Son donemde universitede yaptigim isler eski edebiyatin cesitli alanlarini taramami gerektiriyor. Edebiyat derken bir guzel sanat dali olarak edebiyati kastetmiyorum. En genis anlamiyla herhangi bir konu ustune yazilmis literatur demek istiyorum. Bunlari okudukca her seyden cok zenofobya dikkatimi cekiyor. Bunca yildir ben bu isin vahametinin farkinda degilmisim -farkinda oldugumu sanarak ustelik. Bunun oldugunu bilirdim firsat dustukce soylerdim ama bu derecesini vallahi billahi ben de bilmezdim. Su ara elimde bir kitap var Osman Gunduz un Mesrutiyet Romaninda Yapi ve Tema adinda Milli Egitim Bakanligi Yayinlari ndan cikmis eseri. Yazarini tanimiyorum okudugum kadariyla ayni fikirde insanlar olmadigimiz belli oluyor. Ama kitabina verdigi adin kitap boyunca hakkini veriyor. Cogunun yazarinin adini bile bilmedigimiz bircok romani okumus taramis siniflandirmis: yapi yi tema yi cikarmis. Bana gore son derece yararli bir calisma yapmis ve en azindan konuyla ilgili olanlarin mutlaka okumasi gereken bir eser yazmis. Size oradan bolumler sunayim; yazar bunlarin bazilarini dogrudan alinti olarak vermis bazilarini da okudugu butun bu mesrutiyet romanlarinda buldugu temalardan derleyip ozetlemis. Ornegin soyle bir tarihi olgu ya buyurun: ... Ermeni Yahudi ve Rum tebaa ... ticari ve mali isleri ellerinde bulundururken kadinlari da randevuevlerinde sermaye ya da patron konaklarda ise hizmetci ya da murebbiye sifatiyla erkek ve kadinlari bastan cikararak geleneksel Turk ailesini ahlaki bakimdan cokertirler. (Cilt I s. 166) Ne kadar hos degil mi? Incelemede ele alinan romanlar genellikle 1915 oncesinde yazilmis. Cogunda fazla belirgin bir Ermeni dusmanligi olmadigi anlasiliyor. Tabii Omer Seyfettin gibi yazarlar bu konuda da ileri goruslu ! Onun romani ... Dikran Hayikyan in sahsinda Turkiye deki Ermenilerin gizli emellerine ayna tutar. Tacikyan Balkan Savasi sirasinda gunlugune sunlari yaziyor: Top seslerini isittikce ne kadar seviniyorduk... Rumeli nden Turkler kovuldu. Bulgarlar gectikleri yerlerde cami minare Islam birakmadilar. Turk zenofobyasi ve fasizminin ilk hedefi simdi girmek istemedigim nedenlerle Ermenilerdir. Ama yazarin anlattigi oteki etnik karsilasma lara da bakalim: Ornegin Rumlar nasil insanlar? Soyle: Bu kisiler irklarindan gelen ikiyuzluluk sirnasiklik cikarcilikla her turlu entrikanin icinde olurlar. Konak ve yalilara alinan Rum kizlarinin hizmetcilik yaninda hanenin erkeklerini bastan cikarmak gibi ikinci bir gorevleri de vardir. Bulgarlardan zaten biraz soz etmistik. Ama soyle devam ediyor: Vefa evine geldiginde bir vahsetle karsilasir. Karisi kanlar icinde baygin yatmakta biraz otede uc yasindaki cocugunun ve tecavuz edildikten sonra katledilmis hizmetcisinin parcalanmis cesetleri durmaktadir. Bunlari yazan romanci larimizin Rus milletine ne kadar sevgiyle yaklastiklarini uzun uzun anlatmak gerekmez. En sevgi dolu kismi surasiydi: Baltaci dan Rusya nin hayatini kurtaran baris sartlarini koparabilmek icin o kahramana arz-i tabasbus ve iltifat eden Katerina nin boyun egisini hatirlar... (182) Butun bu gâvur larin yaninda Musluman Araplar biraz daha ucuz kurtulur diye dusunur musunuz? Dusunmeyin Misir da gecen Jonler in kahramani Necib e gore bu muhitin insanlari ilkel pis cirkin kansiz kelimeleriyle vasiflandirilir. Burada isler daha da vahim: Araplar para icin her seyi yapan satin alinmasi kolay milliyet duygusu gelismemis asalak eglence duskunu tembel bir toplumdur. (172) Arnavutlar bolumune gelince bir an umutlaniyoruz: acaba dunyada bizden baska iyi denebilecek ikinci bir millet bulma umudu var mi? Cunku birinci cumle soyle: Arnavutlar romanlarda sadakatleri ve caliskanliklariyla dikkati cekerler. Ama ikinci cumle burada da parlak degil: Bu itibarla konaklarda kapici bekci kâhya bahcivan koruma fedai gibi gorevlerde bulunurlar. Evet bu kitapta bu kadar millet in adi geciyor. Milletlerin ozelliklerini de kaydettik. Bu kosullarda Turklerin isi gercekten zor -butun insanseverliklerine ragmen!