Yerli yabancilar imiz Azinlik vakiflarinin tasinmazlarina el konulmasi sorununu cozmek iddiasiyla hazirlanan tasari bu haliyle haksizligi kalicilastiriyor; gayrimuslim azinliklari sinirli hak sahibi yabanci lar sayiyor On yil sonra yurtdisindan donen arkadasimla birlikte koyune gitmistik. Ici icine sigmiyordu. Ne bulutlarla bezeli daglar ne ormanlar ne obek obek acan papatyalar ne denize kavusmakta sabirsizlanan dereler gittigini bile fark etmemisler onun yoklugu yasamlarinda bir degisiklik yaratmamisti. Hersey biraktigi gibiydi koyun tabelasi disinda.Firtina Vadisi ne bir kartal gibi tepeden bakan patika benzeri bir yoldan zorlukla ulasilan Pisuva Koyu nun adi artik Yolkiyi idi. Tabelaya cakilip kalan aglasa mi gulse mi sasiran bakislarini gorunce koyun adini degistiren Icisleri Bakani benmisim gibi utanmistim. Azinlik vakiflarinin sahip oldugu tasinmazlara el konulmasi sorununu cozmek iddiasiyla duzenlenen yasa tasarisini okuyunca ayni duyguya kapildim. Tasari uygulamadan dogan sorunu cozmek yerine haksizligi yasal ve kalici hale getiriyor. Devlete vatandaslik bagiyla bagli gayrimuslim azinliklari tipki Osmanli daki zimmiler gibi sinirli hakli yabancilar sayiyor. Ilgili mevzuat ve surecin ozeti Tasari Anayasa nin esitlikle ilgili 10 mulkiyetle ilgili 35 Medeni Yasa nin tuzelkisilerin haklarini duzenleyen 46 ve Lozan Antlasmasi nin gayrimuslim azinliklara ait vakiflara her turlu kolayligin saglanacagina iliskin 42. maddelerine 1328 tarihli kanunun gerekceli mazbatasindaki aciklamalara ve TBMM nin 2.7.1956 tarih 1972 sayili tefsir kararina aykiri icerikte. Surec soyle ozetlenebilir: Osmanli padisahlari fermanlarla gayrimuslim cemaatlerin dinsel ve hayir kurumlarina (kilise okul yetimhane vb) yer tahsis etmis bunlar da fiilen vakif olarak hayat bulmuslar. Vakif bir malin sonsuza kadar kamu yararina hizmete sunulmasidir. 1912 ye kadar Osmanli da tuzelkisilerin tasinmaz edinme olanagi olmadigindan tahsis edilen bu yerler cemaatin guvenilir kisileri ya da olmus azizler adina tapuya gecirilmis. 16.03.1328 (1912) tarihli kanunla cemaatlere ait kurumlarin tuzel kisiligi taninmis ve tasarruf ettikleri tasinmazlar tapuda vakiflar adina tescil edilmis. 1935 te Medeni Yasa dan (1926) once kurulmus vakiflar icin Vakiflar Yasasi cikartilmis ve cemaat vakiflarindan ellerindeki tasinmazlari idareye bildirmeleri istenmis. Azinlik vakiflari bagislanan miras birakilan veya satin aldiklari yerleri bu beyannamelerle bildirmisler. 1936 dan sonra edinilen tasinmazlar valiliklere bildirilmis valilik yazilariyla da bu yerler tapuda vakif adina tescil edilmis. 1960 larda Kibris sorununa paralel olarak azinlik vakiflarinin mal edinmesi islemlerine olumsuz yanit verilmeye baslanmis ve cikan hukuki uyusmazliklar sonucunda 1974 te Yargitay Hukuk Genel Kurulu (HGK) gayrimuslim azinliklarin tasinmaz edinmesini engelleyen kararini vermis. Karar iki gerekceye dayanir: 1-Yabancilarin olusturdugu tuzelkisiliklerin tasinmaz edinmeleri yasal degildir. 2- Her vakfin bir kurulus senedi olmasi gerekirken cemaat vakiflarinin yoktur o halde 1936 da verdikleri beyannameleri vakif senedi saymak gerekir ve bu beyannamelerde bu tarihten sonra da mal edinebileceklerine iliskin aciklama yapmadiklarina gore 1936 dan sonra edindikleri tasinmazlarin eski sahiplerine yoksa mirascilarina o da yoksa Hazine ye bedelsiz olarak iadesi gerekir. HGK 1975 te tekrar toplanarak Turk vatandasi gayrimuslimler icin yabanci tabiri kullanmadaki hatayi kabul edip karardan bu utanc verici paragrafi cikartmis ancak ikinci gerekcesine sahip cikmis. Vakif senedi degil Azinlik vakiflari yuzlerce yillik uygulamanin sonucunda cikarilan yasa ile hukuken vakif statusu kazanmislardir dolayisiyla kurulus senetleri yoktur. Bu bir eksiklik ise beyanname istenilmesi yerine vakif senedi duzenlemelerinin istenilmesi gerekirdi. Ne yasada ne tuzukte beyannamenin vakif senedi sayilacagina iliskin duzenleme yok. Haklarin sinirlanmasi ancak yasayla olur. Beyanname adi ustunde aciklayici bir islem vakfin elindeki tasinmazlar konusunda idareyi bilgilendirme amacina yonelik; vakif kurulus senedi ise adi ustunde kurucu bir islem. Birbiriyle ilgisi olmayan iki ayri duzenleme soz konusu. Nitekim yasanin hukumet gerekcesinde beyanname istenilmesinin nedeni devlet denetiminin saglanmasi olarak aciklanir. Kaldi ki davalari acan da Vakiflar Genel Mudurlugu dur. Yani davalar alanin ve bagislayanlarin iradesinden bagimsiz yurutulmustur. Miras birakilan mallar acisindan ise olenin son arzusu da cignenmistir. HGK kararina dayanilarak o gunden bu yana Rum vakiflarina ait 100 u askin Ermeni vakiflarina ait 30 u askin tasinmaza bedelsiz olarak el konulmustur. Burada birer rakam gibi okudugunuz her el koymanin ardinda binlerce insanin yasamoykusu kirginligi sessiz isyani gizli. Azinlik vakiflarinin sessiz ama israrli hukuk takiplerinin yani sira bu akil almaz hak ihlalinin saklanamaz hale gelisi ve AB ilerleme raporunda da soruna vurgu yapilmasi sonucunda sorun bir yasa tasarisina eklendi. Tasarinin 9/6 maddesi soyle: Cemaat vakiflarinin 1936 tarihinden 1.1.2002 ye kadar her ne suretle olursa olsun iktisap ettigi tasinmazlar Vakiflar Kanunu nun 44. maddesine gore verilen (dogrusu gecici madde olmali) 1936 tarihli beyannamelerine eklenir. Bu eklenme islemine Disisleri ve Icisleri bakanliklarinin gorusu alinarak Vakiflar Genel Mudurlugu nce karar verilir. (...)Yukaridaki hukumlerin uygulanmasinda devletlerarasi mutekabiliyet sarti aranabilir. Madde boyle yasalasirsa vakiflarin elinden alinmamis tasinmazlara el konulmayabilecek ama sorun cozulmus olmayacak. Cunku 36 Beyannamesi nin vakif senedi sayilmasina iliskin hicbir yasal dayanagi olmayan uygulama yasallasacak. Ayrica bu ekleme islemi icin bile iki bakanligin onayinin aranmasi keyfilige prim vermektir. Hangi hallerde onay verilmeyebileceginin olcusu yok. Bu yasadan sonra da 36 Beyannamesi nin azinlik vakiflarini mulksuzlestirme politikasinin araci olarak kullanilip kullanilmayacagi siyasi iktidari elinde bulunduranlarin insafina birakilmis olacak. Tuzel kisiligi taninan azinlik vakiflari tasinmaz edinmeye tam ehildir. Turkiye Lozan in 37-44. maddelerindeki azinlik haklarini temel yasa olarak tanimis ve hicbir yasa yonetmelik ve islemin bu hukumlere aykiri olamayacagini taahhut etmis ve ihlal halinde azinliklarin basvuru hakkini ve Milletler Cemiyeti nin (simdi ayni islevi BM ustleniyor) denetimini kabul etmistir. Mutekabiliyet Tasarinin boyle yasalasmasi devletin kendi vatandaslarinin bir kismini yabanci saydigini gosterir. Zaten cemaat vakiflariyla ilgili bu duzenleme tasarida yabanci vakiflarla ayni maddede yer aliyor. Mutekabiliyet en az iki devlet arasinda uygulanan ve her devletin digerinin vatandasina da ayni turden haklar sagladigini gosteren bir ilke; ic hukuku degil uluslararasi hukuku ilgilendirir. Yabanci ise Bulundugu ulkedeki devletin vatandasligini iddiaya hakki olmayan kimse demektir; turistler gibi. Turkiye nin Lozan la tanidigi azinliklar ise devlete vatandaslik bagiyla baglidir. TC bu ulkede yasayan Yunan uyruklu Rumlar icin Yunanistan da yasayan Musluman/Turk soylulara taninan haklari tanimakla yetinebilir ama kendi vatandasi olan Rumlara Yunanistan oradaki Musluman /Turk soylulara hangi hakki veriyorsa ben de size yalnizca onu veririm diyemez. Vatandasligin soya dine bagli yorumu gecen yuzyilda terk edildi. Bir hukuk devletinde ona vatandaslik bagiyla bagli olanlar arasinda dini ya da etnik kokene gore ayrim yapilamaz. Gercek ya da tuzelkisi olsun gayrimuslim vatandaslarin tum haklari Turk ve Musluman olanlardan olumsuz anlamda farkli duzenlenemez. Hukuk nicin vardir sorusunun bir yaniti olmali ve bu yanit bizim hak ve adalet duygumuzu zedelememeli. Mebuse Tekay: Hukukcu