Monument Watch adlı Artsakh’ın kültürel mirasını izleyen internet sitesinin raporuna göre, Google Earth haritalarından alınan Haziran 2023 tarihli uydu görüntülerinin incelenmesi, Azerbaycan’ın Artsakh’taki birçok yerleşimin doğal ve kültürel peyzajına ciddi zarar verdiğini ortaya koydu.

Örnek olarak, Hadrut bölgesindeki Taghut köyü gösterildi. 2019 uydu görüntülerinde görülen evlerin yaklaşık %25’inin yıkıldığı tespit edildi. Taghut köyündeki bu tahribatın, Azerbaycan’ın işgal ettiği Artsakh köylerinde gerçekleştirdiği geniş çaplı yağmalamanın bir sonucu olduğu ifade edildi. Bu yağmanın, bölgede görev yapan askeri personel, az sayıda yerleşimci ve bu topraklara erişim izni olan inşaat ekipleri tarafından gerçekleştirildiği belirtildi. Artsakh bölgesinde yağmalama, yıkım ve mülklerin kasten zarar gördüğünü gösteren yüzlerce video kaydı bu durumu doğruluyor. Aynı olaylar, Taghut, Togh, Mariamazor ve diğer birçok yerleşimde gözlemlenebiliyor.

Bunun yanı sıra, Azerbaycan makamları tarafından büyük iş makineleri kullanılarak yürütülen ve açıkça hedef alınan Ermeni kültürel mirasını yok etme girişimleriyle bu yıkım örneklerinin farklılık gösterdiği vurgulandı. Bu kapsamda, Karintak köyü, Stepanakert’in tarihi bölgesi gibi yerleşimler, Şuşi, Berdzor ve Tandzatap’taki kiliseler, Şuşi’deki eski Ghazanchetsots mezarlığı gibi mezarlıklar ve Hadrut’taki Büyük Vatanseverlik Savaşı anıtı ile Büyük ve Küçük Syunik anıt kompleksi gibi çeşitli tarihi yapılar hedef alınmıştır. Monument Watch girişimi, bu yıkımlara ilişkin defalarca uyarılarda bulunmuştur.

Hukuki Değerlendirme ve Uluslararası Hukuka Aykırılıklar

Hadrut bölgesindeki Taghut köyünde sivil yerleşimlerin, evlerin ve eğitim-kültür altyapısının Azerbaycan tarafından savaş sırasında ve işgal süresince yağmalanması ve tahrip edilmesi, uluslararası hukuk normlarına aykırı olup, bir dizi suç kapsamında değerlendirilmektedir. Özellikle, 1949 tarihli Dördüncü Cenevre Sözleşmesi’nin 33. maddesi, her koşulda yağmayı yasaklamaktadır. Benzer şekilde, 1907 tarihli Lahey Sözleşmesi’nin (IV) 47. maddesi, kara savaşlarıyla ilgili yasalar ve geleneklere dair ek protokolü çerçevesinde, yağmalamanın kesinlikle yasaklandığını açıkça ifade etmektedir.

Buna ek olarak, 1954 tarihli Silahlı Çatışma Halinde Kültürel Varlıkların Korunmasına İlişkin Lahey Sözleşmesi’nin 4. maddesinin ikinci fıkrası, taraf devletlerin kültürel varlıklara yönelik her türlü hırsızlık, yağma, kötüye kullanma ve vandalizmi önlemeyi ve durdurmayı taahhüt ettiğini açıkça belirtmektedir. Aynı madde, taraf devletlerin başka bir taraf devletin topraklarında bulunan taşınabilir kültürel varlıklara el koymaktan kaçınması gerektiğini de vurgulamaktadır.

Monument Watch, Azerbaycan’ın işlediği bu eylemlerin uluslararası hukuka açık bir şekilde aykırı olduğunu belirterek, bu konuda uluslararası toplumun dikkatini çekmeye devam etmektedir.