Türkiye'nin resmen tanınan üç azınlığından biri olan Ermeni toplumu, kimliğini ve kültürel mirasını koruma konusunda ciddi zorluklarla karşı karşıya. Türkiye’de yaşayan yaklaşık 50.000 Ermeni'nin eğitim hakları uluslararası anlaşmalarla güvence altına alınmış olsa da, pratikte
birtakım engellerle karşılaşıyor.

İstanbul'da bugün 16 Ermeni okulu faaliyet gösteriyor. Ancak tarihsel gelişmeler ve son on yılların siyasi eğilimleri, bu okulların rolünün ve etkisinin azalmasına yol açtı. Hrant Dink Vakfı'nın son raporuna göre, 2021-2022 eğitim yılında Ermeni okullarında 3.016 öğrenci öğrenim görürken, 2022-2023 eğitim yılında bu sayı 2.865'e düştü, bu da yıllık %5'lik bir düşüş gösteriyor. Öğrenci sayısındaki azalma, Ermeni çocukların üniversiteye giriş sınavlarında daha avantajlı olduğu için Türk okullarını tercih etmesiyle de ilgili. Ayrıca, Türkiye'deki bazı üniversitelerin Ermeni dili bölümleri Doğu Ermenicesi öğretirken, toplumun dili Batı Ermenicesidir.

Ermeni okullarının özel bir statüde faaliyet gösterdiğini belirtmek gerekir. Bu okullar şeklen özel kurumlar olarak kabul edilseler de, pratikte sıkı devlet denetimine tabi tutuluyorlar. Okullar, devlet tarafından atanan idari ve pedagojik personeli kabul etmek zorunda. Özellikle, Ermeni yönetimin yanı sıra, Türk tarihini, edebiyatını, coğrafyasını ve Türkçeyi öğretmek üzere Türk müdür yardımcıları ve öğretmenler atanıyor. Bu kişiler okul üzerinde denetim kurma ve baskı uygulama işlevine sahip. Okullar devlet finansmanı almıyor ve topluluk vakıfları ve bağışlarla faaliyet gösteriyor.

Mali kaynakların yetersizliği de Ermenice öğretmenlerinin eğitimi ve kitapların eksikliğine yol açıyor. Önemli sorunlardan biri, Ermeni kimliğinin unutulmasına yönelik tarih ders kitaplarıdır.

Ders kitaplarında Ermenilerden düşman, hain, katil, terörist olarak bahsedilmesi, Ermeni toplumu üyelerinin algılarını etkiliyor ve kendi tarihlerini tanımalarını engelliyor. Günlük hayatta Ermenicenin kullanımının azalması, genç neslin dil becerilerinin düşüşü ve Batı Ermenicenin gelişimi için sınırlı fırsatlar, asimilasyon riskini artırıyor. Kültürel asimilasyon ve topluluk bağlarının zayıflaması da endişe verici eğilimler.

İstanbul'daki Ermeni okullarında uzun yıllar deneyime sahip eğitimci G. M. Ermeni okullarının karşı karşıya olduğu sorunları anlattı:

"Türkiye'deki Ermeni nüfusunun azalması nedeniyle öğrenci sayısındaki düşüş temel sorunlarımızdan biri. Ekonomik durumu iyi olan bazı ailelerin çocuklarını Ermeni okullarına göndermemesi de öğrenci sayısının azalmasında büyük etkiye sahip. Ayrıca bazı aileler, çocuklarının gelecekte yurt dışında yükseköğrenim görmesi için yabancı okullara gönderiyor. Bunun yanı sıra, toplulukta anadil kullanımı giderek azalıyor ve bu durum, okulların dilimizi ve kültürümüzü öğrencilere aktarma rolünü sınırlıyor."

Türk vatandaşı G. M. Ermeni okullarının eğitim sürecinde bir dizi zorluk olduğunu da vurguladı: "Öğretmen istihdamı ve eğitimi ile farklı yeteneklere sahip çocuklar için okulların çeşitlendirilmesi ihtiyacı da çözülmemiş sorunlardan biri olmaya devam ediyor. Okullarımızda Ermeni tarihine ayrılmış özel bir ders yok. Öğrenciler, bakanlık tarafından hazırlanan ders kitaplarıyla tarih öğreniyor. Ermenice ve Ermeni edebiyatı dersleri var, ancak Ermenicenin günlük dil olarak kullanımdan çıkması nedeniyle öğrencilerin bu derslere olan ilgisi azaldı. Özellikle lise son sınıflarda, üniversite giriş sınavlarına hazırlanma nedeniyle, bu dersler ikincil bir rol oynuyor," dedi.

Sonuç olarak, Türkiye'deki Ermeni okulları ciddi zorluklarla karşı karşıya. Devletin sınırlı desteği ve yetkililerin denetimi, topluluğun kimliğini korumasını ve geleceğinin güvenilir gelişimini önemli ölçüde engelliyor. Öğrenci sayısı, esas olarak Türk okullarının avantajları nedeniyle azalıyor ve ders kitapları ve öğretim yaklaşımları Ermeni kimliğinin korunmasını engelliyor.

Not: İstanbul'da ayrıca Türkiye'ye göç eden Ermenistan vatandaşlarının çocukları için eğitim veren "Hrant Dink" okulu da faaliyet gösteriyor, ancak yetkililerin baskısı sonucunda bu öğrencilere mezuniyet belgeleri bile verilmiyor.