Yaptigi her iste resmi ideolojiyle zitlasan yazar-turizmci Sevan Nisanyan simdi de cezaevinde yazdigi Turkcenin etimolojisine dair kitaplariyla gundemde: Turkce dunyanin en melez dilidir Solcular onu 70 lerden beri taniyor. Marx’in Grundrisse (Anahatlar) kitabini cevirmek icin bir yaz Burgazada’ya kapanip Almanca ogrendiginden ve basardigindan efsane gibi soz edilirdi. Birikim dergisindeki resmi ideolojiyle taban tabana zit tarih ve felsefe makaleleri mangalda kul birakmayan solculari bile sasirtir urkuturdu. 1986 yilina gelindiginde askerligini yaparken de rahat durmadigi yolunda imalar yapiliyordu yayin organlarinda. Hapse mahkemeye dustugu haberleri verilirken. Herhalde uslandi diyenler olmustur ama birkac yil once de turizm alanindaki sira disi faaliyetleriyle adini duyurdu Sevan Nisanyan. Kucuk Oteller Kitabi gibi kimsenin politik bir anlam beklemeyecegi cok satan bir kitapta da resmi ideolojiyle mucadele etmeyi basariyordu o. Koruma altindaki Sirince evlerinde yaptigi restorasyon faaliyetleri yuzunden cezaevine girdi. Ve Allah’in nimeti dedigi bu 10 ay zarfinda 30 yillik projesi olan iki dil kitabi yazdi. Cagdas Turkcenin Etimolojik Sozlugu alt basligi ile yayimlanan Sozlerin Soyagaci birincisi. Nisanyan’in bu kitaptaki iddiasi su: Turkce baska dillerden rekor duzeyde kelime almistir turetmistir ve dunyanin en kozmopolit dilidir. Ikinci kitap Elifin Okuzu ya da Surprizler Kitabi. Iste kitaptan bir alinti: Sampiyon Fenerbahce (Fransizca Yunanca Farsca). Simdi de bu neseli ama ciddi kitaplari tartisiliyor Nisanyan’in. Bu kitaplar nereden cikti? Neden bu iki kitabi yazdiniz? Robert Kolej’deyken de deliydim Latince ogrenmistim. Latince tabii Ingilizce hakkinda inanilmaz bir perspektif sagliyor insana. Derinligini kavriyor insan dilin iki boyutlu bir nesne olmaktan cikip uc boyutlu bir nesne haline geliyor. Opakligini kaybediyor derinlik kazaniyor dil. Bircok Ingilizce kelime Latinceden gelmis cunku degil mi; butun o tion ekli sozcukler mesela? Tabii. Ayni sekilde universitedeyken Arapca ogrenmek firsati ve mutlulugunu yakaladim. Bu da tabii Turkce hakkinda bana perspektif kazandirdi. Birden Turkceyi yeniden ogrendigim kavradigim duygusuna kapildim. Mecburen oturdum Farscayi da hatmettim. Yunancaydi suydu buydu derken 12-13 dil ogrendim. Insan cok sayida dil bilince diller arasindaki iliskileri alintilari kelimelerin baska dillerdeki dallanip budaklanmalarinin farkina variyor. Oturup bildigim bazi komik kelimelerin etimolojilerini yazmaya basladim. Bu bir tutku haline geldi. Gitgide kontrolden cikan notlar yiginina donustu. Ben bu kitap uzerinde daha bir 5-10 sene calisirim emekliligimde yayimlarim diye hesaplarken Allah bir buyuk nimet verdi bana cezaevine gittim. Universite ortaminda olmayan biri icin olup olabilecek en mukemmel calisma ortami diyebilirim herkese tavsiye ederim. Turk olmayip Turkceyi en iyi bilenler Ermenilerdir Siz bana hep sistemin iktidarin asla durduramadigi bulundugu her yerde kendine bir eylem alani acan muzip neseli biraz da bu kuresellesme karsitlarina otonomlara benzeyen bir muhalif aydin olarak gorunuyorsunuz. Oyle misiniz? Aydin olup olmadigimi bilmiyorum ama cocuksu ve neseli oldugum soyleniyor. Evet devam edeyim: Cezaevinde 10 ay boyunca yillardan beri kavusamamis oldugum bir konsantrasyon duzeyinde gunde net 15 saatlik bir tempoda sozlugumle ilgilenme imkanini buldum. Eski Iran dillerinde zayiftim Aramicede cok zayiftim. Bunlari ogrenme yani yuzeyini tirmalama imkanini buldum. Koca koca Arapca Osmanlica kitaplarla calistigimi gordukce bana Gavur Hoca diye bir lakap buldular. Bastirdikca oterek tekrar kafasini cikaran yayli oyuncaklara benziyorsunuz. Firlama demek istiyorsunuz bana yani tesekkur ederim. Bunun dogruluk payi olabilir ama ne olur burada ciddi bir calismanin oldugu da unutulmasin. Bu kadar dile vakifken mensubu oldugunuz Ermeni cemaati Ermenice icin boyle bir etimolojik arastirma yapmak yerine Turkce icin yapmis olmanizdan oturu size kizmayacak mi? Evet Ermeniyim anadilim Ermenice fakat yillarca bir Turkce ortaminda yasadim evimde artik Turkce konusuluyor 16 yasindan bu yana bes tane Ermenice kitap okuduysam 5 bin tane Turkce kitap okudum. Turkce ve Ingilizce kitap yaziyorum. Aktif iki dilim Ingilizce ve Turkcedir. Ermenice konusunda bir kitap yazamazdim yani. Peki diger taraftan yine Ermeni oldugunuz icin simdi Turkcenin baska dillerden ne kadar cok kelime devsirdigini yazdiginizda bazi Turklerden tepki gormeyecek misiniz? Ermeninin teki cikmis Turkceyi bozuyor diyenler cikacaktir. Benim cok ilgimi ceken uzerinde dusundugum bir hadise oldu. Turkcenin etimolojik sozlugunu yapmaya ilk yeltenen kisi 1910’larda 30 seneden beri Hariciye Nezareti Mustesari olan Bedros Keresteciyan efendi olmus. Orta Asya Turkcesi hakkinda Sovyetler Birligi’nde cikan 30 ciltlik sozlugun editoru Kevorkyan. Hâlâ en iyi Turkce sozluk Pars Tuglaci’nin yani Tuglaciyan’in Okyanus Sozlugu’dur. Nedir peki Ermenilerin Turkcenin etimolojisine bu ilgileri sizce? Bu isin icinde bir is olmali nedir bu? diye pesin degil inanin sonradan sordugum bir soru bu. Ulan ben nicin ilgileniyorum bu konuyla bu kadar? diye sordugumda ancak bir spekulasyon yapabilirim: Turkceyi anadili Turkce olan biri kadar biliyorum ama anadilim degil. Bunun getirdigi Turkcenin hem icinde hem disinda olmak durumu soz konusu. Dolayisiyla kelimelere biraz daha objektif biraz daha mesafeli Nedir bu? Bakalim suna diye bakiyorum. Bir de Turk olmadigi halde en cok Turkce bilen ve Turkce ile yasayan topluluk Ermenilerdir. Bu da unutulmamali. Yaptiginiz bu isin bir de politik anlami oldugu kesin ama: Mesela Turkcenin rekor duzeyde dille iliskisi onun ne kadar kozmopolit bir dil oldugunu Anadolu’nun da cokkulturlu bir yer oldugunu kanitliyor. Muhakkak ki. Turk dili calismalari 30’lardan bu yana ne yazik ki belirli bir ideolojik angajmanin icinde olan bir cevrenin tekelinde kalmistir. Bu insanlar Turkce deyince bir Orta Asya dili kavramak ihtiyaci icindeler. Bugunku Turkcenin Turki diller ailesi ile iliskisini asiri bir inatla hatta neredeyse ideolojik bir saplantiyla savunmak ihtiyacini hissetmislerdir. 10 kelimelik bir cumle kuruyorsunuz icinde Asya Turkcesi olan kelime ya bir tane ya hic olmuyor. Arapcasi Ingilizcesi susu busu birbirine karisiyor. Bildigim edebi diller arasinda en melez dildir Turkce. Ingilizce Fransizca Japonca Rusca ile kiyaslanmayacak olcude melez bir dildir. Bunu Turk Dil Kurumu’nun yorungesinde olan dilciler 70 seneden beri bir ayip olarak algiladilar. Oysa bence bariz bir zenginliktir. Turkce’nin nasil bir dunya dili oldugunu gosteriyor. 12 Eylul’de rejim beni mimledi hakli olarak Ama siz eskiden beri resmi ideolojiyi resmi tarihi desifre etmeyi ve onunla kose kapmaca oynamayi seven birisiniz. 12 Eylul doneminde Birikim’de cumhuriyetin niteligine iliskin bir makaleniz oturu uzun sure yargilandiniz. Bu pek bilinmez. Dogru. 1980’den once fikir duzeyinde cesitli sol gruplarla bir yakinlasmam oldu. Bir hayli sivri makalelerim yayimlandi sagda solda. Bunlardan oturu kovusturmalara ugradim. O zaman rejimin kurumlarinca mimlendim hakli olarak. 1986’da askerligimi yaparken Ali Nesin’le ayni boluge dustuk. O zaman su tesbitte bulundular: Sevan Nisanyan’la Ali Nesin bir yerde ayni boluge duserlerse bu Turk ordusunu bozar. Dolayisiyla bizi Turk ordusunu bozmaktan mahkemeye cikardilar. Uc ay Ali Nesin’le keyifli verimli bir hapis yasamimiz oldu. Siz bu resmi ideolojiyle mucadele isini turizm kitaplarina bile soktunuz. Hatta yazdiginiz Karadeniz turist rehberinde Susurluk’tan Natasalar’dan filan bahsettiginiz icin protesto edildiniz. Evet. Sen Trabzon’da Natasa oldugunu nasil soylersin? dediler. Ulan Natasa’dan baska bir sey birakmadilar orada. Susurluk mahkumlariyla can ciger dost olduk Herhalde siz mahkumlara; kogusa hediye edilen yeni buyuk ekran bir televizyon gibi gelmissinizdir. Bu kadar cok anlatacak seyiniz oldugu icin. Onlara buradan bir selam gondereyim. Kogustaki dini butun bir arkadasimiza Kuran ogrettim. Birlikte oturup Kuran okuyorduk. Ben cezaevine girdikten birkac ay sonra Susurluk davasinin onde gelen mahkumlarindan ucu bizim Selcuk Cezaevi’ne geldiler. Once biraz birbirimizi kestik ama sonra can ciger dost olduk. Siz cezaevine girince cocuklariniz uzulmedi mi? Son derece olgunlukla karsiladilar. Bizim hayatimizda maceralar boldur. Sirince halki ile iliskiniz nasil? Halkla hicbir sorunumuz bulunmuyor. Cok ugrastilar. Bir muze muduru bir kaymakam bir sekilde bizim kotu emellerle bu ise giristigimiz aslinda Ermeni oldugumuz arkamizda uluslararasi sermayenin oldugu hem komunist oldugumuz hem bilmem ne oldugumuz soylentisini yaydilar. Buna kananlar oldu. Oradaki Ulku Ocaklari’ni ustumuze saldirtmaya calistilar. Ben hapse girdikten sonra karim Mujde kalkti Ulku Ocaklari baskanini kahveye davet etti. Ondan sonra can ciger oldular Ablacigim sana dokunani biz burada yasatmayiz muhabbeti basladi. n Marx’in kitabini cevirmek icin adaya kapanip Almanca ogrendim 80’li yillarda bizim cevremizde sizin Almancayi Karl Marx’in Grundrisse adli kitabini cevirmek icin ogrendiginiz konusulurdu. Burgazada’daki evinize kapanip... Dogru mu bu? Evet. Ben universitede felsefe okudum. Ozellikle de 19’uncu yuzyil Alman felsefesi. Dolayisiyla Almanca bilgim cok komik bir bilgidir. Bir hayli zor akademik metinleri okurum da Otur sohbet et deseniz zorlanirim. Fransizcam Ingilizcem iyidir Latince rahat okurum modern Yunancam iyidir klasik Yunancam yuzeyseldir. Arapcam iyiydi Profesor Rosenthal ile iki sene Kuran okudum. Klasik yazi Arapcasi konusunda biraz paslanmis olabilirim. Ermenice bilirim klasik Ermenice de etut ettim. Ispanyolca bilirim. Doktora tezi konum Latin Amerika politikasiydi alti ay Peru’da gazete arsivlerinde gecirdim vaktimi. Ispanyolca Latince Fransizca bilince insana Italyanca Portekizce faso fiso geliyor. Turkiye’de insanlar hapishanede gibi yasiyorlar Azinliklar biraz sindirilmislerdir ama muhalefete gectiler mi de tam gecerler degil mi? Maalesef Turkiye’de gayrimuslim toplumlarin mensuplari etliye sutluye karismamak politikasini yasam felsefesi olarak benimsemislerdir. Bir de bazen birileri cikiyor ki Karisirim diyor. Ama Turkiye’de gayrimuslim olmanin bir avantaji da oluyor: Turkiye’de insanlar cok dar bir ideolojik cerceve icinde ve bir cesit hapishanede gibi yasiyorlar. Ama gayrimuslimler bu hapishaneyi icsellestiremiyorlar. O zaman da ya bir duvar cekiyorlar ve Ben bunun arkasinda yasiyorum diyorlar bu getto mentalitesidir; ya da bu duvarin arkasina cekilmeyi reddediyorlar ve saf saf dolasiyorlar ortalikta Allah Allah bu insanlar niye hapishanede yasiyorlar? diye. Ama bu durum etnik ya da cinsel azinliklar icin de soz konusu degil mi? Cunku sizin sozunu ettiginiz ideolojik cerceve din kaynakli olmamali. Tabii. Butun azinliklar icin. Cezaevine girmenize neden olan Sirince’deki restorasyon meselesi ne durumda? 17 sene once bu koydeki evler koruma altina alinmis ama Turkiye’de koruma denince nezarete atmak anlasiliyor. Yani nezarete atiyorlar binalari Yasak kardesim dokunamazsin burasi devlet mulku oluyor. Bunlar geleneksel yapilardir her sene tamirat ister. Koyluler bu isi briketle plastikle yapiyorlar. Devlet aciz oldugu icin biz insanlara ikna yoluyla Oyle degil boyle yapin deyince bu suca tesvik oldu. Olay bu.