Yunanistan da bir gezideydik. Duragimiz Selanik ti Ataturk un evini ziyaret etmis tarihi sokaklarda geziyorduk. Bir ud taksimi isittim. Yandaki terzi dukkânindan geliyordu. Udu calan yasli bir beydi. Taksimin ardindan Turk muziginden guzel bir sarkiyla uduna eslik etmeye basladi. Belli ki Turkiye den gelmeydi. Gezi arkadasim Mehmet bey ve eslerimizle dukkâna girdik. Cok guzel caldiniz ve soylediniz elinize agziniza saglik dedim. Buyur etti oturduk. Ismi Hiristo ydu Istanbul Tatavlaliydi (Kurtulus un eski ismi). Kokleri Nevsehir dendi. Biz caylarimizi yudumlarken o hem soruyor hem anlatiyordu. Semtini Dolapdere deki maclarini askerligini 1940 larin malum uygulamalarini Beyoglu nu sinemalari plajlari daha neleri neleri. Beyoglu nda babasiyla erkek terzisiydi. Musterilerinin cogu taninmis kimselerdi. Iclerinde Turk muzigi sanatcilari da vardi. Onlara uduyla eslik ettigi fasillarina katildigi bile olurdu. Udi Yorgo Bacanos dan (Istanbul Radyosu nun udi bestekâri) cok sey ogrenmisti. Bunlari gururla anlatiyor eski gazete kupurleri fotograflar deste deste sarkilar notalar gosteriyor sanki anlattiklarini dogrulamak istiyordu... Guzeldi o gunler. Taa ki 6-7 Eylul 1955 aksamina kadar. 7 Eylul sabahinda ne dukkân kalmisti ne musterilerin elbiseleri ne kumaslari ne makinesi ne utusu ne masasi... Evi mi? Farkli degildi. Geldiginde evdekiler ust komsusu Necmi bey in evindeydiler. Ilkokul cagindaki oglu ve kizi korkudan hâlâ titriyor agliyordu... Yasli Hiristo dan ayrilmadan biraz da konuyu degistirmek icin bir sarki daha rica ettik. Uduyla giris yapti ve davam etti; Bir ihtimal daha var o da olmek mi dersin.. sarkiyi hep beraber soylemistik. Bilseniz ne kadar memnun oldu. Bu defa onun istegiyle devam ettik.. Artik ayrilmaliydik. Onu uduyla tazelenen anilariyla basbasa birakip ayrildik. Selanik sokaklarinda gruptakilerle bulusma yerimize dogru hizli adimlarla yururken aklimizda/gonlumuzde hâlâ yasli Hiristo vardi. Istanbul dan goc edislerinin nedenini de duygularini da cok iyi anlamistik. Tabii onunla cok cok seyi paylastigimizi da. O her seyiyle benim yurdum insaniydi. Bu topraklari onlara dar etmistik. Sebepleri neydi? 6-7 Eylul olaylari azinlik karsiti bir uygulamanin bir provokasyonun adidir. Kibris in gelecegi o yillarda da tartisma konusuydu. Bu Turkiye ile Yunanistan iliskilerini olumsuz etkiliyordu. Konuyu gorusmek uzere Turk Yunan ve Ingiliz Basbakanlari Londra da bir toplanti yapacakti. Yunan tarafina bir gozdagi verilmeliydi. Dolaysiyla icerideki azinliga da. Boylelikle bir tasla birkac kus vurulurdu. 5 Eylul de Turkiye nin Selanik Baskonsoloslugu nun bahcesindeki Ataturk un evine bomba atildi. O gun hukumete yakinligiyla bilinen Istanbul Ekspres gazetesi ozel baskiyla olayi duyurdu. Yunanlilar Ataturk un evini bombalamisti. Bu haber 6 Eylul 1955 aksami ve gecesindeki azinliklara yonelik yagma ve talan olaylarinin yikip yakmanin kivilcimi oldu. Amaca ulasilmisti. 6 Eylul gunu Taksim ve Beyazit meydanlarinda olayi protesto etmek uzere miting duzenlendi. Atesli konusmalar yapildi. Sehrin kenar semtlerinden ve cevre illerden kamyonlarla otobuslerle getirilen gruplar mesaji almislardi. Aksam karanligiyla beraber ellerindeki sopalarla vatan icin goreve basladilar! Once Taksim den Istiklal Caddesi ne Tarlabasi ndan Sishane ye sonra Cihangir Sisli Kurtulus Bogaz ve Adalara Beyazit tan Gedikpasa Kumkapi ve Yenikapi ya... Kisacasi azinliklarin yasadigi Istanbul un tum semtlerinde onceden isaretlenen basta Rumlarin Ermenilerin ve Yahudilerin isyeri ev ve ibadethanelerine mezarliklarina yonelik saldiriya gectiler. Olaylar cigrindan cikmisti. Evlerin esyalari mobilyaya buzdolabina varana dek pencerelerden atiliyor isyeri ve magazalarin her turlu ticari mallari ve esyalari parcalanip sokaklara saciliyordu. Sokaklar meydanlar atilan kirilip dokulen esyalardan gecilmez olmustu. Kiliseler atese verilmis mezar taslari parcalanmisti. Sehir sehirlikten cikmis binlerce ev isyeri ve ibadethane yagmalanmis yakilmis kirilip dokulmustu. Olaylarin boyutu ongoruleni asmis kontrol edilemez hale gelmisti. Gece sikiyonetim ilan edildi. Asker duruma mudahale ederek olaylari kontrol altina aldi. Bir suclu lazim Olaylarin suclusu da olmaliydi. O da bulundu. Fatura basta Aziz Nesin olmak uzere aralarinda Kemal Tahir H. Izzettin Dinamo Asim Bezirci Hulusi Dosdogru gibi aydinlarin da bulundugu sol goruslu 45 kisiye cikartilmaya calisildi. Guya olaylari onlar tertiplemislerdi. Ve ertesi gun tutuklandilar. Bes ay hucrelerde tutuklu kaldilar daha sonra da beraat ettiler. 6-7 Eylul olaylari ve Ataturk un evine atilan bomba 1960 Ihtilali sonrasinda Yassiada yargilamalarindaki davalardan biriydi. Ayrica bomba olayi Yunanistan da da dava konusu olmustu. Bombayi bir Turk gorevlinin attigi anlasildi. Olaydan bes yil sonra bir tertibin adi olarak tarihe gecti. Sonuclarina gelince; aslinda yakilip yagmalananlar kirilip dokulenler bu ulkenin ulusal onuruydu bu ulkenin kultur mozaiginin taslariydi emekleme cagindaki ekonomisiydi. Sonrasinda azinliklarin belleklerindeki benzer buruk anilari tekrar canlandi. Gelecege donuk guvenleri bir hayli azaldi gocler devam etti. Ama bunlar onemli degildi. Ulkede etnik milliyetcilik agir basiyordu. Anadolu da artik Musluman olmayan unsurlar yok gibiydi ama Istanbul oyle degildi. Bu da hosgoru ve tahammul sinirlarini zorluyordu... Dusledikleri ulus-devleti olusturmak isteyenler yine galip gelmislerdi. 6-7 Eylul 1955 leri yasayan aydinlarimizin olaylar hakkinda kitaplari* makaleleri var hâlâ sik sik deginenler var. O gunleri yasayan Istanbullular eski komsularini o gece nasil koruduklarini anlatirlar. Bircok meslegin gunumuzdeki ustasi meslegi ogrendikleri Ermeni ya da Rum ustalarini hala anar ciraklik yaptiklari dukkânlarinin nasil kirilip dokuldugunu anlatirlar. Kisaca 6-7 Eylul 1955 olaylari o gunu yasayanlarin belleklerinde yazilarinda yakin tarihimizin onemli bir olayi olarak yerini alir. Alir da yakin tarihimizle ilgili resmi ogreti dahil hicbir yerde ne 6-7 Eylul olaylarinin ne de benzerlerinin yeri yoktur. Biz bunlarin hatirlanmasindan yanlislarin elestirilmesinden yanayiz. Olanlari tasvip etmiyorsak tekrarini istemiyorsak her ulkede olabilecek bu ve benzeri olaylarla yuzlesmekten anmaktan elestirmekten cekinmemeliyiz diye dusunuyorum. Kuskusuz zamani ve gidenleri geri getiremeyiz. Ama istiyorsak kalan binde biri koruyabiliriz. Nasil mi? Tabii ki azinlik politikalarinin degismesiyle. Biz bu ulkede bu politikalarin devamindan yana olanlarin farkliliklari kisitlayip daraltilmak isteyenlerin hâlâ az olmadigini biliyoruz. Bize karsi onyargilarin guvensizligin hatta yer yer husumetin hâlâ kirilmadigini biliyoruz. Radikal in 2.8.2003 tarihli basligi Sessiz demokrasi devrimi seklindeydi. Yasalardaki bu devrim dileriz demokrasi anlayisimizda zihniyetlerde ve uygulamalarda devam eder. yervantozuzun@hotmail.com 6-7 Eylul olaylariyla ilgili iki guzel kaynak kitap: 1- Yilmaz Karakoyunlu nun Guz Sancisi -Olaylarin romani odullu bir kitap Dogan Kitapcilik. 2- Hulusi Dosdogru nun 6-7 Eylul Olaylari-Yargilamalar dahil tum yonleriyle Baglam Yayinlari. Y.Ozuzun