Turkiye ve Ermenistan arasında bunca ortak noktayla buluºunca “Kotu komºuluk soz de var demekten alıkoyamıyoruz kendimizi. Sokaktaki insana Turkiye den geldiğimizi soylediğimizde once bir ºaºkınlıkla karºılaºsakta Iğdır’ın Erzurum’un Kars’ın Ağrı Dağı’nın ve İstanbul’un adı gectiğinde ortak noktalar cağrıºımlar daha da artıyor. Cunku baºkent Erivan ve Gumru’de yaºayan Ermeni ailelerin coğu bu illerden gelmiº. Bir Ermeni atasozu “İyilik duºun komºuna iyilik gelsin baºına.” der. Bir Turk atasozu ise “Komºu komºunun kulune muhtactır” diye yanıt verir. Asırlarca birlikte yaºamıº ancak 1876–1920’li yıllar arasında coğu kanla surgunler ve olumlerle hatırlanan tarihi bir gecmiºe sahip iyi komºuluğu terketmiº Turklerle Ermenilerin ortak kultur yansımalarının dile aksetmiº kucuk ornekleridir bu atasozleri. Tarih kitapları Osmanlı Devleti tebaası iken Turk kulturunun en cok etkisinde kalan milletin Ermeniler olduğunu yazar. Ermenilere bir donem “Millet–i Sadıka” denir. Ermeniler de musikiden ºiirine mutfağından kılık kıyafetine orf ve adetlerine kadar geniº olcude Turk kulturunu benimsemiº hatta kiliselerinde Turk Musikisi makamlarıyla ibadet etmiºlerdir yıllarca. 1876’larda İngiltere ve Rusya’nın Osmanlı Ermenilerine cengel atmalarından sonra ise duºmanlıklar yazılmıº tarih kitaplarına. Bir zamanlar ortak saban koºulan Aras Nehri’nin suyuyla bereketlenen tarlalar ve koca Surmeli Ovası artık sınırın diğer ucundakiler icin yabancı olmuº. En kotu yakıºtırmalar sınırın bir yanında Ermeniler ote yanında Turkler icin kullanılır hale gelmiº. Oysa kitapların yazmadığı ama toplumsal yaºamın her telinde kendini hissettiren ortak kultur yansımaları hem Turkiye hem de Ermenistan’da yaºanmaya devam ediyor. Iğdırlı iºadamlarıyla Turk Ermeni ݺ Konseyi’nin davetlisi olarak katıldığımız Ermenistan gezisinde butun bu ortaklıkları gorme ºansını elde ettik. Kars’ın Iğdır’ın yaprak donerini Ermenistan’ın baºkenti Erivan’da ‘Kars Kebabı’ adıyla bularak lokantalarında ‘Kuzu kebabı’ ile karºılaºarak baºladı ortaklıklar. Sonra Erivan’da Gumru’de tanıºtığımız insanların ninelerinin dedelerinin Erzurum’dan Kars’tan Iğdır’dan geldiklerini soylemeleriyle surdu. Kazadan beladan korunmak icin kilisede adak Erivan’dan 30 kilometre uzak dağlık kesimdeki Gegart bolgesindeki Taº Kilise’ye vardığımızda birliktelik iyice belli etti kendini. Pazar ayini icin Ermenistan’ın ceºitli bolgesinden kiliseye gelenler verdikleri sadakalarla koyluleri sevindiriyor. Tıpkı camiden cıkıp yolda gorduğu fakiri sevindiren Erzurumlu’lar Karslılar gibi. Kilise avlusunda gorduğumuz satılık koclarla ve horozları gorunce ºaºırıyoruz. İnsanlarla birkac kelime konuºunca kocların ve horozların adaklık olduğunu oğreniyoruz. Baºına kaza gelenler hastalananlar seyahate cıkacaklar cocuğunu askere gonderecek Ermeni anne babalar belalardan uzak tutması icin kurban kesiyor. Etini cocuklarıyla fakirler ve ziyaretcilerle paylaºıyor. Asıl Taº Kilise dağların arasındaki sert kayalar oyularak 1600 yıl once bir rahip tarafından 80 yılda yapılmıº. Sonra yanına yeni kilise binası inºaa edilmiº. Kesme taºlardan yapılmıº yarım silindir uzerine kondurulmuº huniyi andıran kumbet ºeklindeki kilise binası Selcuklu Mimarisi’ni getiriyor gozler onune. Baºta Erivan olmak uzere Ermenistan’daki binaların yuzde 90’nının kesme taºla yapılması binaların suslemelerinde gorulen uzum buğday koc kartal guneº arı balık testi yaprak figurleri taºa yansıyan mimarinin de bu kulturden beslendiğinin gostergeleri. Kilise avlusunda ve koy pazarında satılan cevizli lokum fırın ekmeği recel ve marmelatlarda beslenme kulturune yansıyan ortak noktalardan bazıları. Baºkent Erivan’ın Turkiye sınırına 20 Gumru’nun ise sadece 8 kilometre uzakta olduğunu hatırlayınca kulturler arası bu geciºlerin hic te anormal olmadığı ortaya cıkıyor. Kapalı kapılar arkasında 50 milyon dolarlık ticaret Ermenistan’ın ticari hayatının yuzde 70’i İranlı tuccarlar uzerinden donuyor. Resmi kayıtlara gore 2 bine yakın yabancı yatırımcı kimya ve elektronik sanayi ve diğer hafif sanayi de etkili yatırımlara yonelmiº. Ulkeye mal satarak ithalatı elinde bulunduran binlerce giriºimci de İranlı. Ermenistan Ekonomi ve Ticaret Geliºtirme Bakanlığı verilerine gore sınır kapılarının kapalı olması ve 1992 yılından beri uygulanan ambargo nedeniyle direkt hicbir alıºveriº yapmayan Turkiye Ermenistan’a ucuncu ulkeler uzerinden 50 milyon dolara yakın ihracat yapıyor. Gurcistan ve İran uzerinden gercekleºtirilen bu ticaretin Ermenistan’daki marketlere bakkallara ve sokağa yansıması da var tabii. Bingomatik gibi deterjan urunleri Turk firmalarının cipsleri ceºitli gıda maddeleri marketlerde boy gosteriyor. Sokak baºındaki bayide Hulya Avºar cikolatası Baºkentte Hukumet Meydanı’nın giriºinde bir bayide 100 Dram yaklaºık 300 bin liraya satılan ve uzerinde Hulya Avºar ve Pınar Elice’nin resimlerinin bulunduğu cikolataları gorunce yeni bir ºaºkınlık yaºıyoruz. Sokaktaki insan da malın satıcısı da cikolataki resmin bir Turk sinema sanatcısına ve mankene ait olduğunu bilmiyor. Ermenilerin ağzını tatlandıran bu ilgincliğin ardında Gurcistan uzerinden bu ulkeye satıº yapan bir Turk iºadamının olduğunu duºunuyoruz. Cunku plastik ve gıda sanayi icin hammadeller bu ulkeye Turk iºadamlarınca pazarlanıyor. Halen 31 Turk iºadamı Ermenistan’la Erivan merkezli ticaret yapıyor. Kars’tan Iğdır’dan Erzurum’dan İstanbul’dan bu ulkeye mal satan iºadamları sınır kapıları acıldığında 30 dakikada ulaºabilecekleri Ermenistan’a Gurcistan ve İran yollarını kullanarak 18–20 saatte ulaºabiliyor. Kucuk ve Buyuk Ağrı Dağları’nı tam karºısına almıº Surmeli Ovası’nın yarısı uzerinde tarım yapan ve Aras nehriyle sınır cizen 2 milyon nufuslu bir kent Erivan. 25 kilometrelik metrosu 40’ar metrekarelik dairelerden oluºan ortak ısıtma sistemli apartmanları ciftliklerde uretilen malların ortak satıldığı merkezi pazarı ile Sovyetler’den kalma kollektif yaºamın etkileri suruyor baºkentte. Ancak pizza cafe pub restaurant muzik ve kitap merkezleriyle Amerikan merkezli batı kulturunun bariz yansımaları ve değiºim havası da goze carpıyor. Turkiye ve Ermenistan arasında bunca ortak noktayla buluºunca “Kotu komºuluk sozde var” demekten alıkoyamıyoruz kendimizi. Sokaktaki insana Turkiye’den geldiğimizi soylediğimizde once bir ºaºkınlıkla karºılaºsakta Iğdır’ın Erzurum’un Kars’ın Ağrı Dağı’nın ve İstanbul’un adı gectiğinde ortak noktalar cağrıºımlar daha da artıyor. Cunku baºkent Erivan ve Gumru’de yaºayan Ermeni ailelerin coğu bu illerden gelmiº. Uc kuºak oncesi Turkiye’deki bu illerde buyumuº tıpkı Iğdırlı’ların ninelerinin dedelerin Erivan’da doğup buyuduğu gibi. Okullarda oğretilen ‘Kotu Turk’ hikayeleri kadar bu illerdeki kavgadan onceki barıºın ve ozlemin hikayelerini de duymuº aynı kulaklar. 35 kiºilik Turk iºadamı grubunu Ermenistan’a yaptığı ziyaretinde amacı olan sınır kapıların acılmasıyla bu iyi hikayeler ve ortaklıklarda buyuyecek belkide. FATİH UĞUR