Fener Rum Patriği I. Bartholomeos'un Heybeliada Ruhban Okulu'yla ilgili açıklamaları, 53 yıldır kapalı olan ve Cumhuriyet'in ilk yıllarından beri tartışmaların odağında bulunan okulu yeniden gündeme taşıdı. Patrik Bartholomeos, Yunanistan basınına yaptığı açıklamada, ruhban okulunun faaliyete geçmesi eşiğinde bulunduklarını belirterek, “Okulumuzun yeniden faaliyet göstermesi hedefimize kısa sürede ulaşacağımıza dair son derece iyimserim. Eğitim Bakanlığı yetkililerine emir yukarıdan, Sayın Başkan Tayyip Erdoğan’dan verildi" ifadelerini kullandı. İstanbul Heybeliada'daki okulun tadilatı ise son günlerde hızla yürütülüyor. 1844 yılında Sultan Abdülmecit'in fermanıyla kurulan Heybeliada Ruhban Okulu, 1971'de kapatıldı. 53 yıldır kapalı olan ve adeta bir 'kriz'e dönüşen Ruhban Okulu sürecinde neler yaşandığını derledik. İşte Ruhban Okulu krizinin anatomisi...

Patrik Bartholomeus'un açıklamasıyla yeniden gündemde: Heybeliada Ruhban Okulu 'krizi'nin anatomisi

1453 yılındaki fethinin ardından İstanbul’daki Rum Ortodoksların dini merkezi olan Patrikhane’nin faaliyetlerine devam etmesine karar verilmişti. Bazı dönemler hariç, Patrikhane ile Osmanlı İmparatorluğu yönetimi arasında sorun çıkmayan yüzyıllar geçti.

OKULUN TARİHİ 1844’TE BAŞLADI
Ortodoks tebaanın ruhban sınıfı ihtiyacını, Patrikhane içerisindeki bir okul ve Heybeliada’nın Umut Tepesi’ne kurulu Aya Triada Manastırı karşılıyordu. 1 Ekim 1844tarihinde, dönemin Patriği 4. Germanos, Aya TriadaManastırı’nın olduğu alana bir okul yaptırdı. Aya TriadaManastırı, Hıristiyan Ortodoks dünyasının kutsal kabul ettiği bir mekândı. Yapımı tamamlanan Heybeliada Ruhban Okulu, Sultan Abdülmecit’in fermanıyla, ruhban mesleğine girecek olanları ruhani ve ahlaki öğretim amacıyla yetiştirmek için bir teoloji okulu olarak açıldı.

Bazen müfredatı ve okunacak yıl sayıları değişse de okul,Osmanlı İmparatorluğu boyunca hizmet vermeyi sürdürdü. Müfredatta Türkçe dersler de yer alıyor, Yunanca bilmeyenler için İbranice, Arapça, Ermenice ve Slav dillerinde de eğitim veriliyordu.
Türkiye, Kurtuluş Savaşı’nın ardından Lozan görüşmeleri sonucunda, Patrikhane’ye verilen imtiyazları kaldırdı. Böylece Patrikhane, Rum azınlığın dini meseleleriyle ilgilenen bir kurum haline geldi.

BASKIYLA İSTİFA ETTİRİLDİ
1940’lı yıllarda İkinci Dünya Savaşı patlak verdi, cephedeki savaş siyasi hatta dini alana da yayıldı. 1936’dan beri Fener Rum Patriği olan 1. Benjamin, 17 Şubat 1946 tarihinde ölünce yerine 5. Maksimos patrik olarak seçildi. Ancak Maksimos’un Rus Ortodoks Kilisesi’yle sıkı ilişkileri vardı. Amerika’nın baskısı üzerine Maksimos iki yıl sonra, 1948 yılında sağlık sorunlarını gerekçe göstererek istifa etti. Normalde patrikler yaşamının sonuna kadar makamlarında otururlardı. Sağlık gerekçesiyle istifa eden Maksimos, 1972 yılına kadar yaşadı.

AMERİKA’DAN GELEN PATRİKLE DEĞİŞEN DENGELER
Maksimos’un ardından Amerika’da görev yapan metrololit I. Athenagoras patrik seçildi. Athenagoras döneminde Heybeliada Ruhban Okulu’ndaki yabancı öğrenci sayısı Türk öğrenci sayısını geçti. Fener Rum Patrikhanesi ile Rus Ortodoks Patrikhanesi’nin arası da açıldı. 1960’lı yıllara gelindiğinde ise Ruhban Okulu kontrolden çıktı. Yabancı öğrenci sayısı Türk öğrenci sayısından kat be kat fazla olunca 1963 yılında yabancı öğrencilere vize verilmesi konusunda sınırlama getirildi.

1971’DE HEYBELİADA RUHBAN OKULU KAPATILDI
1965’te ise ‘Özel Öğretim Kurumları Kanunu’nda değişikliğe gidildi. Özel Yüksek Okulları’nın devletleştirilmesini içeren bu değişiklik, Anayasa Mahkemesi tarafından 12 Ocak 1971tarihinde onandı. Bunun üzerine Fener Rum Patrikhanesi okulun devlet denetimine alınması şartına karşı çıkarak Heybeliada Ruhban Okulu’nu kapattı. Okulun kapanması büyük bir uluslararası krize neden oldu. Okulu kapatma kararı alan Patrik I. Athenagoras ise 7 Temmuz 1972 tarihinde öldü.

Heybeliada Ruhban Okulu’nun Patrikhane’nin istediği şekilde yeniden açılması, Athenagoras’ın ardından göreve gelen I. Demetrios ve ardından I. Bartholomeos dönemlerinde de sürekli gündemdeki yerini korudu.

METROPOLİTLERİN VATANDAŞLIK KRİZİ
Son mezunları arasında Patrik Bartholomeos’un da yer aldığı, açık kaldığı dönemde toplam 12 patrik ve yüzlerce din adamı yetiştiren Heybeliada Ruhban Okulu’nun kapalı kalması, son yıllarda Patrikhane için büyük bir krize dönüştü. Çünkü Patrikhane’nin ruhani meclisi Sen Sinod’da, patrikten sonra gelen ve bir bölgenin din işlerinde yetkili metropolitlerin yer alması gerekiyordu. Silivri, İzmir, Bursa ve diğer önemli metropolitliklere atanacak kişiler, Türk vatandaşı olmalıydı. Patrikhane yabancıları metropolit olarak atayamayınca, yabancı din adamlarına Türk vatandaşlığı verilmesi gündeme geldi. Yabancı uyruklu metropolitler, 2013 yılında Türk vatandaşı yapıldı. Örneğin, 1922’de linç edilen HrisostamosKalafatis’ten 94 yıl sonra atanan Bartholomeos Samaras,Yunanistan vatandaşlığından Türk vatandaşlığına geçmişti.

‘ERDOĞAN’I BİZE TANRI GÖNDERDİ’
Aslında bu büyük bir adım değildi. Patrik Bartholomeos’un AK Parti hükümetiyle arası çok iyiydi. Hatta 2011 yılında azınlık mallarının iadesi kararı alındığında, Fener Rum Patrikhanesi’nin sözcüsü Peder Dositheos Anağnostopulos,Atlas Dergisi’nin Yazı İşleri Müdürü Behice Tezçakar'aaçıklamalar yapmış ve şunları söylemişti: “Ne hissettiğimi söylersem gülersiniz. Demek ki Müslüman Erdoğan’ı, Tanrı bize gönderdi. Şakadır ama şunu düşündüm. Ben Yunanistan’da da, burada da, tüm dünyada da prensip olarak politikacılara inanmam. Siyasetçiler partisini, seçmenini, oyunu her şeyi düşünmek zorunda. Bu karardan sonra demek ki sayın Başbakan yalnız laftan ibaret değildir, hakikaten bir liderdir diye düşündüm.”

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da bir açıklaması sırasında, Patrik Bartholomeos’a Ekümenik denilmesinden rahatsızlık duymadığını belirtmişti.

ATEİST ÇİPRAS’IN RUHBAN OKULU’NU ZİYARETİ
2019 yılına gelindiğinde ise, dönemin Yunanistan Başbakanı Alexis Çipras önce Ayasofya’yı ardından da Heybeliada Ruhban Okulu’nu ziyaret etti. Çipras böylece Heybeliada Ruhban Okulu’nu ziyaret eden ilk Yunan Başbakanı unvanını da kazandı. Ateist olduğu bilinen Çipras, Aya TriadaManastırı’ndaki ayine de katıldı. Tüm bu programı sırasında kendisine hükümet adına eşlik eden isim ise şimdiki MİT Başkanı İbrahim Kalın’dı.

2019 EN YOĞUN YILDI
Fener Rum Patrikhanesi için 2019 en yoğun yıllardan biri oldu. İlk olarak Fener Rum Patrikhanesi, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in doğrudan yaptığı baskılara rağmen 40 milyon üyesi olduğu tahmin edilen Ukrayna Ortodoks Kilisesi’nin bağımsızlığını tanıdı. Böylece Ukrayna Kilisesi’nin Moskova Kilisesi’nin etkisi altından çıkması sağlandı. 2019’daki bir diğer kritik gelişme ise, Heybeliada Ruhban Okulu Müdürü ve Bursa Kilisesi Başrahibi Elpidophoros Lambriadis’in 11 Mayıs’ta Amerika Başpiskoposluğu görevine seçilmesi oldu. New York’taki Türkevi’nin açılışına katılınca Yunanistan’dan, Kıbrıs’taki Türk varlığına ‘işgalci’ deyince ise Türkiye’den tepki gören Elpidophoros, Patrik Bartholomeos’tan sonra Fener Rum Patrikliği için en güçlü aday olarak görülüyor.

…VE BUGÜN: TADİLAT SON HIZLA DEVAM EDİYOR
Fener Rum Patrikhanesi ekseninde zaman zaman tartışmalar devam etse de, Heybeliada Ruhban Okulu’nda son günlerde hızla bir tadilat yürütülüyor. Okulun yeniden açılacağının en büyük sinyalini ise, Selanik ziyareti sırasında yaptığı açıklamalarla Fener Rum Patriği Bartholomeos verdi. Bartholomeos, Ruhban Okulu’nun kısa sürede yeniden faaliyete geçeceğine dair büyük iyimserlik içinde olduğunu vurgulayarak şunları söyledi:

“Ruhban Okulu’nun yeniden faaliyete geçmesiyle ilgili gayret hızla ilerliyor. Türkiye Eğitim Bakanı (Yusuf Tekin), okulumuzu ziyaret etti ve orada yetkili başrahiple görüştü. Daha sonra, başrahip okuldan bir heyetle birlikte Ankara’ya giderek temas ve diyaloğu sürdürdü. Önümüzdeki hafta ise Patrikhane’den kalabalık bir heyet başkente giderek teknik detayları görüşecek.”

‘EMİR BAŞKAN TAYYİP ERDOĞAN’DAN’
“Okulumuzun yeniden faaliyet göstermesi hedefimize kısa sürede ulaşacağımıza dair son derece iyimserim. Eğitim Bakanlığı yetkililerine emir yukarıdan, Sayın Başkan Tayyip Erdoğan’dan verildi. Okulumuzun yeniden faaliyete geçmesi eşiğinde bulunduğumuza artık eminiz.”

HANGİ FORMÜLLE AÇILACAK?
Yunanistan’da yayınlanan Kathimerini gazetesi, Heybeliada Ruhban Okulu’nun yeniden faaliyete geçirilmesi amacıyla, Milli Eğitim Bakanlığı ile Fener Rum Patrikhanesi arasında ‘Yükseköğretim Kurulu’na (YÖK) bağlı ve bir vakfa ait özel üniversite olması’ formülünde mutabık kalındığını yazdı. Gazetenin iddiasına göre Heybeliada Ruhban Okulu’nda ilahiyat, felsefe ve güzel sanatlar bölümleri bulunacak.