Genclerin issizlikten yakındıgı Ermenistan Turk yatırımcılarının gozde pazarı. Sokaklarda Turk vatandaslarının islettigi kafeler goze carpıyor. Tekstil ve deri urunlerinde de Turk markaları dikkat cekiyor Ermenistan da issizlik buyuk sorun. Gencler ellerinden hic eksik etmedikleri sigarayla sokaklarda. Mağazalar ise cok az. İstanbul dan Ermenistan a hem okumak hem de is kurmak icin giden cok sayıda Turk vatandası var. Kiminin tekstil mağazaları kiminin kafeleri var. Tekstil urunleri ayakkabı-canta gibi deri urunlerinde Turk markaları dikkat cekiyor. Cafe Bolis i de Turk vatandaslar isletiyor. Bolis Ermenice de İstanbul anlamına geliyor. Kafenin sahibi Surpuhi Colakyan dort aydır Erivan da yasıyor. İstanbul da asıl mesleği kuyumculuk olan Colakyan aynı zamanda Ermeni gazetesine de yazılar yazıyor. Kucuk bir mekana sahip olan kafeye girdiğimde duvarlardaki eski İstanbul minyaturleri dikkatimi cekiyor. Kafenin musterileri daha cok İstanbul dan okumak icin gelen Ermeniler. Colakyan bunu yerli halkın yeni mekanlarda kendilerini yabancı hissetmelerine bağlıyor: Erivan da bu tarz bir mekan yok. Olan kafeler de cok pahalı. Ayrıca bazı mekanlarda sigara icmek yasak. Gencler kendilerini rahat hissettikleri mekanları tercih ediyor. Son yıllarda İstanbul dan buraya gelip is kuran cok kisi var. Oğrencisi bol bir sehir. İstanbul da belli bir saatten sonra dısarı cıkmaya cekinebilirim. Ama burada boyle bir sorun yok. Genclerin arasındaki iliski de cok sıcak. İstanbul doğduğum ailemin ve cevremin olduğu yer. Onun icin cok ozlediğim zamanlar da oluyor. Erivan da barlar gecen yıldan itibaren sehrin dısına tasınmıs. Erivan a gittiğim ilk gun hava alanından otele giderken Zvartnos bolgesinde yan yana neonlarla suslenmis pek cok bar ve casino ilgimi cekiyor. Duvarlarda İngilizce ve Ermenice yazılar bulunuyor. Pazarda ilac satılıyor Cumartesi ve pazar gunleri kurulan pazar Turkiye de alısık olduğumuz pazarlardan biraz farklı. Pazarda bağıran satıcılar yok. Tam tersi sessizlik hakim. Vernisaj Pazarı nda gezerken once Rusca ve Ermenice kitapların satıldığı bolumle karsılasıyorum. Pazarda yok yok. Halılar ahsap ve cam ev esyalar kimya laboratuvarlarında kullanılan cam tupler ilaclar... En cok satılan mallar arasında Ermenistan bayrağı eski Sovyetler in simgesi orak-cekic amblemli esyalar asker rozetleri madalyalar eski paralar yer alıyor. Pazar satıcıları hemen nereli olduğumu soruyorlar. Turkiye den geldiğimi oğrenince bircoğunun annelerinin ya da daha buyuklerinin Anadolu topraklarında doğduklarını anlatıyorlar. Topraklar tarıma elverissiz Ermenistan Konya dan 10 bin kilometrekare daha kucuk. Kuzeydoğu komsumuz İran Azerbaycan Gurcistan ve Turkiye nin ortasında kapalı bir kara devleti. Coğunluğu dağlık ulkenin yuzde 17 lik bolumu tarıma elverisli. Ancak yuzde beslik bolumunde sulu tarım mumkun. Tarıma en elverisli bolge Ararat. İklim bakımından da yumusak olan bolge yılın 300 gunu gunesli. Ancak burada da sulama sorunu var. Yeraltı zenginliğini altın ve elmas olusturuyor. Zorunlu iscilik yada askerlik Turkiye de bedelli askerlik mevzuatının sıkca tartısıldığı su gunlerde Ermeni genc erkeklerin dilinde ise askere alınmayla ilgili yeni cıkan yasa var. Bu yasa genclere secim yapma hakkı tanıyor. Askerlik cağı gelen gencler daha kısa surecek silahlı askerlikle zorunlu iscilik arasında bir secim yapmak zorunda. Ermenistan Parlamentosu 2003 yılının son gunlerinde silah kullanmama gerekcesiyle zorunlu ordu hizmeti yapmak istemeyenlere yeni bir alternatif sunmus. Ermenistan ın Avrupa Konseyi ne girerken ustlendiği yukumlulukler arasında bulunan Alternatif Askerlik Hizmeti Yasası yararlanmak isteyenler icin silahsız hizmet imkanı tanıyor. 1 Temmuz 2004 tarihinde baslayacak yasa tasarısı silahsız hizmet bolumunde 36 ay isci olarak calısma durumunda 42 aylık sureyi ongoruyor. Parlamento ayrıca 3 Aralık 2003 tarihinde kabul ettiği bir baska yasal duzenlemeyle 27 yasın ustunde olduğu halde askerliğini yapmayanların belirli bir ucret karsılığında askerlikten muaf tutulmasını sağlamıs. Pazar yerinin kralicesi: Takuhi teyze Ermenistan da kadın calısanlar coğunlukta. En luks restorandan muzenin temizlik islerine kadar onları her yerde gorebilirsiniz. Sevan Golu ne doğru giderken mağara kiliselerin bulunduğu Keğard Koyu nde Paskalya arifesi olduğu icin evde yaptıkları corek recel tatlı sucuk ve pestilleri satıyorlar. Tezgahlarını yan yana dizen kadınlar otobusten turistlerin inmesiyle beraber baslıyorlar bir ağızdan bağırmaya. Turistlere satılan en onemli hediyelik esyalar Ararat ve kilise resimleri. Sezon yeni basladığı icin koyluler tezgahlarını gec acıyor. Ama burada yasam gun ağarmadan baslıyor. Karni Tapınağı nın girisindeki tezgahların birinin basında Takuhi teyze duruyor. Takuhi Ermenice de kralice anlamına geliyor. Takuhi teyzeye bakınca Anadolu kadınını goruyorum. Yuzundeki derin cizgiler koy hayatının zorluklarını gosterir gibi. Tezgahının uzerine bal uzum patlıcan receli ve Ermenistan a ozgu ceviz tatlısı dizilmis. En cok Turkiye den giden turistlerin alısveris yaptığını ve recellerinden aldığını soyluyor. Calısanların yanı sıra turistik bolgelerdeki dilenci cokluğu dikkat cekiyor. Coğu kadın ve cocuk olan dilenciler ağcik-kız can diye para istiyorlar. Dıs ticarette artıs var Ekonomik veriler Ermenistan dıs ticaret hacminin buyuduğunu gosteriyor. Ancak halkın yasam standartlarıyla ovunduğunu soyleyemeyiz. Erivan da aylık gelir ortalama 25-60 bin tram. Benzinin litre fiyatı ise 300 tram. Ulkede yetkili ağızlardan en son 16 Mart tarihinde bir acıklama yapıldı. Ermenistan Merkez Bankası (MB) Baskanı Dikran Sarkisyan dıs ticaret hacminin 2002 yılına gore yuzde 30 buyuyerek 1.9 milyar dolara ulastığını ihracatın onceki yıla oranla 173 milyon dolar artarak 678 milyon dolara ithalatın ise 282 milyon dolar artarak 1.2 milyar dolara ulastığını vurguluyor. İsadamları fiyat politikasından sikayetci Ermenistan da gorustuğum uluslararası ticaret yapan isadamları ağız birliği etmiscesine ulkelerindeki urunlerin fiyat ve kalite politikalarından sikayet ediyor. İthalatın yukselmesinden oturu artan dıs ticaret acığı 591 milyon dolara ulasmıs. Kuzeydoğu komsumuzun dıs ticaret dengesi de tek tek ulkeler bazında bakıldığında kotu durumda. Ticari iliskilerde bulunduğu 30 dan fazla ulkeden sadece ucuyle; Almanya Hollanda ve İsrail le pozitif dengeye sahip. Ermenistan ın esas ticari iliskisi Avrupa Birliği ile. Ulkenin AB yle ticaret hacmi 453 milyon dolar. En cok ticaret 302 milyon dolara ulasan bir rakamla Rusya yla yapılıyor. Bunu 265 milyon dolarla İsrail 253 milyon dolarla Belcika takip ediyor. Dorduncu sırada ise 157 milyon dolarlık ticaretle ABD yer alıyor.