nda yeniden miting duzenleyen Adalet Bloku ve Milli Birlik partisi Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından kabul edilmis kararın uygulanmasını ve tutuklu bulunan gostericilerin serbest bırakılmasını talep etmistir. Muhalefet basını mitinge toplananların sayısını 40 bin iktidar basını ise yaklasık 10 bin kisi olarak acıklamıstır. Muhalefet ve iktidarın mitinge toplananların sayısı hakkında celiskili rakamlar vermesi psikolojik mucadeleden baska bir sey değildir. Muhalefet tabanını guclu ve yandaslarının sayısını cok gostermekle kamu oyunu etkilemeye calısmakta iktidar ise mitinge toplananların sayısını az gostermekle kamu oyunu tam tersi bir sekilde etkilemeye calısmıstır. Kocaryan: Ben sevardnadze Değilim 8 Nisan 2004 tarihinde Ermenistan devlet televizyon kanalında konusma yapan Devlet Baskanı Kocaryan ekonomik sosyal ve siyasi sorunlar hakkında bilgi vermis Ermenistan dıs politikasını değerlendirmis ve Dağlık Karabağ sorununun cozum yolları hakkında goruslerini dile getirmistir. Konusmasında daha cok son zamanlarda Ermenistan muhalefetinin iktidara karsı yonelen eylemlerini değerlendiren Kocaryan muhalefet partilerinin kendi aralarında bile anlasmasının soz konusu olmadığını Gurcistan da gerceklesen Karanfil Devrimi nden etkilenen muhalefetin aynı sekilde Ermenistan da da bu tur bir devrim planlama cabası icerisinde olduklarını ancak Gurcistan ve Ermenistan ic dinamiklerinin aynı olmadığını Ermenistan hukumetinin daha guclu olduğunu vurgulayarak muhalefetin isteklerinin gerceklesmesine imkan vermeyeceklerini acıklamıstır. Ermenistan hukumetinin kamu duzenini bozanları bertaraf etmek icin butun araclara sahip olduğunu ve gerekirse bu aracları kullanabileceğini ifade eden Kocaryan bir anlamda Gurcistan eski Devlet Baskanı Eduard sevardnadze nin yaptığı hatayı tekrarlamayacağını muhalefete duyurmaya calısmıstır. Ermenistan Hukumetine Yonelik Dıs Tepkiler Avrupa Birliği Ozgurluk Meydanında miting duzenleyen ve daha sonra oturma eylemine baslayan gostericilerin 13 Nisan gecesi siddet kullanılarak dağıtılmasından yuzun uzerinde kisinin yaralanması ve tutuklanmasından sonra cesitli ulkeler ve demokratik kurumlar Ermenistan hukumetini elestirmeye baslamıstır. Ermenistan hukumetinin gostericilere karsı siddet uygulaması uzerine konu 28 Nisan 2004 tarihinde Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisinde tartısmaya acılmıs ve Ermenistan daki durumu değerlendiren toplantıda Ermenistan hukumeti elestirilmis gostericilere karsı zor kullanıldığı ifade edilmistir. subat 2003 yılında devlet baskanlığı ve Mayıs 2003 yılında Ermenistan da yapılan Parlamento secimlerinin demokratik değerlerden yoksun olduğunu ve secim yasalarının ihlal edildiğini vurgulayan Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi son zamanlarda Ermenistan da yasanan gerginliğin temellerinin bu tarihlerde atıldığını dile getirmis miting ve gosterilerde tutuklanan kisilerin adil yargılanma hakkından yoksun olduklarını polis ve diğer guvenlik guclerinin kanunları ciğnediğini ve tutuklulara karsı iskence yaptığını vurgulamıstır. Ermenistan da demokrasi ve insan haklarının devlet tarafından ciddi sekilde ihlal edildiğine sivil toplum kuruluslarının normal sekilde calısması icin gerekli ortamın sağlanmadığına dikkat cekilmis bu durumun devam etmesi halinde Ermenistan ın Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisine uyeliğinin askıya alınmasının soz konusu olduğu bildirilmistir. ABD Ermenistan hukumetinin muhalefetin gosterilerini siddet kullanarak dağıtmasından sonra demokrasinin besiği olarak bilinen ABD Ermenistan ı ciddi bir sekilde elestirmemis tarafları uzlasmaya cağırmakla yetinmistir. Ermenistan da faaliyet gosteren ABD Demokrasi Enstitusu olaylardan once hukumetin sosyal politikasını ve muhalefete yonelik baskılarını elestirse de son olaylarla ilgili net bir tutum sergilememistir. Rusya Federasyonu Rusya Ermenistan da gelisen olayları ciddi bir sekilde takip etse de konu ile ilgili bir acıklamada bulunmamıstır. Ancak Rusya Ermenistan daki bugunku rejimin devam etmesine calısmaktadır. Kafkasya daki tek kalesi olan Ermenistan da her hangi bir değisim Rusya nın bu ulkedeki askeri siyasi ve ekonomik varlığını tehlikeye sokabilir. Rusya Ermenistan da demokratik değerlerin korunması icin değil kendi varlığını korumakla yukumludur ve bugunku rejim Rusya nın butun taleplerini karsılamaktadır. Rusya nın iradesi dısında rejimin değistirilmesi girisimleri engellenmeye calısacaktır. Ermenistan hukumeti bu tur girisimlerin karsısını daha onceden alabilmek icin Rusya nın askeri gucunu kullanmak istemistir. Ancak Gurcistan daki devrimde Rusya nasıl bertaraf edildiyse Ermenistan da da etkisiz hale getirilebilir. Ermenistan-Rusya stratejik isbirliği goz onunde bulundurulursa boyle bir durumda Gurcistan da olduğu gibi cekingen bir tavır sergilemeyeceği soylenebilir. Muhalefette Yasanan Sorunlar Ermenistan muhalefet partilerinin bir kısmı iktidara karsı isbirliği icinde olsalar da tum muhalefet partilerinin bir catı altında toplanması mumkun olmamıstır. Eylem ve gosterilerin yapılması konusunda anlasma sağlansa da olayların gelismesi surecinde liderliği hangi parti liderinin ustleneceği konusu acık kalmıstır. Muhalefet Devlet Baskanı Robert Kocaryan ın istifa etmesi durumunda muhalefet liderleri arasından ulkeyi iki yıllığına yonetecek birisinin (kimin olacağı konusunda bir acıklama yapılmamıstır) iktidara getirileceğini bildirse de her gun değisen siyasi ortamda bu anlasmanın guvenilirliği tartısmaya acıktır. İktidar da muhalefet partileri arasındaki bu anlasmazlığı buyuk bir basarı ile kullanmakta ve siyasi tansiyonu dusurmeye calısmaktadır. Devrim Karanfilleri Soluyor Ermenistan muhalefeti arasındaki anlasmazlık ve Parlamento Baskanı Artur Bagdasaryan ın diyalog cağrısı sonucunda muhalefet partiler arasındaki gorus ayrılığı derinlesmistir. 10 Mayıs 2004 tarihinde Ermenistan Parlamento Baskanı Bagdasaryan yaptığı acıklamada Parlamentoda temsil edilen Adalet ve Milli Birlik grubu ile yapılan gorusmeler sonucunda muhalefet ve iktidar arasında siyasi diyalogun baslaması hakkında anlasma sağlandığını ve bu konunun 13 Mayıs ta Parlamentoda gorusuleceğini bildirmistir. Adalet Bloku ve Milli Birlik Partisinin duzenledikleri basın toplantısında yaptıkları acıklamada Ermenistan hukumeti Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi nin aldığı 1374 No lu kararı ihlal ettiğini miting ve oturma eylemlerinin yapılmasına izin vermediğini gostericilerin tutuklandığını muhalefet partilerinin goruslerinin acıklanması icin devlet televizyon kanalına cıkmaya musaade edilmediğini Ermenistan Halk Partisi Milli Birlik ve Cumhuriyet partisinin ofislerinde yapılan baskın sonrası savcılık tarafından el konulan belgelerin halen geri verilmediğini bildirmistir. Ancak butun bunlara rağmen Adalet Bloku ve Milli Birlik Partisi hukumetin siyasi diyalog teklifini asağıda belirtilen sartlar cercevesinde kabul ettikleri yonunde karar aldıklarını dile getirmistir: -Teklif edilen diyalog sekli kabul edilsin -Gorusmelerde 2003 yılında yapılan devlet baskanlığı secimlerinden sonra Ermenistan da olusan siyasi krizin ortadan kaldırılmasının yolları konusu da ele alınsın. Ermenistan Muhalefetinin diyalog teklifini kabul etmesinin nedenleri su sekilde acıklanabilir; muhalefet partileri kendi aralarındaki gorus ayrılığını giderememis; hukumet muhalefetin eylemlerini engelleyebilecek yeteneğini henuz kaybetmemis; muhalefet iktidarın değismesi gerektiği konusunda halkın buyuk bir kısmını ikna edememis; Gurcistan devrimi ornek alındığı zaman Ermenistan ic politik dinamikleri yanlıs değerlendirilmis; her ne kadar Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi hukumetin muhalefete karsı siddet uygulamasını ciddi sekilde elestirmisse de muhalefetin uluslararası desteği oldukca zayıf olmustur. Olayların Turkiye Acısından Değerlendirilmesi Ermenistan ic politikasında yasanan gelismeler Turkiye acısından değerlendirildiğinde ise Turk Dısisleri Bakanlığı nın konu ile ilgili hicbir acıklamada bulunmaması dikkat cekicidir. Ermenistan bulduğu her fırsatta Turkiye nin AB uyeliğini engellemeye calısmıs Kıbrıs konusunda Yunanistan ın goruslerini desteklemis ve Turkiye nin ic islerine mudahale etmekten cekinmemistir. Butun bunlara rağmen Ermenistan da demokrasi ve insan hakları ciddi sekilde ihlal edildiği halde Turkiye Ermenistan hukumetini elestirmemistir. Turk dusmanlığı ile bilinen Kocaryan iktidarının zayıflaması ve hatta devrilmesi Turkiye acısından olumlu bir gelisme olabilir. Ancak bunun yanı sıra Turkiye gelisen olayları ciddi sekilde takip etmeli Turkiye ye karsı daha ılımlı goruse sahip olan siyasi gucun iktidara gelmesi yonunde calısmalarda bulunmalıdır. Kocaryan rejiminin devamı hem sozde soykırım propagandası acısından hem de Turkiye-Ermenistan iliskilerinde yasanan sorunlar acısından Turkiye nin aleyhine olmaktadır. Bir baska ifade ile Turkiye ciddi sorunlar yasadığı komsu bir ulkenin ic politikasında gelisen iktidar değisikliği surecinde etkili olma fırsatı ve imkanı uzerinde dusunmeli bunları elde etmeli ve uygulamaya calısmalıdır.