Ermeni kaynaklarindan yaptigi arastirmalarla tarihciligimize onemli katkilarda bulunan Kevork Pamukciyan in makale ve ansiklopedi yazilarini Aras Yayincilik olarak derliyoruz. Yaklasik yarim yuzyil boyunca 28 sureli yayin ve derleme kitapta basilmis 128 makale ile 4 ansiklopedide yayinlanmis 370 maddeyi Ermeni Kaynaklarindan Tarihe Katkilar ana basliginda dort ciltte topladik. Gectigimiz ay cikan ikinci cilt Ermeni Harfli Turkce Metinler adini tasiyor. Bu ciltte yer alan 29 makalede Pamukciyan Ermeni alfabesiyle Turkce yazilmis siirleri destanlari kitaplari gazeteleri halk hik‰yelerini resmi belgeleri inceliyor. Bu makalelerin basina Turkcenin Ermeni alfabesiyle yazimi hangi ihtiyactan dogmustur hangi donemde kimler tarafindan kullanilmistir ne tur eserler basilmistir ne kadar yaygindir turunden sorulara cevap olusturacak bir giris yazisi koymak ve ornek kitaplarin kapaklarindan olusan bir gorsel bolum hazirlamak amaciyla yaptigimiz arastirma bizi Ermeni harfli Turkce yuzlerce kitaba ulastirdi. Bu arastirma sirasinda iki de Ermeni alfabesiyle Kurtce yayinlanmis Incil e rastladik. Her iki dilden orneklere de kitapta yer verdik. Ilk Kurtce Incil Ermeni harfli Kurtce Incil lerden biri 1857 tarihli ve Turkuaz Sahaf tan Puzant Akbas in koleksiyonunda bulunuyor. Kapaginda yer alan Ermeni alfabesiyle Kurtce yazilari Latin alfabesine su sekilde cevirmek mumkun: Incil / Khodee Me Isa el Mesihe / Nivisandin / Bi Deste Madteos Markos Lukas u Hanna / Li Istambulda / Kayol / 1857. Bu da su sekilde Turkceye cevrilebilir: Incil / Rabbimiz Isa Mesih / Matta Markos Luka ve Yuhanna nin Eliyle Yazildi / Istanbul / Kayol [Matbaasi] / 1857. 1872 tarihli olan ikincisi ise Beyrut ta yasayan arastirmaci Garo Aprahamyan in koleksiyonunda bulunuyor. Kapaginda yine Ermeni harfli Kurtce olarak Peymane No / e / Khoiye Ma Isa el Mesih / Li Basmahanee / A. H. Boyaciyan tab bua / 1872 / Li Isdambolda yazili. Bunu Turkceye Yeni Ahit / Rabbimiz Isa Mesih / A. H. Boyaciyan Basimevinde tab edilmistir / 1872 / Istanbul seklinde cevirebiliriz. Kitabimizin basina koydugumuz Rober Koptas in Ermeni Harfleriyle Turkce baslikli yazisinda da belirtildigi gibi Turkcenin Ermeni harfleriyle yazimi Turkce konusan Ermeniceyi ya hic bilmeyen ya da cok az bilen Hiristiyanlik inancina bagli Ermeni nufusla yazi yoluyla iletisim kurmanin ve bu kitlenin ayni yolla kendini ifade etmesinin araci olarak gelismistir. Ermeni harfli Turkce Ermeni kulturunu koruma ve yabancilasmaya karsi koyma cabalarinin urunu olarak degerlendirilebilecegi gibi Ermenice bilmeyen kendini Turkce olarak ifade edebilen Ermeni nufusun Ermeni harfleri uzerinden kimlik aidiyetini surdurerek kendisini yaziyla ifade etmesinin dogal sonucu olarak da kabul edilebilir. Ermeni harfli Turkce yazma ve basma eserlerin yayilmasi din tarih ve edebiyat alanlarinda genis bir literaturun olusmasi ve pek cok gazete ve derginin yayimlanmasi bu temel uzerinden aciklanabilir. Ermeni harfli Turkcenin kullanimina asuglarin (Ermeni asiklari) siir ve destanlarinda yazili edebiyat urunlerinde Bati edebiyatindan cevirilerde gazete ve dergilerde mezar tasi kitabelerinde cok dilli lugatlerde Incil ve diger dini kitaplarda rastlanmaktadir. Cok kulturlu Osmanli toplumunda kulturel alisverisi saglamada Ermeni harfli Turkce onemli bir rol oynamistir. Ermeni harfli Kurtce Ermeni harfli Arapca Ermeni harfli Turkce yazma eserler sayesinde cesitli milletlere mensup asiklarin ozanlarin eserleri Ermeniler arasinda yayilmis ayni sekilde Ermeni asik ve ozanlarinin eserleri de farkli toplumlarca benimsenmistir. Kurtce konusan Ermeniler Ermeni harfli Turkce dini alanda bir yandan Katolik ve Protestan kiliseleri tarafindan Gregoryen (Apostolik Lusavorcagan) Ermeniler arasinda Katolik ve Protestan inanclarini yaymak icin kullanilirken diger yandan Gregoryen Ermenilerin bu mezhepler hakkindaki karsi-propaganda calismalari icin de uygun bir zemin olusturmustur. Amerikan Protestan Kilisesi American Board of Commissioners for Foreign Missions adli kurum araciligiyla Osmanli Devleti sinirlari icerisinde Balkanlar Orta ve Dogu Anadolu Ortadogu bolgelerinde yasayan Hiristiyan halklar ve bu arada ozellikle Ermeniler arasinda faaliyetlerde bulunuyor cesitli vilayetlerde okullar hastaneler yetimhaneler huzurevleri matbaalar kuruyordu. 1830 yilinda Osmanli Devleti nin Amerika Birlesik Devletleri ile imzaladigi bir antlasma ile Protestan misyonerlerin dini vaaz etme calismalari guvence altina alindi. 1836 da Istanbul da ilk Protestan kilisesi kuruldu. Protestanlar Imparatorlugun dort bir yanina cesitli dillerde basilmis Incilleri ulastirdilar ve halka bedava dagittilar. Bunlar arasinda Ermenice Ermeni harfli Turkce ve Ermeni harfli Kurtce Inciller onemli yer tutar. Ermeni harfli Kurtcenin de Ermeni harfli Turkceye benzer bir temelde gelismis oldugunu soyleyebiliriz. Ozellikle Protestan misyonerler hristiyan olmalarina ragmen Kurtlerin yogun olarak bulundugu bolgelerde yasadiklari icin Ermeniceden ziyade Kurtce konusan Ermenilere yonelik olarak cok sayida Ermeni harfli Kurtce Incil yayinlamistir. Uzerinde yasadigimiz topraklarin yuz yil kadar once simdikinden cok daha zengin bir kulturel cesitlilige sahip oldugunu soyleyebiliriz. Simdi bir kismi solmus da olsa ana renkler olarak Turkler Kurtler Ermeniler Rumlar Suryaniler Araplar... diye baslayarak uzun bir liste sayabiliyoruz. Ancak ara renkler oldugunu da unutmamak gerek: Turkce konusan ama Rum Ortodoks Kilisesine bagli olan Karamanlilar Kurtce ya da Turkce konusan Ermeniler akla ilk gelenler. Butun bu renkler nasil kaybolmustur? Ornegin yukarida degindigimiz Incilleri kullananlar yani Kurtce konusan Ermeniler sonradan ne olmustur? 1894-1896 ya da 1915 in aci olaylari icinde tamamen yok mu olmuslardir zamanla dillerini yeniden ogrenerek Ermeni kulturune tamamen donmusler midir Muslumanliga gecerek zamanla Kurtlesmisler ya da Turklesmisler midir? Bu konu da aslinda arastirmacilar tarafindan izi surulmeye deger bir konu olarak gorunuyor.