Daha gosterime girmedigi halde Turkiye de buyuk tartismalara neden olan Ararat filmi sanilanin aksine bir soykirim filmi degil. Senaryoda nefretin anlamsizligina vurgu yapiliyor. Atom Egoyan Kahire dogumlu Kanada vatandasi Ermeni bir sinemaci. Turkiye de de filmleriyle cok yakindan taniniyor. Bugune kadar yaptigi filmler ve aldigi oduller onun sinema dunyasinda gercekten ust bir noktada oldugunun delilleri. Egoyan su anda son filmi Ararat in studyo islemlerini tamamlamakla mesgul. Ararat in onumuzdeki yil muhtemelen 24 Nisan da gosterime girmesi bekleniyor. Ararat biliyorsunuz Agri Dagi nin Ermeni dilindeki ismi. Filmin adi Ararat ama film Agri da gecmiyor Kanada nin Toronto kentinde geciyor. Film bir film cekiminin oykusu. Filmin icindeki film de Agri da gecmiyor. Orada da 1915 te Van da Ermenilerin basina gelenler anlatiliyor. Peki Agri nereden cikiyor? Ararat in senaryosunu da Egoyan yazmis. Filmin bir altbasligi da var: Yasayan kanit hakkinda gercek bir oyku. Nedir ya da kimdir yasayan kanit? Daha filmin ismiyle soru sormaya basliyoruz. Cunku butun film bir suru soru sordurmayi amacliyor seyirciye. Cok sayida karakteri olan ic ice gecmis ust uste binmis oykulerden olusan bir sorgulama filmi Ararat. Bunu soyluyorum ama daha filmi izlemis degilim. Sadece senaryosunu okudum. 90 sayfalik bu metinden yapilan film daha simdiden Turkiye de kiyametleri koparmis durumda. Biliyorsunuz Turkiye de 1915 te Ermenilerin basina hicbir sey gelmedigini savunanlar bile var. Cok sikistirildiginda Canim onlar da Turkleri oldurdu deniyor. Yani gercegin ve yasanan acilarin iki yuzu oldugu ancak zorlamayla kabul ediliyor. Bir anlamda karsi tarafin acisini yok saymak icin kendi acisindan vazgecme hali. Ararat in ana karakterlerinden biri unlu Fransiz sarkici Charles Aznavour tarafindan canlandirilan film yonetmeni Edward Saroyan. 1915 te Van da yasanan olaylarin tanigi Amerikali bir misyonerin kitabindan hareketle bir film cekiyor. Tehcir sirasinda anneannesi tecavuze ugramis o zamanlar kucuk bir kiz olan annesi de buna tanik olmus Edward in. Edward hep bu oykuleri dinleyerek buyumus. Yaptigi filmde Agri Dagi nin Van dan gorulebilir olmasinda bir sakinca gormuyor. Bunun cografi gercekleri carpitmak anlamina geldigi hatirlatilinca sanatci ehliyeti ne siginiyor. Bu ehliyeti nereden aldigi sorulunca Yine sanattan cevabini veriyor. O an orada olmayan insanlari filmine karakter olarak eklemekten cekinmiyor. Filmindeki Turk askerini bir Turk oyuncunun canlandirmasinda israr ediyor o oyuncu soykirim iddiasiyla ilgili bir seyler soyleyince cevap bile vermiyor. Egoyan in filminin bir baska karakteri sanat tarihcisi Ani. Ilgilendigi sanatci ise Arsil Gorki adli bir Ermeni ressam. 1915 Van i bir cocuk olarak yasamis sonra geldigi Amerika da ressam olmus ve une kavusmus. Ani nin Gorki nin hayatiyla ilgili bir de kitabi var. Ani ye gore Gorki vatan hasretine ve yasadigi acilarin agirligina dayanamayarak intihari secmis. Oysa gercekte Gorki nin intihar nedeni cok sevdigi karisinin baska bir erkek icin onu terk edecegini soylemesi. Ani nin ilk kocasi bir ASALA militaniymis. Bir Turk diplomatini olurmeye calisirken oldurulmus. Ani mahkemede Onun bu faaliyetlerinden haberim yoktu demis. Ikinci kocasi ise intihar etmis cunku Ani onu terk etmek uzereymis. Ani bir turlu kendi hayatinin gercekleriyle yuzlesemiyor tarihi de bu yuzden tahrif ediyor. Ani nin oglu Raffi (Egoyan in vazgecemedigi oyunculardan David Alpay canlandiriyor) oldurulen babasinin bir terorist degil bir kahraman olduguna inanmak istiyor. Cocuklugundan beri Turklerden nefret etmis. Edward in filminin cekimleri sirasinda bazi sahnelerden etkilenip nefretinde ne kadar hakli oldugunu kendi kendine tekrar ediyor ama filmin Turk oyuncusu Ali onu sasirtiyor. (Ali ile Edward ve Raffi arasindaki diyalogu bu sayfada okuyabilirsiniz.) Raffi nin sevgilisi Celia ayni zamanda onun uvey kiz kardesi. Celia kendi babasinin intiharindan Raffi nin annesi Ani yi sorumlu tutuyor ve icindeki aciyi bosaltabilmek icin bir sanat eserini tahrip etmekten cekinmiyor. Ali yari Turk. Oyunculuk kariyerinde yukselmeye calisiyor o yuzen onerilen rolu tereddutsuz kabul ediyor. Ali bir homoseksuel ve birlikte yasadigi bir erkek arkadasi var. Ali nin erkek arkadasinin babasi gumruk polisi David filmin en onemli karakterlerinden biri. Christopher Plummer in canlandirdigi bu karakter bir yandan oglunun homoseksuel olmasini bir turlu kabullenemiyor obur yandan kendini ve her seyi sorgulamaktan da geri kalmiyor. Onun tarafindan uzunca bir sorguya tabi tutulan Raffi hepsinin gercek olduguna samimiyetle inandigi bir suru yalan soyluyor ve sonunda kendi gercegine bu sayede ulasiyor. Her birinin oykusu ic ice gecen ust uste binen butun bu karakterler Egoyan in karmasik kurgulu filmini olusturuyor. Filmin ana temasi Turkiye de beklendigi gibi soykirim degil. 1915 olaylarinin filme konu olan bir grup Ermeni tarafindan nasil algilandigi. Elbette filmde Turklerin vahsetine dair dolayisiyla Turkiye nin siddetli tepkisini cekecek bir suru sahne var. Ama bu sahneler filmin icindeki filme ait. Ve bu film de yapimcilarinin karakterlerinden yola cikilarak elestiriliyor suclaniyor. En basitinden bu film semsiye film tarafindan tarihi ve hatta cografi gercekleri tahrif etmekle suclaniyor. Filmin butun karakterleri arizali. Belki en normal karakter Ali ile onun erkek arkadasi. Karakterlerin arizasi da kusaklar once yasanan acilari hâlâ sanki kendileri yasamiscasina ustlerinde tasimalarindan kaynaklaniyor. Yani bu anlamda film Ermeni diasporasina iceriden bir bakis olarak da yorumlanabilir. Biliyorum Turkiye de Ararat i degerlendirirken tek bir olcu gecerli kabul edilecek: Film Turkiye karsiti mi yandasi mi? Filmin Turkiye yandasi olmadigina kusku yok. Ama zaten herhangi bir filmin boyle bir misyon tasimasini beklemek de anlamsiz. Neden Kanadali bir sinemaci Turkiye yandasi olsun ki? Peki film Turkiye karsiti mi? Pesinen soyleyeyim hayir hic de degil. Biliyorum ki pek cok kisi benimle ayni fikirde olmayacak hatta beni vatan hainligi ile suclayanlar bile cikacak ama Egoyan in hayli derin ve etkileyici senaryosunu Turkiye dostu mu dusmani mi sorusundan hareketle yargilamak son derece anlamsiz olur. Daha once yazmistim bu filme bakarken bir tek seyi Turkiye kendine olcu almali o da filmde irkcilik yapilip yapilmadigi demistim. Hayir bu film irkciligin antitezi. Nefretin anlamsizligi ve nefret edenin zaman icinde nasil da nefret edilenden daha * * * Bu sayfada Egoyan in yazdigi Ararat in senaryosundan bazi sahnelerin bire bir cevirisini bulacaksiniz. Cevirileri Hakan Gulseven ve Elcin Yahsi yapti. Bunlari senaryo formatinda sunuyoruz. *** Egoyan in filminin tartisma yaratacak bolumleri 19. Ic. Ontario Sanat Galerisi-gece Ani salondaki bir gruba ders anlatmaktadir. Arkasinda unlu fotografin slayttan yansimasi bulunmaktadir. ANI: O zamanlar bu tum fotografcilar icin bir kuraldi. Fotograf cektirmeye gelenlere cicekler hediye olarak sunulurdu. (Farkli aci) Celia ve Raffi yan yana oturmus Ani nin dersini dinlemektedir. Raffi Celia nin bir seylere hazirlandigini sezer. Celia el kaldirir. Ani Celia nin el kaldirdigini fark eder bir sure durduktan sonra karsilik verir. ANI: Evet? CELIA: Kafam karisti. Gorky adini bu tarihte mi degistirmisti? ANI: Hayir. 20 li yaslarinda degistirdi. ABD ye geldikten sonra. CELIA: O halde ondan soz ederken niye gercek ismiyle hitap etmiyorsunuz? Vosdaniq Adoian. ANI:Edebilirdim. Eger meseleleri daha netlestirseydi. Celia salonda goz gezdirir. Raffi Celia nin taktiginden sikilip sandalyesinin uzerinde buzulur. CELIA: Bundan kafasi karisan tek kisi ben miyim? Bana kalirsa memleketiyle cok gurur duyan biri kimligini reddediyorsa bunun nedenini merak etmeliyiz. Ani bir sure bekler ardindan Celia ayakta bir yanit beklemekte oldugu halde dersini anlatmayi surdurur. Celia nin arkasinda bulunan Edward yani film yonetmeni de Ani nin dersini izlemeye calismaktadir. Celia nin mudahalesinden sikilmistir. ANI: (Dersine geri donerek) Gorky oval yuzundeki badem gozleriyle son derece yalin gorunmektedir saclari hafifce yana taranmistir. Shushan kameraya cesurca bakmakta kayip kocasina meydan okumuktadir... CELIA:(Hâlâ ayakta durmaktadir) Neden ona meydan okudugunu soylediniz? Ani durur ve Celia ya doner. (Farkli aci) Phillip sanat galerisinde guvenlik gorevlisi olarak calismaktadir. CELIA: Ermenilerin katledilmek uzere oldugunu bildigi acikca goruluyor. Ailesini Amerika ya kendi yanina almak icin bir yol yaratmaya calisiyordu. Fotografi gondermelerinin sebebi buydu. Onun sag olduklarini bilmesini saglamak icin. Burada meydan okuyan bir durum yok. Bu bir sevgi gosterisiydi. ANI: Gorky babasinin neden geri gelmedigini hicbir zaman anlamadi. CELIA: Oldurulebilirdi. ANI: Yani karisi ve cocuklarini olume terk etmeyi mi tercih etti? Sessizlik. Ani hemen bu duygusal yanittan pismanlik duyar. CELIA: Bundan 15 yil once ilk kocaniz bir terorist saldiri sirasinda polis tarafindan vurularak olduruldu. Siz de onun faaliyetleri konusunda hicbir sey bilmediginizi soylediniz; oyleyse bir terorist haline gelerek size ihanet ediyordu. 25. Ic. Studyo-gunduz Edward Van daki Amerikan misyonunun studyo setinde Ani ye dogru ilerler. EDWARD: Bunlarin buyuk bolumu annemin bana anlattiklari uzerine insa edildi. Ani duraklar. Boyanmis dekorlar arasinda Ararat resmini gorur. EDWARD: Ne oldu? ANI: Van dan Ararat i gormek mumkun degildir. EDWARD:(Biraz sikkin) Aslinda... evet. Bunu koymanin onemli olacagini dusunmustum. ANI: Fakat bu dogru degil. EDWARD: Manen dogru. Rouben Ani ve Edward in yanina gelir. Elinde Ani nin kitabinin bir nushasi bulunmaktadir. ROUBEN: Kusura bakmayin telefon gelmisti... EDWARD: Turk umuzu bulabildik mi? ROUBEN: Ajansina talebimizi ilettik. EDWARD: Rouben Ani dag konusunda huzursuz. ROUBEN: Ararat mi? EDWARD: Van dan gorulemeyecegini hatirlatti ve bu dogru... ROUBEN: Aslinda biz bazi seyleri birlestirebilecegimizi dusunmustuk. O dag onemli bir sembol ve sozu edilen tarih acisindan gostermeye calistigimiz... ANI:Bunu mesrulastirabileceginiz bir sey olmali. ROUBEN: Elbette. Sanatsal ehliyet. ANI: Bunu nereden buluyorsunuz? ROUBEN: Neyi? ANI: Sanatsal ehliyeti. ROUBEN: Nereden bulunabilirse. Sessizlik. Rouben Ani ye bakar. ANI: Yani benim isim bu mu? Bazi seyleri tahrif ederken kendinizi iyi hissetmenizi mi saglayacagim? EDWARD: Hikâyemizde kucuk bir cocuk var. Ussher tarafindan bir mektup ulastirmak icin gonderiliyor. Turkler tarafindan yakalaniyor... ROUBEN: Bu kucuk cocuk Gorky olabilir. ANI: Nasil? ROUBEN: Yani sanatsal ehliyetimi kullanarak Gorky etrafinda bir hikâye yaratip ardindan onu yakalattirabilirim. ANI: Fakat boyle bir seyin olup olmadigini bilmiyoruz. ROUBEN: Ve asla da bilmeyecegiz. Kisa bir sure duraklanir. Ani soylenenleri hazmetmeye calismaktadir. 41. Ic. Studyo-gunduz Edward ugradiginda makyajci Ali nin biyigini cikarmaktadir. EDWARD: Sana tesekkur etmek istedim. ALI: Saka mi yapiyorsun? Benim icin onemli bir cikis oldu bu. Tesekkur ederim. Ali ve Edward el sikisir. Iki adamin goz goze geldigi bir an. ALI: Bir sey sorabilir miyim? Beni sirf yari Turk oldugum icin mi kadroya aldin? EDWARD: Hayir. Rol icin mukemmel oldugunu dusundugumden aldim. ALI:Ama Turk olmamin da zarari olmadi. EDWARD: (Gulumseyerek) Hayir olmadi. ALI: Bana tarihle ilgili benim ne dusundugumu hic sormadin. EDWARD: Dusunecek ne var ki? ALI: Benim inanip inanmadigimi. Soykirima. EDWARD: Bunun onemli oldugunu sanmiyorum... ALI: Bir rolde oynuyorum. Hikâyenin gercek olmasi lazim... Ali kalbini isaret eder. Raffi Ali yi alip evine goturmek uzere karavana girer. Ali yle Edward in konusmasini isitir. ALI: Bence Turklerin Ermenilerin onlar icin ciddi bir tehdit unsuru olusturduguna inanmalarinin gercek nedenleri vardi. Dogu sinirlari Rusya nin tehditi altindaydi ve Ermenilerin onlara ihanet edeceginden korkuyorlardi. Bu bir savasti. Topluluklar tarihin her doneminde oradan oraya yonlendirilmistir. Edward Ali ye bakar cevap vermemeye karar verir. EDWARD: Yaptigin is icin tekrar tesekkurler. Edward cikar. Raffi Ali ye bakar. ALI: Bir dakika sonra hazirim. Raffi basini sallar Edward in arkasindan kosar. 42. Ic. Studyo-gunduz Raffi Edward a yetisir. RAFFI: Bay Saroyan... EDWARD: Evet.. RAFFI: Neden ona cevap vermediniz? EDWARD: Bu rolu oynamaktan pismanlik duyuyor. Anliyorum. Halkinin tepkisini cekecek. RAFFI: Ama Turkiye nin Ermenistan la savasta oldugunu dusunuyor. Ermenilerin Turk vatandasi oldugunu neden aciklamadiniz? Bunun orgutlu bir soykirim oldugunu? Hitler in Yahudileri silip supurmeyi planlarken buna gonderme yaptigini ve Ne de olsa kim Ermenileri hatirliyor ki dedigini? Neden ona Hitler in boyle dedigini soylemediniz? Tarihte daha once hic boyle bir sey olmamisti. Onun bunu anlamamasi sizi rahatsiz etmiyor mu? EDWARD: Pek etmiyor. RAFFI: Neden? EDWARD: Cunku o da tarih oldu artik. Rolu sona erdi. Raffi Edward a bakar. Daha fazlasini istemektedir. EDWARD:Onu eve mi goturuyorsun? RAFFI: Evet. Edward cebinden cuzdanini cikarir. Raffi ye para verir. EDWARD: Ona bir sise sampanya al. Ozel bir is becerdigini dusunsun. Edward gitmek uzeredir. Durur hâlâ kafasi karisik olan Raffi ye doner. EDWARD: Hâlâ bunca aciya neyin neden oldugunu biliyor musun? Bu acinin nedeni kaybettigimiz insanlar ya da toprak degil. Bizden bu kadar cok nefret edilebilecegini biliyor olmamiz. Bizden boylesine nefret eden insanlar kimdi? Nasil oluyor da hâlâ nefretlerini inkâr etmeye ve bizden daha da cok nefret etmeye curet edebiliyorlar? 43. Ic. Sokak-gunduz/I<> Raffi Ali yi studyodan eve goturmektedir. RAFFI: Iyi sahneydi. ALI: Tesekkurler. RAFFI: Bu.. kafa durumuna girmek cok gariptir herhalde. ALI: Evet. RAFFI: Yani ben hep bu hikâyelerle buyudum.. seytan Turkler falan... O yuzden biraz serbetliydim bu konuda. Ama bugun yaptigin.. butun o ofkeyi yeniden duymama neden oldu. ALI: Hey.. sagol... Duraksama. ALI: Yani..galiba Ermenisin. RAFFI: Evet. Yani.. oynadigin tipe karsi nefret dolu olacak sekilde yetistirildigimi soylerken bunu kastediyordum. ALI: Anladim. RAFFI: Rolun altindan basariyla kalktin. ALI: Seni hayal kirikligina ugratmak da zor olurmus herhalde. RAFFI: Nasil yani? ALI: Yani zaten benim karakterimden nefret etmeye hazirmissin. Senin de soyledigin gibi. RAFFI: Tabii ama ayni zamanda bana bir seyler hissettirmesi gereken seylere de kuskuyla yaklasirim. Anlatabiliyor muyum? ALI: Galiba. RAFFI: Bugun seni izlerken senden nefret ettigimi bana hissettirmen gerektigini bildigim halde bu hisse karsi koymaya calistim. Ama yine de sonuna dogru bir sahnede... ALI: (Kahkaha atar) Beni oldurmek istedin. Raffi Ali nin soyledigine biraz alinir biraz da kafasi karisir. RAFFI: Sey evet. Ali tedirgince guler RAFFI: Benim babam bir Turk diplomata suikast yaparken olduruldu. Neredeyse 15 yil oluyor. Onu cinayet islemeye iten neydi o Turk buyukelci ona neyi cagristiriyordu hic anlayamamistim. Sen bugun bana onun kafasindan gecenlerle ilgili bir seyler hissettirdin. Sana tesekkur etmek istiyorum. ALI: (huzursuzca) Bir sey.. bir sey degil. 44. Dis. Philip in dairesi-gunduz Raffi Ali ye Edward in istedigi sampanya sisesini verir. ALI: Bu da ne? RAFFI: Edward dan. O sana vermek istedi. Tesekkur olarak. ALI: Karavandaki konusmamizdan once mi sonra mi? RAFFI: Sonra. Galiba.. ortada herhangi bir alinganlik olmadigini gostermek istedi. ALI: Tesekkurler. RAFFI: Ona soylediklerinde ciddi miydin? Yani olmadigina inandigini soylerken? ALI: Soykirimin mi? RAFFI: Evet. ALI: (Gulumseyerek) Yoksa beni vuracak misin? Raffi basini hayir anlaminda sallar. Heyecanla bir cevap isteyerek bakmaktadir. ALI: Bak ben buyurken bunlarin hicbirini duymadim. Rolum icin biraz arastirma yaptim ve ogrendim ki bazi.. sinir disi edilme olaylari olmus. Bircok kisi olmus. Hem Ermeniler hem Turklerden. Birinci Dunya Savasi ydi. RAFFI: Ama tipki Almanya nin Yahudilerle savasta olmadigi gibi Turkler de Ermenilerle savasta degildi. Onlar korunacaklarini zanneden Turk vatandaslariydi. Bugun senin oynadigin sahne bir gorgu taniginin ifadesine dayaniyor. Senin oynadigin karakter Cevdet Bey Ermeni irkini tamamen ortadan kaldirmak goreviyle Van a tayin edilmisti. Telgraflar kayitlar var... ALI: Ben bazi seyler olmadi demiyorum. RAFFI: Bazi seyler mi? Ali sampanya sisesini kaldirir. ALI: Bak ben burada dogdum. Sen de degil mi? Raffi basini sallar. ALI: Burasi yeni bir ulke. Birakalim bu kahrolasi tarihi de yolumuza bakalim. Iceri girip sunu acacagim ve ilk konusmali rolumu kutlayacagim. Sen de bana katilmak istersen basimin ustunde yerin var. Raffi donup kalmistir. RAFFI: Yani her seyi unuttugum surece. ALI: Evet. Daha fazla konusmak istemiyorum . Ali Raffi ye bakar. Dudaklarinda hafif alayci bir tebessumle doner gider.... 98. Ic. Nezaret. gunduz Raffi Celia yla nezaretin gorusme odasinda bulusur. CELIA: Anlamiyorum. RAFFI: Adil bir degisim gibiydi. Bana film ve kamera veriyordu. Filmi cekmeme yardim etti. Ben bilemezdim. CELIA: Yabancinin biriydi. RAFFI: Ona guvenmek istedim. CELIA: Guvendin mi? RAFFI: Ne demek istiyorsun? CELIA: Sahiden ona inandin mi? Raffi bir dusunur sonra basini iki yana sallar. CELIA: (Devam eder) Yani hayatini firlatip attiginin farkindaydin. RAFFI: (Gulumseyerek) Evet. Ne tuhaf insanlar yapabiliyor bunu. Celia yorumdaki ironiyi anlar. RAFFI: (Devam eder) Celia ruhuma bir seyler kazandirmam icin oraya gitmemi soylemistin bana. Ama orada gordugum hicbir seyin benimle ilgisi yoktu. Her sey eskiydi. Dun gece su kutulara bakarak ona hikâyeyi anlatirken ansizin kaderimin sahibi oldugumu hissettim. Olanlarin hikâyesini anlatarak kendi tarihimi yaratiyordum. Simdi benim artik. Raffi Celia ya gulumser. Degisime ugramistir.