Gecen sali gunu yitirdigimiz yayinci Ayse Nur Zarakolu yillarca odun vermeden yuruttugu insan haklari mucadelesi boyunca hep sanik oldu yargilandi cezaevinde yatti ama yilmadi. Persembe gunu yapilan cenaze toreninde tabutunu kadinlar tasidi Bahardan calma bir kis gunuydu. Ayse Nur Zarakolu kurulusuna katildigi yillarca yoneticiligini yaptigi Insan Haklari Dernegi nin Istanbul daki binasinin onunde son kez duruyordu. Karanfillerle papatyalarla suslenmisti tabutu. Alman Hastanesi nin karsisindaki sokagi boydan boya polis midibusleri doldurmustu. Kameraman bir arkadas saymis tam 17 midibus dolusuymus gelen cevik kuvvet polisleri. Alkislar ve zilgitlarla geldi Ayse Nur Zarakolu nun tabutu. IHD Baskani Husnu Ondul Zarakolu nu anlatmaya Insanligin onurunu artiran insanlardandi diye basladi: Turkiye nin farkli kulturlerinin sesi oldu. Her zaman direngen oldu kotulukleri olumsuzluklari pozitif yone tasidi ve bize direnc vermeyi bildi. Insan haklari hareketi ve IHD kendisine sukran borcludur. Anisi onunde egiliyoruz. IHD Istanbul Sube Baskani Eren Keskin Zarakolu na Sevgili Ayse diye baslayan bir mektup yazmisti: Bugun bir kez daha IHD de birlikte olacagiz. Bugun senin ardindan konusulanlari ne yazik ki sen duymayacaksin. Cenazene bircok insan gelecek biliyorum. Hatta bizi bir zaman her gun birkac insanin olduruldugu gunlerde yalniz birakanlar bizi gorunce yollarini degistirenler de orada olacak. Akin bey vuruldugunda gazetelerde televizyonlarda birinci haber olmustuk. Bugunlerde bizim haberlerimizi yazmayan gazetelere bile haber olmustuk. Olsun yine de cesur kadin olarak anilmak kimsenin harci degil. Cenazeye de yakin takip! Zeytinburnu ndaki Merkez Efendi Camii ne gelindiginde kalabalik da artmisti. Herkes oradaydi. Yillarca omuz omuza mucadele verdiklerin kitaplarini bastiklarin haklarini savunduklarin... Ankara dan Diyarbakir dan da gelmisti demokrasi ve insan haklari savunuculari. Kurt kadinlari yerel giysileriyle katilmislardi Zarakolu nun cenaze torenine. Caminin orada polis sayisi da artmisti. Hatta panzerler ve kopekleriyle gelmislerdi. Yasaminda oldugu gibi cenazesi de yakindan izleniyordu! Bir yandan Zarakolu ile ilgili anilar anlatiliyordu caminin avlusunda diger yandan da 159. ve 312. maddelerle ilgili olumsuz degisiklikler konusuluyordu. Esber Yagmurdereli gelecege donuk bir cikarsama yapmaktan alamadi kendisini: Yakinda Toplanti ve Gosteri Yuruyusleri Kanunu na aykiri diye cenazelerimize bile izin vermez bunlar. Eren Keskin baslarindan gecen bir polisiye oyku yu anlatiyordu: Dernekte birlikte calistigimiz yillarda ikimiz de Kucukyali da oturuyorduk. O siralar tehditler aliyor eve giderken izleniyorduk. Bazi IHD yoneticileri olduruluyordu o siralarda. Hepimiz tetikteydik. Bu yuzden bir onlem olarak Ayse ile birlikte ayni taksiye biner eve oyle giderdik. Once beni eve birakirdi Ayse. Yine bir gece eve birlikte giderken her zaman pesimize takilan lacivert Murat 131 yine arkamizdan geliyordu. Benim evin onunde durduk. Taksiden indim. Tam bu sirada bir kisi beni kolumdan tutup pesimizdeki arabaya sokmaya kalkti. O sirada Ayse Eren ben buradayim dedi. Bunu oyle sert bir ses tonuyla soylemisti ki adam bir tuhaf oldu korktugu icin herhalde kolumu birakip kacti. Tavsan tavsan gulumseyen kadin Ayse Nur Zarakolu nun yasami odun vermeyen kesin dogrulari olan sozunu esirgemeyen inatci bir kisiligin kirilmasiz yansimasiydi. Anlatilanlara gore dedesinin yolunda buyuk duslerle girdigi Istanbul Hukuk Fakultesi ni daha sonra 82 Anayasasi nin mimari olan Doc. Orhan Aldikacti ile unlu 141 ve 142. maddelere iliskin giristigi bir tartisma nedeniyle terk etmis Edebiyat Fakultesi Sosyoloji Bolumu ne girmisti. Ayse Nur Zarakolu nu Sarisozen oldugu yillardan taniyan Aydin Engin anlatiyordu: 1964 u 65 e baglayan gece yarisi yoksul bir ogrenci evinde ufacik harcliklarla kurulmus yilbasi sofrasinda gece yarisina birkac dakika kala ortaya cikariverdigi kocaman karpuz odada sevinc cigliklari patlattiginda da sessiz sedasizdi. Odayi sevinc cigliklari cinlatirken o tavsan tavsan gulumsemekle yetinmisti. Ari gibi caliskan Engin in bir anisi da 1970 li yillara iliskindi: 12 Mart karanliginin zorlu kacak-gocek gunlerinde vapurda kimlik denetimi yapan uc gunluk sakallariyla urkutucu gorunuslerine daha bir urku katmis polis ekibine sahte kimligini uzatirken de sessiz sedasizdi. Hatta polisin gozlerinin icine bakip tavsan tavsan gulumsemeyi de eksik etmemecesine... Turkiye gibi bir ulkede ozgurlukleri insan haklarini esitligi barisi kardesligi kararlilikla savunan insanlarin basina gelenlerden Zarakolu da nasibini fazlasiyla almisti. Ogrencilik yillarinda Yol Is Sendikasi nda ve Turkiye Isci Partisi Genclik Kollari nda calismisti Zarakolu. Sonra Varlik Yayinlari ardindan Devrimler ve Karsi Devrimler Ansiklopedisi... 12 Eylul oncesinde cikan Demokrat gazetesinde Turkiye Isci Sinifi Tarihi ne iliskin sozlu tarih calismasi yayimlandi. Turkiye Sorunlari ve Yeni Ulke dergilerinde yazilari yayimlandi. 1977 yilinda Belge Yayinlari ni kuran Zarakolu 1980 den sonra Cemmay Kitap Dagitim Sirketi ni yonetti. 1986 daki kurulusundan baslayarak IHD icinde calisma yapti ve cezaevindeki kosullarla ilgili raporlar hazirladi. Kurtlerin Kuzey Irak tan gocu sirasinda Cukurca daydi. Sirnak yakilip yikildiktan sonra da oradaydi. O yillarda en buyuk sorun da bolgeye gidecek heyeti olusturmaktaydi. Hatta bir seferinde dernege aydinlari cagirmis Bolgeye gidelim bir seyler yapalim diye. Ama katilanlar pek yanasmamislar bu oneriye. Bolgeye gitmeye gerek yok demisler Ne yapacaksak buradan yapalim. Kizginligini hemen belli eden Zarakolu toplanti salonundan cikarken bagirmaktan kendini alamamis: Tas kafali bunlar... Hatta Kurt gocu sirasinda nedense soz veren herkesin bir isi cikmis. Bu yuzden Zarakolu topladigi bir kamyon ilaci iki kadinla birlikte goturmus Cukurca ya. Eren Keskin in anlattigina gore yanip yikilan Sirnak a bazi aydinlarla birlikte gitmisler. Geceyi de Cizre de gecirecekler: Gece Cizre de kursun yagmuru var. Kaldigimiz otelden disari cikmiyoruz. Kursunlar ucusuyor. Heyettekilerden biri Karpuzla viski icmem lazim diye tutturdu. Bir yandan viskiyle karpuz ariyoruz diger yandan da Ayse soyleniyordu Hem bunlari cagiriyoruz kursunlar ustumuzden geciyor bir de viski ariyoruz diye. Ama sonunda bulmustuk. Hem insan haklari alaninda yaptigi calismalar hem de yayinci olusu nedeniyle hakkinda acilmamis dava kalmamisti Zarakolu nun. 1982 yilinda Turkiye solunun tarihine iliskin bir kitabi nedeniyle askeri rejim tarafindan 1984 te muhalif kitaplarin dagitimini yaptigi icin sivil rejim tarafindan tutuklandi. Zarakolu 1994 ve 96 da beser ay hapis yatti. DEP ve HADEP te parti meclisi uyesi olarak da calismisti. Ancak aldigi mahkûmiyetler nedeniyle siyasal haklari yasaklandi. Turkiye de tabu sayilan konularda yaptigi yayinlar nedeniyle 1990-97 yillarinda hakkinda acilan 33 dava da yildiramadi Zarakolu nu. Tanju Colak i nasil dolandirdik IHD de yoneticiyken surekli yargilaniyorduk. Bunlardan biri de actigimiz Kurtceye ozgurluk kampanyasi nedeniyle oldu. Durusmanin ertesi gunu Bugun adli bir gazetede yayimlanan fotografimizin altina yanlislikla Tanju Colak i dolandiranlar yakalandi yazilmisti. Aleyhimize cikan haberler icin gazetelere tazminat davasi acardik. Ama o kadar komik bir durum olusmustu ki dava acma geregi duymamistik. Cok gulmustuk. Birazdan Ayse Nur Zarakolu nun cenazesi kadinlarin omzunda camiden mezarliga dogru tasinacakti. Cenazeye katilanlar aralarinda baska olumleri de konusuyordu. Birkac gun icersinde uc olum bir araya gelmisti. Ayse Nur Zarakolu ndan kisa bir sure once Turkiye Komunist Partisi nin inatci Ermeni si 85 yasindaki Hayk Acikgoz Leipzig de yasamini yitirmisti. Ayni gunlerde Veli Gurcan da Izmir de olmustu. Ust uste gelen olum haberlerinin agirligindan olsa gerek Esber Yagmurdereli gulumsedi: Eskiden nisan ve nikâh torenlerinde bulusurduk. Artik cenaze torenlerinde bulusuyoruz. Yasami bir cesaret abidesine donusturen Ayse Nur Zarakolu okyanuslarin sonsuzluguna dogru alkislar ve zilgitlar esliginde yola cikti. Geriye ise her gecen gun bir kisi daha eksilmenin buruklugu kaldi. Dunyanin 50 cesur kadinindan biri Zarakolu Belge Yayinevi nde 1987 de baslattigi Yeni Sesler dizisi ile cezaevindeki genc yazarlarla dayanisma icine girdi. Yayimladigi 30 u askin kitapla kamuoyunun dikkatinin bu alana cekilmesini sagladi. Zarakolu hazirladigi Mare Nostrum dizisinde Akdeniz ve Anadolu kokenli edebiyata yer verdi azinlik haklari ve insan haklariyla ilgili yayinlar yapti. Yunan edebiyatindan yaptigi 30 u askin ceviri ile Turk-Yunan dostluguna katkisindan dolayi yoneticisi oldugu yayinevine Yunanistan daki Abdi Ipekci Komitesi tarafindan ozel odul verildi. 1995 te Turkiye Yayincilar Birligi nin 1996 da Human Rights Watch un duzenledigi Heliman-Hammett 1997 de Amerikan PEN in 1998 de Dunya Yayincilar Birligi nin Dusunce Yazma Yayinlama Ozgurlugu odullerini aldi. Zarakolu hakkinda en son Huseyin Turhalli nin Ozgurluk Turkusu adli kitabindan dolayi dava acildi Omer Asan in alti yil once yayimladigi Pontos Kulturu adli kitabin yayincisi olmasindan dolayi da hakkinda sorusturma baslatilmisti. Zarakolu 1998 de Frankfurt Kitap Fuari nda Yasar Kemal den sonra Turkiye den odul alan ikinci kisi olmustu. Pasaportunun kendisine gec verilmesi nedeniyle torene katilamayan Zarakolu Bati nin seckin organlarinin yuruttugu bir anket sonucunda Dunyanin 50 cesur kadini arasinda sayilmisti.