Hukuk fakultesinden mezun olan Diran Bakar askerlik gorevi sirasinda Denizli de askeri hâkimlik yaptigini ve bu meslegi cok sevdigini soyluyor. Ancak sivil yasamda tayin oldugu yerlerde Gâvur hâkim diye cagirirlar korkusuyla yargic olamamis BASLARKEN Bu yazi dizisi Turkiye nin AB kapisinda basini agritan konulardan gayrimuslim azinliklarin sorunlarini bizzat bu sorunlari yasayanlarin dilinden aktarmak icin Gecmiste yasananlarin bilinmesi gelecekle ilgili dogru adimlar atilabilmesini saglar inanciyla hazirlandi. Okuyacaginiz dizi onumuzdeki gunlerde Metis Yayinevi Siyah-Beyaz dizisinden Hatirliyorum adiyla cikacak kitabin ozetidir. Calismada 1916 ile 1942 yillari arasinda dogan gayrimuslim Turkiye Cumhuriyeti vatandasi 15 kisiyle gorusuldu. Onlara yasamlarini anlattirdim. Bu yontem toplumun yasadiklarinin bireylerin yasadiklarinin toplami oldugu gerceginden hareketle tercih edildi. Ancak 15 kisinin anlatiminin Rum u Ermeni si Yahudi si ve Suryani siyle yaklasik 110 bin nufusa sahip gayrimuslim toplulugun yasadiklarinin hepsini iceremeyecegi dikkate alinmali. Calismaya katilmasi icin yapilan gorusmelerde karsimizdakilerin en belirgin tavri guvensizlik olarak dikkatimizi cekti. Bazilari ikna gorusmesi sirasinda bu sorunu asti. Bazilari ise kayitli gorusmeyi kabul etmesine karsin guven bunalimindan kurtulamadi. Bu kisilerin kaygilari anlatimlarina da yansidi. Gecmiste yasadiklari nedeniyle hak verdigimiz bu kayginin bazi olaylarin detaylarinin gizlenmesine yol actigi izlenimi edindik. Ancak bu guvensizlik komsusu ev sahibi musterisi gibi tek tek Turklerle Muslumanlarla olan iliskilerini zedelememisti. Edindigimiz diger izlenim de hemen hepsinin ortak ozelligi ders verecek kadar vatanperver olmalari ve bu topraklara bagliliklariydi. Turkiye de az bilinen ve bu nedenle fazla yanlis yapilan gayrimuslim azinliklar konusunun anlasilabilmesi icin hayatlarini bize acanlara tesekkur ederken bana cokkulturlulugu anlatan hosgorusuyle koy enstitusu mezunu babam Okkâs Kocoglu nu sevgiyle aniyorum. -------------------------------------------------------------------------------- Dogdugum semt Beykoz. Annemler Karamurselli. 1915 olaylarinda surulerek Derzor a gitmisler. Anneannem dedem yedi yasindaki annem ve dort-bes yaslarindaki dayim 17-18 yasinda Anus adinda akrabamiz olan bir kadinla yola cikmislar. Anus dedigim kadin o zamanlar nisanli imis. Nisanlisi da Canakkale de asker olarak savasiyormus. Yani nisanlisi savasirken kadin surgune gonderilmis. Dedem yolda tifodan olmus. Dayim da orada kaybolmus. Babamin babasi da genc yasta babam henuz yedi yasindayken olmus. Mecburen calismaya baslamis ve 12-13 yaslarindayken Istanbul un en buyuk ayakkabi atolyesinin bas makinisti olmus. Iyi para kazanmaya baslamis. Ilk hatirladigim Osmanbey de otururken Mecidiyekoy e yazliga gitmistik. Ben henuz dort yasindaydim ama hayal meyal hatirliyorum o gunleri. O sirada babami 20 Kura Askerlik cercevesinde askere aldilar. Daha onceki askerligini de Haydarpasa Numune Hastanesi nde yapmis. Bashekim babami cok severmis hatta dugunlerine gelmis. Babami 20 Kura Askerlige aldiklarinda onu askeri elbiseyle gordugumu hatirliyorum. Insanlarin yarattigi cehennem 20 Kura Askerlik yapanlara copcu uniformasi dagitildigi iddialari var. Babanizin uniformasi nasildi? Fotografi var o uniformayla. Basligi farkliydi. Asker basligi degildi basindaki. Bir sure sonra babam her gun eve gelmeye basladi. Varlik Vergisi ni nasil yasamis aileniz? Babamin ortagi Italyan vatandasiydi. Onlar hic Varlik Vergisi vermedi. Babama 15 bin liraydi sanirim bir para cikardilar. Babam parayi veremedi yahut vermedi. Babam Varlik Vergisi ni yatirmadigi icin Sirkeci de Demirkapi Kampi na goturduler. Simdiki Sepetciler Kasri binasi. Benim orada da cekilmis fotografim vardir. Babamla beraber cekilmis. Babama Neden kapidan disari cikmiyorsun kapi surada dedim. Ben kucuktum ve bana soylemiyorlardi tabii ki. Fotografin arkasinda Demirkapi Kampi insanlarin yarattigi cehennem diye yazilmisti. Sonunda da zaten Askale ye degil Sivrihisar a gitti. Giderken de ufak bir vapur geldi. Mavnalar vardi. Onlarin uzerine cikardilar biz el salladik. O vapurla gitti. Sonra da 6 Aralik gunu (Yil 1943 olmali) aniden geldi. Benim dogum gunumdu o nedenle hatirliyorum. 6-7 Eylul de etkilenmedik Atolyeyi ortaginin Italyan olmasi nedeniyle haczedemediler. Ama evdeki butun esyalarin gittigini satildigini hatirliyorum. Hatta annemin Marconi marka bir radyosu varmis o gitti diye dovunuyordu. Ust katta oturan bir Turk komsumuz vardi. Evdeki halilari filan onlara goturduk kurtardik. 6-7 Eylul olaylarina gelince o sirada biz Bostanci da oturuyorduk. Haberimiz bile olmadi. Bostanci da tarlalar arasinda tek basina bir evdi bizimki. Kimsenin haberi bile olmazdi. Biz de olayin ayrintilarini radyodan dinledik. Askerliginizi nasil yaptiniz? 1963 yilinda askere gitmistim. 1961 Anayasasi na konulan bir maddeyle Askeri mahkemelerin uyelerinin cogunlugu yargic olur demisler. Eskiden iki subay bir yargic olurmus. Anayasa degisikliginden sonra iki hâkim bir subay olmus. Ne kadar stajini bitirmis hukuk mezunu varsa askeri hâkim yapmislardi. Ben de Kartal Maltepe de askerlik yaparken basvurup Denizli de askeri hâkim oldum. Uc ay staj yaptirdilar cuppeyi giydirdiler ve durusmaya cikardilar. Sivilde yaptirmadiklari hâkimligi askerlikte yaptim. Askeri hâkimligi de yaptigim icin hâkimligi gordum ve bu meslegi cok sevdim. Iki sebebi var sivil yasamda hâkimlige gecmememin. Birincisi tayin etmeyeceklerdi. Basvursam belki tayin ederlerdi ama ben o siralar nasil olsa Tayin etmezler diye basvuruda bile bulunmadim. Ikincisi Bana itimat etmeyen birilerine karsi nasil hâkimlik yaparim dedim. Anadolu nun surasina burasina gidip gorev yapmaya calisacaksin Gâvur hâkim geldi diyecekler. Bunu dusundum. -------------------------------------------------------------------------------- Ataturk beni okutmak istedi ama... Mari Tomasyan 81 yasinda. Ailesi Ikinci Dunya Savasi sirasinda Catalca dan iki kez surulmus. Tomasyan alti yasinda Florya da piknik yaparken Mustafa Kemal ile karsilasmis. Ataturk kendisini evlat edinerek okutmak istemis ancak ailesi razi olmayinca vazgecmis. Bize adiniz dogum tarihiniz ve dogum yerinizden baslayarak yasaminizi anlatir misiniz? Ismim Mari Tomasyan. Dogum yerim Catalca. 1922. Benden 14 yas buyuk bir agabeyim vardi rahmetli oldu. Anne ve babami da kaybettik. Biz 1941 e kadar 10 Ermeni ailesi Catalca da kaldik. Bizim orada ne bir okulumuz ne bir kilisemiz vardi. Zaten Ermeniler Catalca ya sonradan gelip yerlesmisti. Hepsi terzi demirci gibi zanaatkârdi. 1941 yilinda komsu ulkelerde Alman isgali oldugu icin Her an harp olabilir diye Catalca bosaltildi. Istanbul a geldik ve 5-6 ay oturduktan sonra geri donduk. Gittikten sonra 2-3 sene daha oturduk ancak yine surulduk. Catalca dan Yedikule ye Varlik Vergisi alinmaya baslandigi zamanlar Catalca daydik ve bu vergi sadece 10 tane Ermeni ye geldi. Fazla zengin degildiler bunlar. Askale ye gitmediler ama herkes evini varsa karpuz tarlasini satmak zorunda kaldi. Vergiler Istanbul daki gibi cok fahis degildi ama kendi gucumuzun uzerindeydi. Demircilik yapan agabeyime 1500 lira gelmisti. Ne zaman evlendiniz? 1947 yilinda evlendim. Yedikule ye gelin gittim. Iki cocugum oldu. Okumayi cok severdim. Lakin 5. sinifi bitirdikten sonra parasizlik yuzunden annem beni okula yollamadi. O kadar istedim ki okumayi Cocugum olursa sacimi supurge eder onu okuturum dedim. Muradima erdim okuttum cocuklarimi. Hatta ben buyuk cocugumla birlikte 32 yasindayken Ermenice ogrendim. Esiniz ne is yapardi? Esim kuyumcuda mihlayiciydi. Goz tansiyonu nedeniyle 1962 yilinda gozlerini kaybedince ben calismaya baslamak zorunda kaldim. Bir giyim firmasina girdim ve 15 sene kisim sefligi yaptim. Isci kizlar Musluman di. Cok sevdim onlari onlar da beni sevdi. Hâlâ gelirler Anne diyerek. Hic karsilasmadim kotu davranisla. Ben onlari evlat gibi sevdim onlar da beni sevdi. Bilmeyenlere okuma yazma ogrettim. Dikis bilmeyenlere dikis ogrettim. Onlarin yari anneleriyim. 1977 de oglum evlendi. Gelinim ogretmenlik yapiyordu. Cocuk dogacakti ve ona bakacak birisi gerekiyordu. Bunun uzerine ben de emekliye ayrilip torunlarima baktim. Bir Turk kizi bulamadiniz mi! Ermeni olmanizdan oturu kotu davranis gordunuz mu? Ben bir tepki gordum hic unutmuyorum. Ferhat bey isminde bir ogretmenimiz vardi Allah rahmet eylesin. Son sinifta musamerede Genclige Hitabe yi okuttu. Bir bayragi da vucuduma sarmislardi. Ciktim ben bunu soyluyorum. Sesim de yuksek. Yarisina kadar soyledim. Birden onden bir subay ayaga kalkti. Bulamadiniz mi bir Turk kizi da bu Ermeni ye bu hitabi vermissiniz? diye bagirdi. Ben o an oyle bir fena oldum ki arka tarafa gectim. Ferhat bey beni pasanin onune goturdu. Pasa Evladim biz seni cok begendik. Bir daha soyle. Biz onu disari attik dedi. Sanki yalvariyordu. Ciktim tekrar soyledim. Hayatimda bir kez boyle darbe yedim. Annem de oradaydi. Kadin korktu galiba beni sonradan ortaokula yollamadi. Alti yasindaydim. Yuvaya gidiyordum. Florya eskiden ciftlikti. Mesire yeriydi. Bazen biz Catalca dan trene biner Florya ya giderdik. Bir gun bir laf dolasti ortalikta Mustafa Kemal Pasa geldi dediler. Halamin 25 yaslarindaki kiziyla ben de gittim. Yuva onlugumu giymistim ve uzerinde eski Turkce ile anaokulu yaziyordu. Mustafa Kemal in yaninda Ismet Inonu ve Maresal Fevzi Cakmak vardi. Halkla konusurken beni gordu Adi nedir bunun. Nerede okula gidiyor bu kucuk? diye sordu. Halamin kizi Mari dedi Ailesi Catalca da oturuyor. Orada okula gidiyor. Konusurken Mustafa Kemal Ataturk Gel kucuk gel diyerek beni cagirdi. Ben de atilgan bir cocuktum hemen gittim eli de cebindeydi. Ben gidip elini cebinden cekip optum. Cok hosuna gitti. Sen dedi Okulda neler ogreniyorsun? diye sordu. Siir ezberledik dedim ve orada okudum hemen. Halamin kizini Siz de biraz gelir misiniz? diyerek cagirdi. Bunun annesi babasi nerededir. Kimdir? diye sordu. Halamin kizi Piknik yapiyorlar asagida oturuyorlar diye cevap verdi. Mustafa Kemal Lutfen ailesini cagirin buraya. Ben bu cocugu evlat edinecegim ve okutacagim dedi. Kizcagiz Ama nasil olur nasil soylerim derken Git soyle kizim dedi. En cok babam korktu Kizcagiz kalkti gitti annemle babamin yanina. Babam olayi duyunca cok korkmus baslamis aglamaya... Reisicumhur alir mi alir. Ben veremem ne olur kendisine soyleyin bunu benden istemesin. Benim zaten 14 sene sonra oldu bu kizim. Veremem ben cocugumu demis. Korkusundan yanima da gelememis. Kiz geldi anlatti. Vermiyorlar pasam. Boyle boyle dediler. Anasi da babasi da agliyorlar dedi. Mustafa Kemal Yok dedi Oyle zorla olmaz almam dedi. Sonra beni birakti. Boyle de bir hatiram var. Zavalli babam olaydan sonra 2-3 gun konusamadi. Ne korktu oyle. Gelip alirlar beni diye. Bir daha Florya ya da gitmedik o korku yuzunden. -------------------------------------------------------------------------------- Ogrenci olamadi ama yonetici oldu Adim Suren Baloglu. 1 Haziran 1925 dogumluyum. Bizimkiler Yozgat Bogazliyan Uzunlu Koyu nden gelmisler. Babam Karahalli annem Uzunlulu. Annemin ilk kocasi Canakkale de sehit dusmus. Ondan olan buyuk ablam su anda Amerika da. Annem benim babamla Yozgat tan gelirken trende tanisiyor. Istanbul a gelince evlenmisler. Babam Besiktas ta vapur iskelesinin yaninda Papazoglu soyadli bir Rum un marangoz dukkâninda is bulunca Besiktas a yerlesmisiz. Makruhyan mektebi var Besiktas ta. Ben oraya gittim. 4. sinifa kadar okuyabildim. Bizim okullar Ermeni okullari parali. Iyi bir talebeyken 4 ten 5 e gectim. Aylik 40 kurus bir lira vermemiz lazim ama veremiyoruz. Mudur beni bedava okutmaya kalkiyor iyi bir talebe oldugum icin. Bu sefer Ermenice tarih kitabi Grong u alacak 40 kurus yok. 40 kurus olsa biz bes tane ekmek alacagiz. Ben de mektebi birakmak zorunda kaldim. Benim sinif arkadaslarimin ucu doktor biri muhendis oldu. Biz de pazarci olduk. 20 Kura Askerlik uygulamasi ailenizi nasil etkiledi? Babam gitti agabeyim gitti. Agabeyim askere gitti geldi ikinci bir askerlik daha yapti. Babamlar askere gidince komutan babamla agabeyimi ayirmis. Birini Konya ya birini Polatli ya yollamis. O zaman herkesin dilinde olan soyle bir sey vardi: 20 Kura yi askere goturmediler; kesmeye goturduler. Fevzi Cakmak bunlara asker elbisesi giydiriyor ve Ben asker elbisesi altinda bu isi yapmam diyor. Herkesi kurtariyor. Sonra arkasindan Varlik Vergisi cikti. Ben pazarciydim ya maliyeye de kaydolmustum. Bana 500 lira Varlik Vergisi geldi. Sermayem 50 liraydi. 1944 te askere gittim. Bize yol yaptirdilar Rumlar havaalanina Yahudiler ciftliklere filan gidiyordu. Uc sene askerlik yaptim. Vakif yoneticiliginiz nasil oldu? Bir gun bir arkadasim beni Okulun musameresi var diyerek Besiktas taki Surp Asdvadzadzin Kilisesi ne cagirdi. Gittik. O gun dernegin secimi varmis bizi de idare heyetine soktular. Ondan sonra beraber idareci olduk. Ben cumartesi sabah girip pazar aksamina kadar calisiyorum. 20 sene Besiktas in baskanligini yaptim. Artik uc sene once biraktim bu isi. Bu donemde kilisemiz disaridan atilan maytapla yandi. 1988 de filan yenilendi tamir edildi. Cok buyuk para harcandi. Mektebin masrafa ihtiyaci var Vakfimiza bagli mektebimizi kapattik. Adi Garabet Balyan in karisi Makruhi Balyan adina yapilmis Makruhyan Ilkokulu idi. Garabet Balyan la 21 yasinda evlenmis 23 unde olmus. Kilisede bustu var. Mekteple ilgili davalik olduk. 1868 de kurulmus mektep bizim degilmis. Uzun suren davalardan sonra kazandik okulumuzu. Sonradan ogrencisizlikten kapattik. Mektebin de bahcenin de vergisi veriliyor. Ama Sizin degil diyorlar. Uc sene once mahkemeyi kazandik. Kazandik ama 70 milyar vakfiye istiyorlar. Bu verilmedi. Sonradan yeni bir kanun cikti ve tapumuzu aldik. Mektebin ve bahcesinin tapusunu aldik. Mektebin cok masrafa ihtiyaci var. Vakiflarin yoneticisi olmanin ne gibi zorlugu var? Gelirleri artirmak lazim. Mulklerini tamir ettirmemiz lazim. Kilisenin dort evi var. Artik kilise onu tamir ettirecek durumda degil.